'Lessen van de macht': oud-president François Hollande kijkt terug in verwondering (en in woede)

In zijn boek ‘Les leçons du pouvoir’ bezweert François Hollande zijn demonen en rekent hij af met zijn opvolger Emmanuel Macron: ‘Mijn regering deed iets aan de ongelijkheid in de samenleving. Hij vergroot ze alleen maar.’

'Elke president denkt dat hij dankzij zijn intelligentie alles en iedereen de baas kan'

– Waarom hebt u ‘Les leçons du pouvoir’ geschreven? En waarom moest het boek nu verschijnen?

François Hollande «Ik heb het land geregeerd in een opmerkelijke periode. En ik wilde de Fransen laten zien wat het betekent om macht uit te oefenen, en hoe ik de dilemma’s het hoofd heb geboden. Het was een unieke ervaring. Ik heb ook geprobeerd nuchter naar mijn beleidsdaden te kijken, naar de zaken die gelukt zijn, maar ook naar de mislukkingen. Ten slotte leek het me gepast een staat van de sociaaldemocratie in Europa op te maken, die onmiskenbaar in een crisis verkeert, en uit te leggen waarom ik nog altijd in een toekomst voor het socialistische gedachtegoed geloof.»

– Hebt u daar notities voor genomen tijdens uw ambtstermijn?

Hollande «Nee, daar zou ik de tijd niet voor gehad hebben. Ik heb er toen eerlijk gezegd ook niet aan gedacht. Toen ik uit het Elysée was vertrokken, moest ik er dus snel aan beginnen, omdat alles nog min of meer vers in het geheugen lag.»

– Wie uw boek leest, krijgt snel de indruk dat u vindt dat u niet naar waarde wordt geschat.

Hollande «De cijfers spreken nochtans voor zich: we hebben een economische groei van 2 procent gerealiseerd, het begrotingstekort onder de 3 procent gehouden en sinds 2015 meer dan 700.000 jobs gecreëerd. Maar telkens als links aan de macht is, wordt ze nauwlettend in de gaten gehouden. Bij alles wat het doet, regent het verdachtmakingen en beschuldigingen. Pas achteraf worden de feiten opnieuw en correcter geëvalueerd. Ik heb besloten om geduldig en sereen te blijven, zonder daarom te zwijgen.»

– Maar de wereldwijde economische opleving is toch vooral te wijten aan de lage olieprijzen en interestvoeten?

Hollande «We zouden daar geen voordeel uit gehaald hebben als we onze eigen economie niet gezonder en sterker hadden gemaakt.»

undefined

undefined

undefined

'Als mens had ik er begrip voor dat Barack Obama niet wilde ingrijpen in Syrië, maar als politicus niet.'

– Emmanuel Macron profiteert dus alleen maar van de keuzes die u hebt gemaakt?

Hollande «Een president werkt altijd voor zijn opvolger en erft de nalatenschap van zijn voorganger. Zijn beleid heeft gevolgen die veel verder reiken dan zijn eigen ambtstermijn. Ik heb Emmanuel Macron een Frankrijk gegeven dat in een veel betere conditie verkeerde dan toen ik het had aangetroffen. Hij heeft daar trouwens ook een aandeel in gehad.»

– In uw boek vaart u hard uit tegen de dwarsliggers, zoals u ze noemt. Denkt u echt dat zij u hebben verhinderd om opnieuw kandidaat te zijn voor het presidentschap?

Hollande «Zij hebben van het begin af zware schade toegebracht aan de geloofwaardigheid van mijn politiek door – zelfs binnen de meerderheid – mijn economische beslissingen en mijn keuzes op Europees niveau aan te vechten. Ze hebben voortdurend mijn strategie ondergraven. Ze bleven koppig denken dat een andere kandidatuur dan de mijne mogelijk was en hebben zo Emmanuel Macron alle ruimte gegeven. Ze hebben de tak afgezaagd waarop ik zat, en ze vergaten dat ze er zélf op zaten. Eén van die dwarsliggers (Benoît Hamon, red.) heeft vorig jaar de voorverkiezing bij de PS voor de presidentskandidaat gewonnen, maar in de presidentsverkiezingen werd hij wel in de eerste ronde uitgeschakeld – hij haalde amper 6,5 procent. Dat toont toch duidelijk aan dat zijn standpunten de kiezers hebben weggejaagd. Het is niet mijn politiek die werd veroordeeld, maar die van de dwarsliggers.»

