Liefdesexpert Helen Fisher: ‘Je gebit, je zinsbouw en je kalmte: daarop word je afgerekend’

Waarom val je als een blok voor net die ene man of vrouw? Wat is liefde? Wat gebeurt er in je hoofd als je wordt gedumpt? De wereldvermaarde biologisch antropologe Helen Fisher (77), Doctor Love voor de collega’s, onderzoekt het al meer dan dertig jaar. ‘Wees niet te kieskeurig en geef nieuwe dates een kans. Ja, ook die man die in het restaurant zijn zonnebril niet afzette.’

De titels van haar bekendste werken, ‘Waarom hij? Waarom zij?’ en ‘Waarom we liefhebben’, doen cheesy zelfhulpboeken vermoeden, maar ze zijn het resultaat van jaren wetenschappelijke studie. Helen Fisher doet onderzoek aan het Kinsey Institute, dat befaamd is voor zijn studies over seksualiteit en relaties. Twintig jaar geleden, toen nog lacherig werd gedaan over onlinedating, begon ze zich ook in het fenomeen van de datingsites te verdiepen en werd ze wetenschappelijk adviseur bij Match.com, één van de eerste sites voor onlinedating. Sinds 2010 ondervraagt Fisher elk jaar alleenstaanden over hun verwachtingen in de liefde, hun seksleven en hun datinggewoontes.

HELEN FISHER «Het jongste onderzoek, uit 2022, laat een duidelijke verschuiving zien in de verwachtingen van singles. Meer dan 70 procent zegt dat hij of zij op zoek is naar een huwelijkspartner. In 2019 was dat 58 procent.»

HUMO Hoe verklaart u die stijging?

FISHER «De pandemie en de lockdowns hebben daar alles mee te maken. Ik noem het een posttraumatische volwassenwording. De trend was in 2021 al zichtbaar, maar is nog sterker geworden. Singles willen nu duurzame relaties. Ze zijn minder geïnteresseerd in hoe iemand eruitziet, en de helft zegt zelfs dat ze verliefd werden op iemand die ze eerst niet erg aantrekkelijk vonden. Bad boys of bad girls zijn passé. Singles willen nu een goed opgeleide, ruimdenkende en toegewijde partner. Die reset zou de stabiliteit van gezinnen de komende decennia kunnen vergroten.»

HUMO Intussen is het leven merkelijk duurder geworden. Ziet u dat ook aan de manier waarop mensen daten?

FISHER «Zeker. Singles gaan nu minder snel naar een duur restaurant voor een eerste date, ze koken zelf of gaan samen wandelen. Daten is best wel duur. Restaurant, kapper, kledij: daar kun je flink wat geld aan uitgeven.»

HUMO Geen wonder dat veel alleenstaanden eerst videochatten voor ze afspreken.

FISHER «Iedereen heeft al eens een onaangename verrassing gehad bij een eerste date. Dat hij voor het verbod op abortus blijkt te zijn, bijvoorbeeld, en jij niet. Of dat zij gebukt gaat onder de schulden en een gat in haar hand heeft, terwijl jij spaart voor een huis. De videochat is een selectietool geworden. Vóór de pandemie was slechts 6 procent overtuigd van het nut, nu spreekt een kwart van de daters eerst online af met een potentiële partner. Bij millennials en generatie Z is dat zelfs de helft.»

HUMO Videochatten is wel onpersoonlijk.

FISHER «Ja, maar het vermindert de nervositeit. Bij een eerste date hangt er altijd seks in de lucht, en op het einde rijst de vraag of je moet kussen. Dat maakt het voor sommigen net spannend, maar anderen voelen zich ongemakkelijk.»

HUMO In 2010 zocht een derde van de respondenten de partner online, maar toen werd er nog lacherig gedaan over datingsites. Is dat nog altijd zo?

FISHER «Neen, ze zijn echt ingeburgerd. Nu zoekt 40 procent van de alleenstaanden online naar een nieuwe partner, een kwart rekent op vrienden of familie. Slechts 10 procent zoekt een nieuwe liefde op school, op café of op het werk. Ik vind dat geen slechte zaak. Onderzoek aan de universiteit van Chicago heeft uitgewezen dat mensen die hun partner online vinden, veel minder vaak scheiden.»

HUMO Hoe komt dat?

FISHER «Ze hebben vaker een hogere opleiding genoten en hebben een fulltimejob, en ze zijn vaker op zoek naar een langdurige relatie.»

HUMO Ik dacht net dat Tinder, Grindr en andere sites vooral voor oppervlakkig vertier worden gebruikt.

