Manu Ruys is overleden. Herlees hier gratis 'De nadagen van Manu Ruys'

Manu Ruys, oud-journalist en politiek commentator is op 93-jarige leeftijd overleden. Ruys was van 1975 tot 1989 politiek hoofdredacteur van De Standaard. In 1995 sprak Humo-journalist Jörgen Oosterwaal met de man. Herlees het interview nu helemaal gratis.

(Verschenen in Humo 2878, op 31 oktober 1995)

'Wat in dit land gebeurt is niet proper'

Na de verkiezingen van 21 mei wil Manu Ruys (71) er de brui aan geven. Sedert zijn oppensioenstelling zes jaar geleden becommentarieert de gewezen hoofdredacteur van De Standaard iedere vrijdag in zijn vast hoekje van de krant de vaderlandse politiek. Maar haalt al dat geschrijf ook iets uit? Plots knaagt de twijfel.

Politici worden door het gerecht ondervraagd maar blijven doodleuk hun mandaat uitoefenen, partij-ambtenaren die in voorlopige hechtenis werden gehouden, zijn op vrije voeten gesteld, de kiezer weigert rekening te houden met Agusta en andere dubieuze toestanden, de speurders trekken zich ontmoedigd terug. Manu Ruys schrijft: 'Dit proces dwingt tot analyse en bezinning in afzondering. Deze kroniek zal daarom een tijdje zwijgen. Om te mediteren. Niet in een ver en te warm land, maar nabij het Vlaamse duin, met een blik op een einder waar de zon ondergaat in een bloedrode zee.'

Vier maanden later zoek ik de mediterende Ruys op in zijn Zeebrugse villa. Het motregent die middag, de zee kleurt grijs en de zon is nergens te bekennen. Via de autoradio heb ik net vernomen dat Willy Claes zijn functie van NAVO-secretaris-generaal heeft neergelegd. Manu Ruys heeft het bericht ook gehoord, maar ik tref hem niet aan in juichstemming. Hij nipt van zijn glas spuitwater dat op smaak is gebracht met drie druppels whisky en informeert minzaam naar de reden van mijn bezoek.

HUMO Meneer Ruys, u hebt uw rubriek 'Op de korrel' hervat, maar u bent erg zuinig met uw commentaar op de avonturen van Willy Claes. Vanwaar die terughoudendheid?

MANU RUYS «Ik sta erg huiverig tegenover de manier waarop deze zaak is aangepakt. Aangezien ik het dossier van procureur-generaal Vélu niet ken, spreek ik me niet uit over de schuldvraag: ik weet alleen dat Vélu een hoogstaand magistraat is die niet over ijs van één nacht gaat. Hij is liberaal, vrijmetselaar en hoogleraar aan de ULB, waar Claes nog student is geweest. Vélu is dus zeker geen klerikaal magistraat die allergisch is voor de denkwereld van Claes. Je mag er gerust van uitgaan dat de procureur-generaal dit dossier onbevooroordeeld en objectief heeft benaderd. Vélu beschikt over aanwijzingen dat Claes betrokken is bij de Agusta-Dassauit-smeergeldaffaire; mij lijkt het ook onwaarschijnlijk dat Claes helemaal van niks zou hebben geweten.»

HUMO U kent Willy Claes goed?

RUYS «Heel goed, en ik weet ook dat zijn gewezen kabinetschef Johan Delanghe, die bij de affaire betrokken was, geen man is die op eigen houtje handelt. Delanghe is het type cabinetard die elke dag met zijn minister overlegt: ik ga ervanuit dat Claes altijd op de hoogte werd gehouden.»

HUMO Claes zweert zelf op alles wat hem lief is dat hij onschuldig is.

RUYS «Claes reageert zo verontwaardigd omdat hij zich het 'slachtoffer' waant van een opeenstapeling van verdenkingen en verdachtmakingen, en in zekere zin is hij dat ook. Het lijstje begint met Ibramco, een onzindelijke constructie opgebouwd door de Parti Socialiste rond de figuur van de toenmalige premier Leburton. Ik herinner me nog heel goed dat Claes me op het hoogtepunt van het Kamerdebat over Ibramco aan de ingang van het halfrond bij de arm nam: 'Dit is niet proper, ik ben daar tegen, maar ik moet dat doorvoeren.' Claes heeft het dus gedoogd, hij heeft het spel meegespeeld. Daarna was er het failliet van Volksgazet, waar Claes als beheerder bij betrokken was; de zaak belandde in de doofpot.

»Claes bleef ook buiten schot in de rel over het fameuze aardgascontract met Algerije. En midden de jaren tachtig, in het proces tegen de socialistische ziekenfondsen, werd voorzitter Leburton veroordeeld, maar ging ondervoorzitter Claes vrijuit. Waarom ontsnapt die man altijd?»

HUMO Dat vroeg een boze Leburton zich indertijd ook af.