– Hebt u niet de prijs betaald voor de dubbelzinnigheid van uw campagne van 2012? U werd verkozen dankzij uw belofte om de welvaart te herverdelen, maar u hebt een vrijemarktpolitiek gevoerd.

Hollande «Nu verwijst u naar mijn toespraak in Le Bourget in januari 2012, maar daar heb ik open kaart gespeeld. Daarin veroordeelde ik het roofkapitalisme, en ik pleitte voor maatregelen om de economie te herstellen en het geld te herverdelen zodra die weer gezond was. In plaats van te beginnen met een ontsporing van de overheidsuitgaven en te eindigen met een stilstand of harde besparingen, zoals in 1981, heb ik het omgekeerde gedaan. Ik heb eerst inspanningen gevraagd van iedereen, de concurrentiekracht van de bedrijven verbeterd en vervolgens iedereen laten delen in de vruchten van de economische groei.»

– Op welk moment wist u dat een herverkiezing moeilijk zou worden?

Hollande «De dag nadat ik de presidentsverkiezingen had gewonnen, in mei 2012. Ik wist dat ik een score van minder dan 52 procent had behaald, en dat ik dus op weinig goodwill kon rekenen. Ik heb voor dit boek de covers van de tijdschriften van juli 2012 bij elkaar gezocht. Ik moest dringend in actie schieten, heette het, terwijl het nieuwe parlement nog niet eens was samengekomen. Ik moest ook ophouden met flaters te begaan, maar ik had nog niet eens de tijd gehad om te blunderen.»

– U erkent nochtans de fouten die u wel hebt gemaakt. Uw tussenkomst in de affaire-Leonarda was ongelukkig: dat meisje werd met haar familie uitgewezen, maar zij mocht terugkeren, als de familie maar in Kosovo bleef. U bent ook lang achter Jérôme Cazuhac blijven staan, de minister van Economie die jarenlang belastingen heeft ontdoken.

Hollande «Ja, dat neem ik op mij. In het dossier van Leonarda Dibrani heb ik de vergissing begaan zelf de uitgedokterde oplossing wereldkundig te maken. En de zaak-Cazuhac heeft me diep gekwetst, want die feiten staan haaks op de waarden van de republiek die ik wil uitdragen. Ik heb er alles aan gedaan opdat de waarheid aan het licht zou komen en gerechtigheid zou geschieden. En ik heb er lessen uit getrokken: ik heb nieuwe regels over transparantie ingevoerd.»

'De dwarsliggers in mijn eigen partij hebben de tak afgezaagd waarop ik zat, maar ze vergaten dat ze er zelf ook op zaten.'

– U was voorstander van een ‘normaal presidentschap’. Was dat ook geen vergissing?

Hollande «Ik heb het nooit zo gehad voor een royale benadering van de instellingen van de Vijfde Republiek. Wie zegt dat het volk een koning wil, mag niet vergeten dat hij in een land leeft waar ze er één onthoofd hebben. Het presidentiële gezag moet wel geaccepteerd worden, anders kan hij niet functioneren als staatshoofd. Dan had ik bijvoorbeeld niet militair kunnen ingrijpen in Mali en in het Midden-Oosten. Maar zijn gezag rechtvaardigt niet dat de macht wordt geconcentreerd in één man en dat er een personencultus ontstaat. Als hij een uitzonderlijke missie tot een goed einde wil brengen, moet een normale president regeren met helderheid, vastberadenheid en respect – zeker voor de verkozenen, de sociale partners en de belangenverenigingen.

»Je moet ook duidelijk communiceren, zeker in tijden van sociale media. Er wordt veel van je gevraagd. Tegenwoordig is elke dag een feuilleton waarin de president de hoofdrol speelt. Maar het komt erop aan je voorstellen duidelijk aan de man te brengen.»