FISHER «Dat is een mythe. Uit onderzoek blijkt dat 80 procent van de Tinder-gebruikers een langdurige relatie wil. Er is dus niets mis met datingsites. Academici roepen soms dat datingsites de liefde en daardoor ook de mensheid veranderen, maar dat is nonsens. Gevoelens van liefde en gehechtheid komen uit het diepe deel van ons brein, de technologie zal daar geen verandering in brengen.

»Sites en apps als Tinder, Match of Meetic zijn gewoon tools om iemand te leren kennen. Daarom zouden ze eigenlijk niet datingsites moeten heten, maar introductiesites. Bij de eerste echte ontmoeting flirten we nog altijd zoals we dat al duizenden jaren doen. We doen onze mooiste kleren aan, lachen, kijken de ander diep in de ogen, houden ons hoofd schuin... Maar omdat datingsites een nieuw fenomeen zijn, hebben mensen nog niet goed door hoe ze die moeten gebruiken.»

HUMO Waar moeten ze dan op letten?

FISHER «De meesten bekijken veel te veel profielen. Sommigen swipen hele dagen door om het perfecte profiel te vinden. Ze chatten soms met vijftien tot twintig mannen of vrouwen per week, meestal heel vluchtig. Dat is niet de schuld van Tinder, het is gewoon menselijk. Je bent op zoek naar de grootste prijs in je leven: je partner. We proberen altijd alternatieven te vinden die beter zijn, die potentiële date die net iets slimmer, rijker of knapper is.

»Door op al die verschillende profielen te klikken, krijg je wel keuzestress: onze hersenen kunnen maar vijf tot negen opties tegelijk aan. Dus stop alstublieft met bingen op datingsites! Als je negen kandidaten hebt geselecteerd, las je best een pauze in en concentreer je je op hen. Ga met hen op café, of chat. Kijk hoe ze lachen, bewegen en praten in het echte leven. En als je ze alle negen hebt gezien en gesproken, stop dan met zoeken en probeer minstens één van hen beter te leren kennen. Spreek enkele keren af, bij voorkeur op verschillende plaatsen en niet altijd in een restaurant.»

HUMO Stel dat je een eerste afspraakje hebt geregeld, waarop zal de ander dan bij jou letten?

FISHER «Dat heb ik eens gevraagd in een enquête. Ik had een lijst met twintig keuzemogelijkheden opgesteld, van de auto waarin iemand rijdt tot de verhouding tussen taille en heupen bij een vrouw. De top drie was verrassend: op één stond het gebit, gevolgd door een correcte grammatica en zelfbeheersing. Je gebit, je zinsbouw en een kalme houding: daar word je op afgerekend (lacht).

»Ik was verbijsterd. Ik heb er toen de wetenschappelijke literatuur op nageslagen en een evolutionaire verklaring voor die top drie gevonden. Je gebit zegt veel over je leeftijd en je algemene gezondheid, je grammatica laat doorschemeren welke achtergrond en opleiding je hebt, en iemand die beheerst en zelfverzekerd overkomt, wordt als mentaal stabiel beschouwd.»

HUMO Een vriendin van me kijkt bij een afspraakje altijd naar de schoenen.

FISHER (lacht) «Wellicht zeggen schoenen iets over klasse en achtergrond, maar je kunt altijd andere kopen. Een gebrek aan humor kun je niet verhelpen, en ook niet of je zachtaardig of ambitieus bent. Dus vergeet die schoenen!

»Ik let zelf soms op de vreemdste dingen, hoor. Toen ik mijn huidige echtgenoot voor het eerst ontmoette, in 2014, droeg hij baggy pants, met van die grote zijzakken. Ik haat zo’n broek, en zeker bij een oudere man. ‘Hij draagt die omdat hij dikke benen heeft,’ fluisterden kennissen. Ik was er bijna op afgeknapt. Maar toen ik hem de volgende keer zag, droeg hij een gewone broek en bleek er niets mis te zijn met zijn benen.»

HUMO De eerste indruk is dan toch niet zo belangrijk?

FISHER «Die is onvolledig. Als je iemand voor het eerst ontmoet, proberen je hersenen te ontleden of die fysiek aantrekkelijk genoeg is om mee naar bed te gaan, en of jij die sympathiek vindt. Maar het circuit van zenuwcellen dat daarvoor in gang schiet, slaat te snel alarm. Vroeger was dat efficiënt om iemand te beoordelen als potentiële partner. Maar onze voorouders reisden in groep over de Afrikaanse vlaktes, waar ze geregeld andere bekenden of familieleden ontmoetten. Dat is nu niet meer het geval, potentiële partners zijn meestal volslagen onbekenden.»

