Leren leven met angst Pedro De Bruyckere: 'Kinderen zijn niet immuun voor collectieve gevoelens van angst'

Angst is als fijnstof. Het hangt in de lucht, niemand ontsnapt eraan. Ook kinderen ademen het in, met alle gevolgen en twijfels van dien. Zijn we een bange generatie aan het kweken? En wat kunnen ouders en opvoeders doen om de schade te beperken? We legden onze pedagogische angsten voor aan Pedro De Bruyckere, onderwijsspecialist en onderzoeker aan de Arteveldehogeschool in Gent.

'Kleuters van drie kunnen de stress van hun ouders al overnemen'

Pedro De Bruyckere «Kinderen zijn niet immuun voor collectieve gevoelens van angst zoals de terreurdreiging. Ze hebben een fijne radar voor twijfels en onzekerheden die hun omgeving aanvreten. Onderzoek heeft aangetoond dat kleuters al vanaf 3 jaar de stress van hun ouders kunnen opvangen en overnemen. Uiteraard hebben ze op die leeftijd weinig benul van de bron van die stress, maar dat verandert gauw. Ieder kind is verschillend, maar tussen hun 5de en 7de worden ze zich daar wel bewust van. Zeker als er iets gebeurt zoals de aanslagen in Parijs: daar kon echt niemand naast kijken.»

HUMO Moeten we kinderen afschermen van angstprikkels? Wegzappen als het journaal geweld en ellende in de huiskamers uitbraakt?

De Bruyckere «Afschermen lijkt me geen goed idee bij lagereschoolkinderen, ik denk trouwens dat het praktisch onmogelijk is. Je moet maatwerk leveren. Best mogelijk dat een 10-jarige nauwelijks geïnteresseerd is. Dan kun je volstaan met een woordje uitleg: ‘Er is in Parijs iets ergs gebeurd, maar hier zijn we veilig.’ Maar als kinderen vragen stellen, moet je die ernstig nemen. Anders brengen ze indianenverhalen mee van de vriendjes op school en denken ze dat straks de Derde Wereldoorlog uitbreekt. Pubers gaan zelf wel op zoek naar informatie, en wees vooral niet verbaasd als ze thuis of op school een scherpe mening formuleren: ‘130 terreurdoden in Parijs? Pff, daar lig ik niet wakker van.’ Stoer doen of provoceren hoort bij hun experimenteergedrag. Eén ding is zeker: censuur werkt niet. Ik las onlangs dat de Britse overheid plannen koestert om op school het internetverkeer te filteren. Ridicuul natuurlijk, alsof jongeren niet constant alle mogelijke input krijgen op hun smartphone. Een zwaktebod ook, liever censureren dan in de klas moeilijke thema’s bespreken.»

HUMO In Brussel werden scholen en metro gesloten uit angst voor aanslagen. Komt het gevaar dan niet griezelig dichtbij voor kinderen?

De Bruyckere «Sommigen zullen wel gejuicht hebben: extra vakantie! Maar voor de meeste kinderen was het wellicht een ervaring die hun routine overhoophaalde. Toch zou ik er niet te zwaar aan tillen, kinderen hebben een veel grotere veerkracht dan we meestal denken. De aanwezigheid van militairen in het straatbeeld? Ik denk niet dat ze dat als bedreigend ervaren. Het imago van onze militairen is de voorbije jaren ook geëvolueerd, ze worden meer gezien als hulpverleners dan als soldaten. Ik maak me vooral zorgen over de sociale media, waar geweld en terreur ongefilterd en zonder duiding circuleren. De onthoofdingsvideo’s werden niet alleen door jihadsupporters gedeeld.»

'Liever censureren dan in de klas moeilijke thema's bespreken is een zwaktebod.'

HUMO De Franse regering wil in Parijse scholen panic rooms bouwen, een veilige ruimte waar leerlingen en leerkrachten zich bij een terreuraanval kunnen terugtrekken. Ook CDH-politica Joëlle Milquet, gemeenschapsminister van Onderwijs, is voorstander. Goed idee?

De Bruyckere «Volgens mij een verkeerd signaal. Zoals in een gezin de angst van de ouders op de kinderen afstraalt, zo werkt ook collectieve paniek in op de maatschappij. Als beleidsverantwoordelijken zulke maatregelen treffen, dan is het onvermijdelijk dat ook de burgers in een kramp schieten. Kinderen zullen die angst overnemen, zelfs zonder de oorzaak te snappen.»

HUMO Vroeg of laat wordt ook in België een grote terreuraanslag gepleegd, waarschuwen specialisten. Moeten we onze kinderen daarop voorbereiden?

De Bruyckere «Een moeilijke kwestie, maar ik zou eerder negatief adviseren. Als er al een aanslag gebeurt, is de kans nog altijd uiterst klein dat jij of je kinderen erbij betrokken raken. Vergelijk het met verkeersveiligheid. Je zegt toch ook niet tegen je kind dat het zoveel procent kans op een auto-ongeluk heeft? Je gaat het wel waarschuwen om voorzichtig te zijn in het verkeer. Zo moet het ook met terreurdreiging. Wees niet bang, maar blijf alert.»

HUMO Dreigt deze generatie kinderen niet op te groeien tot een bange generatie?

De Bruyckere «Daar vrees ik voor, maar dat ligt niet aan het huidige angstklimaat. Veel nefaster is de manier waarop we onze kinderen opvoeden. We leven in een complexe wereld die ouders onzeker maakt, een gevoel dat ze op hun kinderen projecteren. Hoeveel apps zijn er al niet op de markt om kinderen te controleren? Geen risico’s nemen is de boodschap. Goed bedoeld, maar het gaat ten koste van de weerbaarheid. We zijn een generatie aan het kweken die geen risico’s meer durft te nemen.»