– Hebt u genoeg gecommuniceerd toen u het homohuwelijk erdoor duwde?

Hollande «Ik heb keer op keer benadrukt dat het homohuwelijk een recht was. Sommigen hebben me verweten dat ik het land daarmee heb verdeeld, maar vandaag stel ik vast dat bijna niemand die wet ongedaan wil maken. Wat ik daaruit heb geleerd, is dat je voor maatschappelijke kwesties ruimte moet maken voor een breed debat, maar dat je ook conservatieve krachten moet overwinnen. Ik heb er zelfs spijt van dat ik in dat dossier niet sneller te werk ben gegaan.»

Mazzel voor macron

– Toen bekend raakte dat de rechtse presidentskandidaat François Fillon zijn familie aan vetbetaalde postjes zonder inhoud had geholpen, had u al verkondigd dat u geen kandidaat zou zijn. In uw boek lijkt u daar spijt van te hebben. Zou u toch een kans gemaakt hebben?

Hollande «Ik heb mijn beslissing genomen toen de rechterzijde haar kandidaat had gekozen. Als je de politieke situatie toen nuchter analyseerde, dan was hij voorbestemd om te winnen. Emmanuel Macron had zich uit het niets kandidaat gesteld, links dreigde compleet verdeeld te raken, en dan zwijg ik nog over het overheersende gevoel dat alles anders moest, waarvan ik het slachtoffer was. Ik heb mezelf opgeofferd om het ergste scenario te vermijden. Je had op dat moment twee dominante politieke krachten, de rechtsen van de harde lijn en extreemrechts. Toen later de affaire-Fillon losbarstte en hij tegen beter weten in zijn kandidatuur wilde handhaven, had links de wind in de zeilen kunnen krijgen, als ze zich hadden kunnen hergroeperen. Er hebben gelijktijdig twee zelfmoorden plaatsgevonden: dat van rechts en dat van links. Het leek wel een epidemie.

undefined

undefined

'Ik heb de rijken hard aangepakt, maar onder Macron zijn zij het vooral die profiteren van de groei.'

»Emmanuel Macron heeft zijn verkiezing te danken aan een speling van het lot. Hij heeft zelf gezegd dat hij heeft gewonnen door in te breken in het systeem. Dat is ook de waarheid.»

– Bent u naïef geweest? Hebt u het politieke beest in Emmanuel Macron onderschat?

Hollande «Ik heb hem mijn vertrouwen geschonken toen ik hem naar het Elysée haalde als economisch adviseur. Met achterdocht raak je niet ver. Daarnaast heb je de politieke realiteit. Als de linkse meerderheid de rangen had gesloten, en als de rechtse oppositie niet was vertegenwoordigd door een in opspraak geraakte kandidaat, dan zou een sprookjesachtig avontuur als dat van Emmanuel Macron niet hebben plaatsgevonden.»

– Volgens u past Macron niet in de linkse traditie. Voert hij dan geen linkse politiek?

Hollande «Ik wil niet verbitterd klinken, maar hij beroept zich niet op de geschiedenis, noch op de cultuur van de sociaaldemocratie. Hij voert geen beleid dat daardoor is geïnspireerd.»

– Wat vindt u van zijn presidentschap?

Hollande «Een ambtstermijn van vijf jaar kun je maar in zijn geheel en in de tijd beoordelen. Op dit ogenblik overheerst de mening dat het anders moet dan vroeger, maar toen was hij er ook al bij betrokken. Elke president kiest welk beleid hij wil voortzetten, en wat hij wil veranderen. Hij geeft vooral de voorkeur aan het tweede, en dat zie je het duidelijkst in zijn fiscale beleid.»

– ‘Mijn regering verzachtte de ongelijkheden, de zijne doet ze toenemen,’ schrijft u.

Hollande «Dat is ook zo. Ik heb in mijn ambtstermijn de rijken hard aangepakt. Frankrijk heeft nood aan ondernemers en investeerders, maar vandaag zijn het vooral de superrijken die profiteren van de groei en de fiscale voordelen. Het probleem van de sociale ongelijkheid wordt schrijnend, niet alleen in Frankrijk, maar in de hele wereld.»