HUMO Wat doe je het best als je na die eerste afspraak al doorhebt dat hij of zij niet is wie je zocht? Moet je daar dan nog tijd in steken?

FISHER «Je moet toch meer dan één keer afspreken. Mensen hebben nu eenmaal de neiging om sneller het negatieve op te merken, en daar focussen ze zich dan op. O jee, ze kent de poëzie van Emily Dickinson niet, spookt het dan door je hoofd, terwijl je in je slaatje prikt. Of: hij draagt een ruitjeshemd, hoe ga ik die ooit aan mijn vrienden voorstellen? Of: hij heeft een Mechelse herder en ik heb drie katten, dat kan nooit werken! (Schudt het hoofd) Niet doen. Als je brein niet meteen zegt dat er geen enkele aantrekking is, zeg dan ja in plaats van neen. Kijk voorbij die ene vervelende eigenschap en geef mensen een kans.»

HUMO Wat zoeken mensen vooral in een potentiële partner?

FISHER «In elke enquête komt dezelfde top vier uit de bus: mensen willen iemand die hen respecteert, die ze kunnen vertrouwen, die hen doet lachen en die ze fysiek aantrekkelijk vinden.»

Gelukshormoon

HUMO U doet al meer dan dertig jaar onderzoek naar liefde en relaties. Hebt u kunnen achterhalen wat liefde precies is?

FISHER «Liefde maakt deel uit van het systeem in onze hersenen dat ons ertoe aanzet ons voort te planten en zo ons DNA door te geven. Dat systeem bestaat uit drie onderdelen: het libido doet ons zoeken naar partners om mee te paren, de aantrekkingskracht zorgt ervoor dat je je energie concentreert op één partner tegelijk, en door je neiging tot gehechtheid blijf je als koppel bij elkaar tot het kind geen zuigeling meer is. Telkens kan er liefde ontstaan. Sommige mensen hebben eerst seks en worden daarna verliefd, bij anderen is het net andersom, en nog anderen ontwikkelen romantische gevoelens nadat ze eerst maanden of jaren gewone vrienden zijn geweest.»

HUMO Liefde is geen emotie, maar een drijfveer, schrijft u in ‘Waarom we liefhebben’.

FISHER «Ik doe al sinds 2004 onderzoek naar wat zich afspeelt in de hersenen van verliefde mensen. We scannen bijvoorbeeld de hersenen van proefpersonen die naar een foto kijken van iemand op wie ze verliefd zijn. Die resultaten vergelijken we dan met de scans waarbij ze naar foto’s van kennissen keken. We zien heel duidelijk dat een klein hersengebied vlak naast het deel dat onze primaire behoeftes stuurt dan heel actief wordt en overvloedig het gelukshormoon dopamine afscheidt. Dat hormoon speelt een heel belangrijke rol bij verliefdheid. Dopamine is een neurotransmitter die deel uitmaakt van het beloningssysteem van de hersenen. Als die stof vrijkomt, krijgen verliefde mensen een energieboost en worden ze naar de beloning gedreven: een partner met wie ze kunnen paren en hun DNA kunnen doorgeven.»

HUMO ‘Love is the drug’, zong Roxy Music. Dat is ook echt zo, volgens u.

FISHER «Verliefden en drugsverslaafden willen allebei steeds meer. Iemand die aan de drugs is, vertoont onder de hersenscanner activiteit in dezelfde dopaminerijke hersenregio’s als iemand die verliefd is. Verliefden kunnen niet wachten tot ze de ander zien, ze worden onrustig als die niet belt, ze slapen veel minder, eten niet... Ze worden obsessief en maken de ander tot het centrum van hun wereld.

»Het is een fantastische verslaving als alles goed gaat, maar een vreselijke als de liefde niet wordt beantwoord of eindigt. Net als bij drugs zijn er ontwenningsverschijnselen of kun je na een tijd hervallen: een oude foto of een bepaalde geur rakelen die vroegere gevoelens weer op. Het grote verschil met drugs is natuurlijk dat liefde een universeel verlangen is. Bijna alle mensen hebben ooit romantische liefde gevoeld, terwijl lang niet iedereen heeft gegokt of aan de heroïne gezeten.»

HUMO Ziet u hetzelfde op scans van koppels die al jaren samen zijn?

FISHER «Als ze gelukkig zijn wel, ja. We zien bij hen ook een grotere activiteit in hersengebieden die te maken hebben met aanhankelijkheid, empathie en zelfbeheersing, en in het deel dat ervoor zorgt dat we het positieve boven het negatieve verkiezen. Daardoor zijn we in staat om onszelf ervan te blijven overtuigen dat onze partner de ideale is voor ons, ook als de dopaminerush is uitgewerkt.»

