Leïla Slimani: ‘Mathilde’

De Franse Leïla Slimani, in 1981 geboren in Rabat, vestigde in 2016 de aandacht op zich met haar roman ‘Een zachte hand’, het verhaal van een ontredderde oppas die de aan haar toevertrouwde kinderen - uit een andere cultuur, uit een andere klasse - vermoordt. In ‘Seks en leugens’ bundelde Slimani openhartige interviews over de hypocrisie van de seksuele moraal in haar geboorteland, en nu keert ze terug naar de roman met ‘Mathilde’. Dat moet het eerste deel worden van een trilogie die gebaseerd is op haar familiegeschiedenis. Die omspant een periode van de jaren 40, toen Marokko nog een Frans protectoraat was, tot de jaren 70, toen koning Hassan II met ijzeren vuist regeerde over het inmiddels onafhankelijke land.

Mathilde is gebaseerd op de grootmoeder van de schrijfster. De Française trouwt na de oorlog met de Marokkaanse soldaat Amine en ontdekt op het Marokkaanse platteland, in een dorpje nabij het stadje Meknès, een rauwe en primitieve wereld, waaraan ze zich maar moet aanpassen. ‘Zo gaat dat hier,’ zegt Amine al één van de eerste dagen. Het klimaat en de hiërarchische omgangsvormen ervaart de Française als verstikkend. In de afgelegen negorij wordt ze geconfronteerd met eenzaamheid, wantrouwen en een nijpend geldgebrek.

Het boek lijkt een voorspelbare kant op te gaan: een litanie van armoede, onderdrukking van de vrouw, land dat weinig oplevert, ondergeschiktheid aan de schoonmoeder, hard werken, kinderen baren. Maar langzaamaan wordt de lezer gewaar dat Leïla Slimani geen pamflet wil schrijven, maar een gelaagde roman waarin elk personage in zijn eigen waarheid leeft en daarvoor ook zijn redenen heeft. Niet alleen Mathilde is een vreemde eend in de bijt. Ook Amine, die na jaren uit een vreemde cultuur terugkeert met een vrouw die overvallen wordt door ongeschreven wetten, is door zijn huwelijk een buitenbeentje geworden. Ze krijgen een dochter, Aïcha, en een zoon, Selim, die het cement van hun samenzijn zullen vormen.

Slimani schildert de conflicten die het echtpaar verscheuren niet in grof zwart-wit. Doorgaans laat ze aan kleine dingen zien hoe en waar het schuurt. Mathilde mist de bescheiden vormen van luxe die een bestaan in westerse ogen kleur geven: nette kleren, bioscoopbezoek, een lekker geurtje. De zwijgzame Amine werkt keihard voor zijn gezin en zou willen dat Mathilde, van wie hij op zijn nogal stugge manier zielsveel houdt, zich meer naar de lokale zeden en gewoonten voegde. Niet om haar te domineren, maar om ieders leven makkelijker te maken. Tegelijk is hij ook trots op zijn moedige, mooie vrouw en op haar onafhankelijke geest.

De schrijfster laat zien hoe de twee in de loop der jaren hun zelfbeeld bijstellen terwijl ze zich opofferen voor hun kinderen en het bedrijfje. Slimani toont ook hoe, onder het toenmalige koloniale bewind, de segregatie tussen kolonisten en gekoloniseerden de maatschappij tot in haar diepste vezels doordringt. Dochter Aïcha gaat naar een katholieke school, waar het onderwijs van een hoger niveau is. Maar haar Franse klasgenootjes, opgevoed in weelde, vernederen haar en boycotten haar verjaardagsfeestje. De enigen met wie Mathilde en haar man een echte vriendschap kunnen sluiten, zijn de voor de Jodenvervolging gevluchte Hongaarse arts Dragan Palosi en zijn vrouw. Met de hulp van Palosi bouwt Mathilde thuis een bescheiden medische praktijk uit en begint Amine fruit te exporteren. Tegen die achtergrond pakken de wolken van de Marokkaanse onafhankelijkheidsstrijd zich samen. Amines broer Omar behoort tot het nationalistische kamp en kijkt niet op een aanslag meer of minder. Alles wat Mathilde en Amine hebben opgebouwd, dreigt verloren te gaan.

De moeizame relatie tussen mensen uit verschillende culturen is het grote thema in Slimani's oeuvre. De kracht van haar boeken ligt erin dat de schrijfster de aandacht vestigt op de nuances die niet zelden de essentie van een probleem vatten. Het is, zo laat ze zien, op het persoonlijke vlak niet onverstandig je te realiseren dat iedereen een vat vol tegenstrijdigheden is, en dat het maar beter is dat te aanvaarden en ermee te leren leven.