Long covid blijkt een aanslag op je immuunsysteem: ‘Je lichaam staat voortdurend in de alarmstand’

Een gebrek aan stresshormoon cortisol, uitgeputte afweercellen en oude virussen die weer tot leven gewekt worden: een nieuwe studie toont wat er allemaal misgaat in het lichaam van mensen met long covid.

Linda (53) was altijd een bezige bij en reed de hele buurt af als thuisverpleegster. Tot ze in oktober 2020 besmet raakte met het coronavirus. Nog steeds heeft ze maar een fractie van de energie die ze voordien had. «In plaats van anderen te kunnen helpen, heb ik nu zelf constant hulp nodig.» Haar parkeerkaart voor mensen met een beperking is net aangevraagd.

Hoewel ze zich nu noodgedwongen met een elektrische scooter verplaatst, gaat ze toch nog geregeld haar eigen grenzen over. Zoals nu: ze ligt al twee dagen plat in bed, nadat ze het hele weekend spullen zat in te pakken. Het huis is te groot geworden door haar beperkte mobiliteit, dus verhuist ze binnenkort naar een kleiner appartement. «Dat doet pijn, na 34 jaar in dit huis. Maar dit heeft geen zin meer. Ik geraak niet eens snel genoeg bij de deur om open te doen.»

Ze is een van de vele mensen die tot lang na een coronabesmetting met langetermijnverschijnselen kampt, zoals continue spierpijn, ademhalingsproblemen, geheugenverlies, concentratieproblemen of hersenmist. Uit grootschalig Nederlands onderzoek bij 80.000 deelnemers blijkt dat een op de acht mensen die een corona-infectie opliepen last zou hebben van zulke aanhoudende klachten – ook wel long covid genoemd. Door vaccinaties of andere varianten is het totale aantal misschien iets lager, maar zeker is dat corona bij een grote groep mensen sporen achterlaat.

Een nieuwe studie van onderzoekers van de Yale School of Medicine, die nog niet werd nagelezen door onafhankelijke wetenschappers, laat zien dat er in het immuunsysteem van mensen met long covid tal van componenten ontregeld zijn. Zo bleek dat de cortisolwaarde bij longcovidlijders gemiddeld de helft lager was dan bij mensen die nooit corona opliepen of mensen die goed hersteld waren.

«Die lage cortisolwaarde is een nieuwe bevinding, die zeker de deur kan openen voor verder onderzoek», zegt neuroloog Paul Boon, die in UZ Gent patiënten met long covid begeleidt. Hij wijst erop dat cortisol een belangrijke rol speelt in tal van lichaamsprocessen. Cortisol is bijvoorbeeld belangrijk voor onze alertheid, vandaar dat een tekort eraan tot concentratieproblemen kan leiden. «Het werkt ook ontstekingsremmend. Daarom wordt het toegediend bij mensen met gewrichtspijnen of auto-immuunziektes.»

Bij een tekort aan cortisol vinden we normaal in het bloed een hogere hoeveelheid van een ander hormoon: ACTH, dat de bijnieren stimuleert om cortisol aan te maken. Bij de longcovidpatiënten bleek dat niet het geval. «De feedbacksystemen in het lichaam blijken dus ook aangetast bij long covid», zegt Boon. «Het toont nog maar eens dat een coronabesmetting meer verregaande gevolgen kan hebben dan we tot nu konden inschatten.»

Lichaam in alarmstand

Ook in de witte bloedcellen van longcovidpatiënten vielen bepaalde dingen op. Zo bleken ze meer uitgeputte T-cellen te hebben, wat kan wijzen op een overactief immuunsysteem. «Het lijkt alsof het lichaam in alarmstand blijft staan terwijl het gevaar al geweken is», zegt Merel Hellemons, die in het Erasmus MC in Rotterdam onderzoek naar long covid coördineert.

Zo had een deel van de longcovidpatiënten meer antistoffen van het Epstein-Barrvirus of andere herpesvirussen. «Acht op de tien mensen hebben zo’n virus al eens doorgemaakt en dat blijft in ons lichaam zitten», zegt Hellemons. «Als het immuunsysteem druk in de weer is door een coronabesmetting, kan zo'n oud virus weer opflakkeren en het hele systeem ontregelen.» Een andere hypothese is dat een resterend deel van het coronavirus het immuunsysteem ontregelt.

Hoewel de studie slechts bij een beperkt aantal personen uitgevoerd is en heel wat vervolgonderzoek vereist, verlegt ze volgens Hellemons een belangrijke steen. «Nog nooit werd zo helder aangetoond dat er echt iets aan de hand is met het immuunsysteem van longcovidpatiënten. Dit gaat patiënten helpen om erkenning te krijgen voor wat ze doormaken.»

Door de waaier aan uiteenlopende symptomen en de onduidelijke oorzaak van long covid was dat tot nu toe lang niet altijd het geval. Ook Linda werd maandenlang van het kastje naar de muur gestuurd. «Ik kreeg te horen dat ik gewoon wat geduld moest hebben. Een arts zei me dat ik me het waarschijnlijk inbeeldde. Frustrerend, want ik wist dat er wel iets aan de hand was.»

Symptoombestrijding

Ook voor de zoektocht naar mogelijke behandelingen biedt deze studie mogelijk nieuwe aanknopingspunten. «Vandaag is er geen enkel bewezen behandeling», zegt Diego Castanares-Zapatero, die in 2021 een grootschalige studie naar postcovid van het Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE) begeleidde. Het blijft daarom bij symptoombestrijding, zoals ademtraining, kinesitherapie en oefeningen voor het brein.

Volgens de onderzoekers geven deze resultaten argumenten om therapieën met cortisolsupplementen, antivirale of immuunsysteemkalmerende middelen te proberen. Maar volgens Castanares zal dat nog enige tijd vergen. «Een specifieke behandeling kan er pas komen als we precies weten wat al deze veranderingen in het lichaam veroorzaakt. Daar zijn we vandaag nog niet, maar de studie brengt ons in elk geval weer wat dichter.»

(DM)