HUMO Wat toont de scanner bij iemand die net is afgewezen, of bij wie de relatie is stukgelopen?

FISHER «Dan zien we meer activiteit in hersendelen die pijn waarnemen en verwerken. Dan weet je meteen hoe pijnlijk een afwijzing kan zijn. Opvallend is dat bij die mensen dezelfde delen actief worden als bij hevig verliefde proefpersonen. Mensen raken niet meteen over een breuk heen. Ze willen de ex snel vergeten, maar wat blijkt? Ze gaan nog méér van de ander houden.»

HUMO Moet iemand met liefdesverdriet dan afkicken, zoals een drugsverslaafde?

FISHER «Dat denk ik wel. Je moet alles wat je aan je ex herinnert, wegstoppen of zelfs weggooien: foto’s, kaarten, briefjes, concerttickets... Je moet die uit je systeem gooien, en dat kan alleen als je hem of haar niet meer belt, schrijft of ontmoet. Zoek contact met vrienden, ga sporten. Na een tijdje merk je dat je al een week niet meer aan je ex hebt gedacht.»

Pure chemie

HUMO Waarom worden we eigenlijk verliefd op net die ene man of vrouw?

FISHER «Ik ben al zeventien jaar wetenschappelijk adviseur bij Match.com, en al sinds het begin vraag ik me dat af: is er iets wat sommige mensen meer aantrekt? Verschillende onderzoeken hebben aangetoond dat mensen kiezen voor een partner met eenzelfde socio-economische achtergrond, eenzelfde intelligentie en iemand die even aantrekkelijk is. Maar in een zaal vol gelijken, waar iedereen evenveel kans zou maken, word je toch verliefd op die ene.

»Ik ben op zoek gegaan naar chemische stoffen in het lichaam die daarvoor verantwoordelijk kunnen zijn. Welnu, vier hormonen in onze hersenen hebben een grote invloed op onze persoonlijkheid: dopamine, serotonine, testosteron en oestrogeen. Die bepalen wie je aantrekkelijk vindt. Iedereen heeft die hormonen in verschillende hoeveelheden.»

HUMO U verbindt er ook persoonlijkheidstypes aan. We zijn verkenners, bestuurders, onderhandelaars of bouwers.

FISHER «Afhankelijk van welke stof dominant is, vertoon je bepaalde karaktertrekken. Iemand met veel dopamine in het brein houdt van avontuur, is nieuwsgierig, optimistisch en impulsief. Dat is een verkennerstype. Wie een hoog testosterongehalte heeft, is analytisch ingesteld, denkt logisch, heeft een sterke geest en is direct. Zo iemand is een bestuurder. Vaak zijn het wiskundigen, IT-mensen, muzikanten of ingenieurs. Het derde type is de onderhandelaar, bij hem of haar overheerst het oestrogeen. De onderhandelaar denkt op lange termijn, is holistisch ingesteld, heeft veel verbeelding en is intuïtief. De bouwer, ten slotte, heeft veel serotonine in de hersenen. Die mensen zijn vrij conventioneel, ze hangen traditionele waarden aan, volgen de regels en vinden dat autoriteit moet worden gerespecteerd.»

HUMO Wat zeggen die persoonlijkheidstypes over de persoon op wie je verliefd wordt?

FISHER «Op de website The Anatomy of Love staat een vragenlijst waarmee je kunt achterhalen welk persoonlijkheidstype je bent. Die is al door vijftien miljoen mensen ingevuld. Met die data ben ik nagegaan tot welke types mensen zich aangetrokken voelen: zoeken ze hun eigen type of net niet? De resultaten zijn opvallend: bouwers en verkenners zoeken iemand zoals zij, terwijl bestuurders en onderhandelaars tegenpolen zijn en een voorkeur voor het andere type hebben.»

HUMO Hebt u zelf de test gedaan?

FISHER «Uiteraard. Ik blijk een verkenner te zijn, net zoals mijn echtgenoot. Hij was jarenlang journalist voor The New York Times en schrijft nu boeken. We hebben samen heel wat afgereisd, en we zijn heel actief en nieuwsgierig.

»Maar je moet niet alleen kijken naar je hoogste score in de test. Het secundaire type zegt ook veel over jou. Mijn echtgenoot is bijvoorbeeld een secundaire bestuurder, ik ben daarentegen een secundaire onderhandelaar: we zijn tegenpolen die elkaar aantrekken. Geen wonder dat we als een baksteen voor elkaar zijn gevallen.»