Leugenonderzoeker Sophie van der Zee: ‘Vrouwen liegen om aardig gevonden te worden, mannen doen het vaker voor eigen gewin’

‘De hond heeft mijn huiswerk opgegeten.’ Of de klassieker: ‘Schat, nu niet, ik heb hoofdpijn.’ Smoesjes vertellen we allemaal, en dat maakt ze net zo fascinerend, want tegelijk vinden we óók allemaal dat liegen niet kan. Sophie van der Zee weet er alles van: ze is leugenonderzoeker aan de Erasmus School of Economics.

– Een smoesje is per slot van rekening een vorm van liegen, het klinkt alleen wat aardiger.

SOPHIE VAN DER ZEE «De één doet het vaker dan de ander, maar gemiddeld liegen we twee keer per dag. En dat cijfer ligt in werkelijkheid waarschijnlijk nog hoger, want het komt uit onderzoeken waarin mensen zélf aangaven hoe vaak ze de waarheid geweld aandoen. Dat kun je bij jezelf vaak niet goed inschatten.»

– Een smoesje verzinnen is niet zo gemakkelijk: je moet goed kunnen acteren en je loopt het risico door de mand te vallen. Waarom wagen we ons er dan toch aan?

VAN DER ZEE «We verzinnen vooral smoesjes om iets niet te hoeven doen, om ergens niet over te hoeven praten, of om onszelf of een ander er beter uit te laten komen – een soort imagomanagement dus. Bij volwassenen draait het vaak om sociale relaties: we willen dat de ander zich geen zorgen maakt of zich goed voelt.

»Met name vrouwen liegen om aardig gevonden te worden, mannen doen het vaker voor eigen gewin. Kinderen vertellen een smoesje om iets gedaan te krijgen of juist ergens mee weg te kunnen komen. Kortom, iedereen belazert de boel weleens (lacht).

»Adolescenten liegen het meest, zij willen vaak nog veel indruk maken op anderen. De noodzaak om een excuus te verzinnen wordt naarmate je ouder wordt wel steeds minder. Vanaf ons 65ste doen we het amper nog.»

– Is het vertellen van smoesjes altijd slecht?

VAN DER ZEE «Niet per se. Met een leugentje kom je vaak nét wat slimmer en leuker over. Bovendien is de waarheid soms ongemakkelijk: ga je die vriendin écht eerlijk vertellen dat je op tijd komen minder belangrijk vond dan snel nog je favoriete serie uitkijken? Nee, een smoesje is dan de simpele uitweg, als je wilt dat je vriendin je nog aardig vindt.»

– Bovendien wíllen we graag in elkaars smoesjes geloven: het is leuk als iemand zegt dat je er goed uitziet.

VAN DER ZEE «Het smoesje werkt zo als een soort sociale lijm en kan relaties juist versterken. Wanneer je je nieuwe buurvrouw met die discutabele jurk juist complimenteert om haar uiterlijk, vindt ze je waarschijnlijk een stuk sympathieker dan wanneer je botweg zou zeggen dat ze beter wat anders aan had kunnen trekken.»

– Dat is waar, maar als je op een leugen betrapt wordt, voelt de ander zich wel belazerd.

VAN DER ZEE «Het kan voor een flinke deuk in ons vertrouwen zorgen, ja. Mensen vinden eerlijkheid over het algemeen heel belangrijk. Maar je moet wel een onderscheid maken tussen een onschuldig leugentje om bestwil, over te laat komen bijvoorbeeld, en leugens puur voor financieel of persoonlijk gewin: die aanvaarden we veel minder.

»Bovendien liegen we al sinds mensenheugenis. Smoesjes helpen ons als mens te overleven: door je iets slimmer en beter voor te doen, vergroot je de kans op het krijgen van een partner en dus een nageslacht.»