– Wat vindt u van Macrons pogingen om sociale hervormingen door te voeren?

Hollande «De ervaring heeft me geleerd dat je alleen maar kunt hervormen als je met alle partners onderhandelt. Telkens als ik te snel of te hard wilde gaan, werd ik niet begrepen. Overleg vraagt meer tijd, maar je bereikt er wel solidere resultaten mee.»

'Nooit eerder waren de extremisten zo sterk in Europa, en nooit eerder waren de regeringspartijen zo kwetsbaar'

– In uw boek schrijft u dat het gevaarlijk is te denken dat passie en overredingskracht volstaan om alle weerstand te kunnen overwinnen. Denkt u daarbij aan Macron?

Hollande «Elke president denkt dat hij dankzij zijn intelligentie alles en iedereen de baas kan. Dat is een kwaliteit, maar je mag het belang ervan niet overschatten. Je moet kunnen discussiëren met Vladimir Poetin, maar de subtiele diplomatie botst snel tegen haar grenzen aan wanneer ze geen macht achter zich heeft. Ik heb dat gezien tijdens de Oekraïense crisis, toen de Europese Unie machteloos stond toe te kijken. Op dezelfde manier volstond mijn goede verstandhouding met Barack Obama niet om hem zover te krijgen in te grijpen in Syrië, toen duidelijk werd dat president Assad chemische wapens gebruikte.»

– Wat vindt u van de ommezwaai van Emmanuel Macron op dat vlak?

Hollande «Ik weet niet of we wel van een ommezwaai kunnen spreken. Maar wat hij over de Syrische Koerden heeft gezegd, in hun aanwezigheid, is correct. In de diplomatie moet je ook duidelijke grenzen trekken. En op een bepaald moment moet je je verantwoordelijkheid opnemen.»

– Wat Syrië betreft, neemt Frankrijk een hard standpunt in. Tegelijk hebt u niet kunnen verhinderen dat de catastrofe die zich daar afspeelt, al meer dan 300.000 mensenlevens heeft geëist. Bent u niet te ver gegaan in uw steun aan de rebellen?

Hollande «De zomer van 2013 was cruciaal. President Assad bevond zich in zo’n zwakke positie dat hij zijn toevlucht tot chemische wapens nam. Omdat een reactie daarop uitbleef, radicaliseerde de Syrische oppositie en zag Poetin zijn kans schoon om zijn pionnen naar voren te schuiven. Frankrijk heeft zich daar altijd tegen verzet, maar wij kunnen in ons eentje weinig beginnen. Nu zegt het regime dat het de oorlog heeft gewonnen. Maar over welk Syrië gaat het dan? Een verdeeld land? Een uiteengevallen staat? Een gebroken volk? Er is geen duurzame vrede mogelijk zolang Assad daar aan de macht is.»

– Moet er nu druk uitgeoefend worden op Rusland?

Hollande «We moeten op twee fronten druk uitoefenen. Allereerst op Rusland. Sancties alleen volstaan niet. Europa moet aan zijn eigen veiligheid denken en met één stem spreken tegen alle mogelijke vormen van intimidatie of manipulatie. Wat Turkije betreft, valt het amper te begrijpen dat het een NAVO-lidstaat is die tegelijkertijd wapens koopt in Rusland waarmee het in Syrië tegen de Koerden vecht, terwijl die onze bondgenoten waren in de strijd tegen IS. Europa moet Turkije tonen dat het geen enkele vorm van chantage accepteert in de vluchtelingenproblematiek, en dat het land zich duidelijk moet uitspreken tegen het islamisme.»

– Denkt u dat men zo coulant is tegenover Turkije wegens de vluchtelingendeal?

Hollande «Nee. Het klopt dat Europa er een erezaak van maakt om asielzoekers op te vangen als ze komen aankloppen, maar het is niet blind voor schendingen van de mensenrechten. En zeker niet als die plaatsvinden in een land dat ernaar streeft om ooit deel uit te maken van de Europese Unie.»

undefined

undefined

'Ik weet heel goed wat Vladimir Poetin wil: revanche nemen voor het uiteenvallen van het Sovjetrijk.'

