Madeleine Albright - Fascisme, een waarschuwing
In een tijd waarin het woord ‘fascist’ zelfs al gebruikt wordt om iemand aan te duiden met wie je van mening verschilt, vraagt het moed om een boek te schrijven met als titel ‘Fascisme, een waarschuwing’. De inmiddels 81-jarige Madeleine Albright, ooit Amerikaans minister van Buitenlandse Zaken onder Bill Clinton, beseft dat ook: ‘Sommigen zullen dit boek en de titel een vorm van paniekzaaierij vinden. Prima.’
Albright weet waarover ze praat. In 1939 vluchtten haar ouders uit Tsjechië voor de nazi’s. Ze keerden terug in 1946, om vervolgens opnieuw op de vlucht te slaan, ditmaal voor de communisten. ‘Ik kan het thema van migranten en vluchtelingen daarom onmogelijk koel en analytisch benaderen. Ik kan geen respect opbrengen voor politici die met haat zaaien stemmen proberen te trekken.’
Albright schreef het boek nadat één van haar studenten opmerkte dat een fascistische beweging in de VS best voet aan grond kan krijgen, net omdat iedereen er zo zeker van is dat het niet kan. En dan was er natuurlijk de verkiezing van die ene man. Albright: ‘Als we fascisme beschouwen als een wond uit het verleden die bijna is geheeld, dan is Trump in het Witte Huis plaatsen zoiets als het verband losrukken en aan de korst krabben.’
Via een minibiografie van fascistische en autoritaire leiders gaat Albright op zoek naar de bronnen van en de gelijkenissen tussen onder meer Mussolini, Hitler, Franco, Stalin, Erdogan, Poetin en Trump. Dat levert verrassende weetjes op: Mussolini gebruikte de zinsnede drenare la palude om zijn aanval op de overheid te rechtvaardigen, net zoals Trump het voortdurend had over drain the swamp.
Alle autocraten werken volgens gelijklopende sja-blonen. De retoriek draait steevast rond identiteit en het roemrijke verleden. De uitvoerende macht minimaliseert de rol van het parlement en noemt onafhankelijke rechters wereldvreemd. Er is de cultus van de feilloze leider. Desinformatie en fake news beleven hoogdagen.
Allemaal spelen ze in op en vergroten ze de gevoelens van bitterheid door economische tegenspoed, vernedering of onrecht, ongemak over maatschappelijke of culturele veranderingen. Alle ambtenaren zijn corrupt en belastinggeld is per definitie diefstal en verspilling. De grens met het fascisme wordt overschreden wanneer ook de bereidheid om geweld te gebruiken tevoorschijn komt. Maar dan is het meestal al te laat om nog te protesteren.
De gruwel van het fascisme komt met kleine stapjes, dat maakt het fenomeen moeilijk detecteerbaar.
‘Het heeft me mijn hele volwassen leven een onomstotelijk feit geleken dat Amerika obstakels zou opwerpen voor welke fascistische leider, partij of beweging. Ik had nooit gedacht dat ik daar als 80-jarige nog aan zou beginnen te twijfelen,’ schrijft een niet langer optimistische Albright, ‘maar de dreiging van fascistisch beleid vormt vandaag een groter gevaar voor de internationale vrijheid, welvaart en vrede dan op enig ander moment sinds de Tweede Wereldoorlog.’
Het fenomeen rukt ook op dankzij een mediaomgeving die niet langer bericht over het feit dat we nooit rijker, gezonder en beter opgeleid zijn dan ooit tevoren, maar die zich toelegt op voortdurende verslaggeving over politieke winnaars en verliezers. Uitlachen en minachting zijn de nieuwe standaarden geworden. Ieder leeft in zijn waarheidsbubbel, waarbij de ander niet langer beluisterd, maar geridiculiseerd wordt. Albright schreef een nuttig, erdudiet, leerrijk en zeer persoonlijk boek, dat ingaat tegen de wet van Godwin, die stelt dat de eerste die een vergelijking maakt met Hitler, de discussie verliest. Want daar tegenover staat de uitspraak van Primo Levi, zelf overlevende van de concentratiekampen, die schreef: ‘Elk tijdperk heeft zijn eigen fascisme.’
Yves Desmet
