Leonard Nolens - Bres
'Ik leef als een schaaldier, besloten in mezelf. En toch is heel de oceaan daar doorheengegaan,' schreef Leonard Nolens ooit in zijn dagboek. Nog nooit getuigde de dichter zo uitdrukkelijk, zo groots en meeslepend van die paradox als in 'Bres' (Querido).
'Bres' was tien jaar lang een work in progress. De vijf cycli in deze turf verschenen in die tijd verspreid over evenveel bundels. Nog voor je er een letter van gelezen hebt is daardoor al duidelijk dat de nieuwe Nolens kelder heeft, dat hij voldragen is. Rijp. Een traag en geduldig gecomponeerd levenswerk. Bedenk dan nog eens dat die 'voorpublicaties' keer op keer verpletterende hoogtepunten waren, en je durft het ding haast niet meer open te slaan.
Doe het toch en je ontdekt dat Nolens een bres heeft geslagen in zijn eigen poëtica. Eindelijk gebruikt-ie eens doortastend het woord 'wij': een bevrijdende perspectiefwisseling die in één trek ook zijn thematiek openhaalt. Wagenwijd, want de 'grootste liefdesdichter van onze tijd' waagt zich aan een particuliere geschiedschrijving van de twintigste eeuw. Als de keuze van het onderwerp ook de kwaliteit van een tekst bepaalt - een gedicht over een mug blijft een mug - dan is 'Bres' zwanger van grandeur.
Grandeur die zich het krachtigst voor je uitrolt in 'Bres III', een wervelende cyclus genaamd 'Wij waren de zwijgers na mei vijfenveertig'. Nolens rekent er definitief af met het schuldgevoel dat hij als jongeman van eenentwintig had toen hij, met de overgordijnen dicht, gedichten zat te schrijven terwijl op straat mei '68 uitbrak. 'Bres III' geeft een stem aan de stille generatie, het groepje zwijgers dat zich niet met de revolutionairen kon vereenzelvigen en in de marge verzeilde. Allemaal heel ambitieus, heel hachelijk ook, maar Nolens redt hun gezicht, en het zijne, met verve. De slotsom is, opnieuw, een paradox: ook de dromers in hun donkere hoek zijn onmisbaar. Alleen door uit de samenleving te verdwijnen kunnen ze er, via hun werk, werkelijk in verschijnen. Niet toevallig is poëzie voor Nolens geen vorm van virtuoos figuurzagen maar een absolute noodzaak.
Wat voorafgaat en wat volgt maakt niet minder indruk. 'Bres I', een allegorie van onze tijd,verbeeldt de kale reis van weer een andere 'wij', 'een hechte eenheid van sukkels' tussen hemel en aarde, nacht en dag, oud en jong, toen en straks. Les: ook als Nolens zijn ikfiguur naar alle kanten uiteen laat vallen, houdt hij het ontleedmes passioneel in de hand.
In 'Bres II' kijkt hij terug op zijn geboorte in Bree, zestig jaar geleden. Met uitgestoken hand nodigt de dichter zijn lezer uit naar dat prille begin, dat kraambed en dat ouderlijk huis. De boodschap is klaar: alleen die lezer kan afmaken wat daar begon, en wat sindsdien elke dag opnieuw begint: het leven van de schrijver.
'Bres IV' neemt de trein van Limburg naar Antwerpen. Nolens herdenkt zijn aankomst als hongerige student in de stad waar hij ook vandaag in de eerste plaats de laatste overlevende van zijn idioom blijft. Een ode is het niet, wel een confrontatie - met een kleine portie liefde.
De honger is nooit weggegaan. Ook de oudere Nolens beseft dat hij niet gearriveerd is. Dat elk gedicht slechts een vertaling is, de zoveelste versie van een onbestaand origineel. 'Bres V' ('Het is een prachtig boek') beschrijft die maat van alle dingen met de scherpte van een laatste wilsbeschikking. Een rotsvast geloof in niets.
Met 'Bres' dwingt Leonard Nolens - zingend, ritmerend, bezwerend en bovenal de taal minnend - een hartstochtelijke poging af tot inleven en begrijpen. Laat uw stotterend lezen zijn schrijven voltrekken.