– U hebt Poetin meermaals ontmoet. Wat voor iemand is hij?

Hollande «Op persoonlijk vlak is hij de ene keer allercharmantst, de volgende keer lompweg brutaal. Ik heb respect voor de man, maar ik weet zeer goed wat hij wil. Hij zal zich niet tot compromissen laten verleiden, tenzij hij voelt dat hij tegenover een blok staat. Hij denkt dat het Midden-Oosten verzwakt is en dat hij revanche kan nemen voor het uiteenvallen van het Sovjetrijk.»

– Heeft Barack Obama u ontgoocheld toen hij niets ondernam in die zomer van 2013?

Hollande «Barack Obama is een zeer verstandig man en hij is erg bekommerd om de sporen die hij zal nalaten in de geschiedenis. Zijn verkiezing was zo’n onuitwisbaar historisch feit. Hij had gewonnen omdat hij had beloofd dat hij niet meer militair tussenbeide zou komen in buitenlandse conflicten. Ik wist dat hij zeer terughoudend zou zijn om een offensief in Syrië te leiden. Ik had als mens begrip voor zijn besluit, maar niet als politicus. De gevolgen van zijn keuze waren niet ingrijpend voor de Verenigde Staten, maar wel voor Europa.»

– Denkt u echt dat een militair ingrijpen de gebeurtenissen had kunnen beïnvloeden?

Hollande «Zeker. De Syrische oppositie zou haar stellingen heroverd hebben. IS zou zich er niet hebben kunnen vestigen. En Poetin zou er niet hebben kunnen doen wat hij nu heeft gedaan.»

– U begint een hoofdstuk van uw boek met een precisiebombardement. Hebt u er veel bevolen? Hoe beleefde u die persoonlijk?

Hollande «Troepen inzetten is een zware beslissing. Ik was me ervan bewust dat ik het leven van onze soldaten op het spel zette. Mannen eropuit sturen die dan hun leven riskeren, is een morele beproeving. Bij de doelgerichte aanvallen is mijn grootste bekommernis altijd geweest dat de burgerbevolking niet getroffen zou worden.»

Rode bladzijde

– Laten we het even over links hebben. Als we u mogen geloven, is dat verre van dood. Kunt u dat bewijzen?

Hollande «De sociaaldemocratie lijkt aan het einde van haar krachten in Frankrijk en in de rest van Europa. Het lijkt wel alsof haar verwezenlijkingen haar hebben uitgeput. Ze is ook het slachtoffer van de opmars van de populisten, die de arbeiders en de bedienden weten weg te lokken. Maar de groeiende sociale ongelijkheid, het protectionisme, de klimaatverandering, de nieuwe technologieën en de gevolgen voor de tewerkstelling zijn nieuwe uitdagingen waarop het socialisme nieuwe antwoorden kan formuleren. Het kan een nieuwe bladzijde schrijven door innovatie ten dienste van de solidariteit te stellen, de economische groei ten dienste van het milieu, en de democratie ten dienste van de ontplooiing van het individu. De inzet is groot, want de democratie dreigt in een crisis te verzeilen. Nooit eerder waren de extremisten zo sterk in Europa, en nooit eerder waren de regeringspartijen zo kwetsbaar.»

undefined

– Is die crisis het gevolg van een ongecontroleerde globalisering?

Hollande «Ja, maar ook van de angst voor de andere, en van het onopgeloste vraagstuk van de identiteit. We mogen dat niet ontkennen, maar moeten het in een gezamenlijk project gieten. En we moeten terugkeren naar de werkende klasse, niet om ze te paaien of ze terug te halen, maar om ze te tonen dat we er niet zullen raken door ons af te sluiten van de wereld, zoals de nationalisten willen, door Europa te ontmantelen en door onze vrijheden te beperken in een democratie van sociale verworvenheden.»

– In uw boek hebt u het over politiek islamisme en salafistische provocaties. Toen u president was, hebt u het terrorisme niet in die termen beschreven.

Hollande «Dat is niet waar. Na de aanslagen in Frankrijk in 2015 heb ik voor het verzamelde parlement in Versailles, tijdens de plechtigheid voor de slachtoffers, onophoudelijk het islamisme veroordeeld. Wie heb ik bestreden in Mali? De jihadisten van Al Qaeda. Wie heb ik bestreden in Syrië? Islamitische Staat.»

– Maar in Frankrijk?

Hollande «Na de aanslag op Charlie Hebdo en de gijzeling in de Hyper Cacher-supermarkt heb ik al gezegd waarmee we te maken hebben: een vorm van terrorisme die een religie misbruikt om tweedracht te zaaien. Keer op keer heb ik de vijand duidelijk benoemd. We zijn niet in oorlog met volkeren, maar met islamistische organisaties, met terroristen die de fundamenten van onze democratie willen vernietigen.»

– Is de Franse linkerzijde niet lange tijd blind geweest voor het politieke project van het moslimfundamentalisme?

Hollande «Maar over welke linkerzijde hebt u het? Ik heb nooit ook maar enige welwillendheid of enige zwakte getoond tegenover het fundamentalisme. Ik heb nooit begrip getoond voor dat deel van links dat voor het terrorisme sociale oorzaken wilde zoeken. Maar ik heb ook nooit moslims verward met islamisten. Ik wil u eraan herinneren dat zij de eerste slachtoffers zijn.»

– Welk perspectief hebben de jongeren in de voorsteden eigenlijk? Hebt u zich voldoende over hen ontfermd?

Hollande «Altijd, maar nooit genoeg. We hebben de steden een groter budget gegeven om jongeren te begeleiden, de nadruk op onderwijs gelegd, we hebben de discriminatie proberen te bestrijden en het ondernemerschap in de wijken willen stimuleren. Met mijn stichting La France s’engage probeer ik dat nog altijd te doen. Ik kan alleen maar betreuren dat er geen ministerie van de Steden meer is.»

– De toekomst van links ligt volgens u in het socialisme van het individu. Hoe moeten we dat begrijpen?

Hollande «Het socialisme is in essentie een geheel van rechten voor ieder van ons: het recht op pensioen, het recht op betaalde vakantie, het recht op gezondheidszorg. Vandaag moeten we een stapje verder gaan. Het socialisme van het individu wil zeggen dat we elke burger zijn rechten moeten tonen, die we hem zijn leven lang garanderen.»

– Pleit u daarom voor een startkapitaal voor elke burger?

Hollande «Ja. Niet zozeer in de vorm van een basisinkomen, dat meer wegheeft van een uitkering. Ik ben meer gewonnen voor een startsubsidie, die elke burger kan aanspreken gedurende zijn beroepscarrière om opleidingen te volgen, een woning te verwerven of een onderneming tot een goed einde te brengen.»

– Hoe staat u eigenlijk tegenover Olivier Faure, de nieuwe PS-voorzitter?

Hollande «Ik ken hem goed. We hebben nog samengewerkt toen ik de PS leidde. Hij komt nu aan het hoofd van een partij die in zwaar weer verkeert en die geen duidelijke koers volgt. Hij heeft een mooie maar zware taak: het vertrouwen herwinnen van een kiespubliek dat wel in de zaak wil geloven, als die maar geloofwaardig is. Wat heeft hij te verliezen? Niets. Wat heeft hij te winnen? Alles.»

– U hebt nooit gezegd dat u uit de politiek zou stappen. Is dit boek een aanzet tot een comeback?

Hollande «Ik heb geen enkele ambitie meer om nog verkozen te worden. Maar ik heb de politiek geen vaarwel gezegd. Ik zal mijn mening blijven geven en voorstellen doen, ook via mijn stichting. In dit boek wilde ik mijn ervaringen delen, vertellen over bijzondere ontmoetingen en over de beproevingen die ik heb doorstaan, en waarvan ik wil dat de mensen ze begrijpen. En ik wil mijn standpunten nog eens in herinnering brengen, niet uit nostalgie, maar als hoop voor de toekomst.»

© L’Obs / Vertaling en bewerking: Lieven Germonprez

undefined

undefined

undefined

undefined

undefined

undefined

François Hollande, ‘Les leçons du pouvoir’, Stock