RUYS «Na het ziekenfondsdossier is er een reeks affaires aan het licht gekomen die uitmondde in het dossier Agusta-Dassault. Opnieuw valt de naam Claes. Jamaar, reageert Claes, men verdenkt mij voortdurend, maar men heeft nog nooit iets bewezen; waarom staan alle schijnwerpers op mij gericht? Claes is inderdaad niet de enige die zich bewoog in de schemerzone van de partijfinanciering. Vanden Boeynants heeft als minister van Defensie zeven á acht jaar over de Belgische legeraankopen beslist: is dat allemaal correct verlopen? Ook over de Superclub-affaire waar ex-minister Leo Delcroix bij betrokken is, zwijgt men. Wat in dit land gebeurt, is niet erg proper. De moord op Cools: nog altijd onopgelost. De Bende van Nijvel: nog altijd voortvluchtig. Een gezaghebbend parlementslid van een regeringspartij zei me onlangs: 'Eén: ik geloof niks van die zogenaamde ontvoering van Vanden Boeynants; twee: ik geloof niet dat generaal Lefèvre zelfmoord heeft gepleegd, ik denk dat hij gezelfmoord is: drie: ik geloof evenmin dat Patrick Haemers de hand aan zichzelf heeft geslagen.' Moord, zelfmoord, onverkwikkelijke zaken die in de doofpot gestopt worden door het gerecht of door hogere machten: dat is vandaag het politieke klimaat in België. ik begrijp dus de woede en verbazing van Willy Claes nu hij als enige zondebok wordt aangewezen; daarom stel ik mij in deze zaak zo terughoudend op.»

HUMO Claes is het Barbertje dat moet hangen?

RUYS «Zo zou je het kunnen stellen, ja. Claes had natuurlijk al moeten aftreden toen Delanghe maanden geleden in de boeien werd geslagen. Het is de taak van een minister om zijn kabinetschef politiek te dekken: 31 oktober 1995 de minister is verantwoordelijk, daar wordt hij voor betaald, maar die elementaire regel heeft Claes niet gerespecteerd.»

HUMO Na 21 mei was u erg verbitterd. Ik citeer: 'De kiezer heeft geen rekening gehouden met de aangetoonde ontsporingen. De partij met de meest besmeurde reputatie werd de grote overwinnaar. Het politieke milieu heeft uit de stembusuitslag geleerd dat geknoei, bedrog en wanbeheer niet meespelen in de besluitvorming van de kiezer: Dat Claes zich nu dient te verantwoorden voor het Hof van Cassatie moet u toch plezier doen?

RUYS «Dat is correct. Ik vind dat de kiezer bij het beoordelen van de politici ook een morele norm moet hanteren. Op 21 mei lag het Agusta-dossier van de SP open en bloot op straat, maar de bevolking heeft daar geen rekening mee willen houden. Dat heeft mij ontgoocheld. Ik begrijp natuurlijk wat er gebeurd is. De socialisten hebben in hun campagne de sociale zekerheid handig uitgespeeld, zodat veel kiezers dachten: het zijn misschien wel sjoemelaars maar ze zullen wel over onze pensioenen waken. De kiezer heeft de spons over het verleden gevaagd, maar de volksvertegenwoordiging zegt vandaag: momentje, wij nemen deze zaak wel ernstig, wij houden ons wel aan een morele norm.»

HUMO Misschien heeft de kiezer geredeneerd: vandaag is de SP de kop van jut, maar als het gerecht de rekeningen van CVP of VLD even grondig zou napluizen, komen daar wellicht ook onfrisse zaken naar boven.

RUYS «Dat is mogelijk: in alle politieke partijen - ik zeg wel degelijk: in alle partijen - die hebben deelgenomen aan de macht, zijn er figuren die boter op hun hoofd hebben. Maar het verschil is dat bij de socialisten André Cools - een minister van Staat, een oud-partijvoorzitter en een gewezen vice-premier - koudweg werd neergeschoten voor het huis van zijn maitresse. Die moord heeft een geweldige schok veroorzaakt en drukt nog steeds op de hele socialistische beweging. Cools was een monument in de Belgische politiek, een echte peetvader die over enorme financiële en politieke middelen beschikte. Claes was een goede vriend van Cools; Cools had een intieme band met Vanden Boeynants, Van den Boeynants was de enige christen-democraat op de begrafenis van Cools. Daar heb je de verbindingen die dwars door de partijgrenzen heenlopen en de Belgische politiek bepalen.»

HUMO In die kringen heeft politiek weinig te maken met ideologieën en principes, maar alles met macht en geld.

RUYS «Een land bestuur je met macht, niet met ideologieën. Maar bij ons vervagen de ideologieën wel erg snel. Vroeger had je nog een heel duidelijke socialistische, liberale en katholieke leer. Verhofstadt heeft geprobeerd de liberale ideologie te moderniseren, maar dat is mislukt. De machtspolitici in de liberale partij hebben het heft opnieuw in handen genomen en de ideoloog werd opzijgezet. Ook binnen CVP en SP zwaaien de pragmatici de plak. De SP spreekt niet langer over nationalisaties, de CVP heeft abortus gedoogd en zal straks ook over euthanasie praten. De socialistische en de christelijke familie groeien naar elkaar toe: Dehaene en Tobback kunnen elkaar niet missen: het zijn twee handen op een buik.»

HUMO De heren doen weinig moeite dat te verbergen.

RUYS «De resultaten van die toenadering zullen we pas na de verkiezingen van 1999 zien. Ik verzeker u: zonder de tegenstand van de twee sterke burchten, de christelijke arbeidersbe-weging en de gemeenschappelijke socialistische actie, ieder met hun eigen banken, ziekenfondsen en vakbonden, waren de SP en de linkervleugel van de CVP wellicht al versmolten. Die linkervleugel brengt momenteel alle grote figuren voort. Ga maar na: premier Dehaene, de Vlaamse minister-president Luc Van den Brande, voorzitter Johan Van Hecke, de meeste fractieleiders, zelfs de gouverneur van de Nationale Bank, Alfons Verplaetse! De rechterzijde is haar chefs kwijt.»

HUMO Leo Delcroix werkt naarstig aan een come back.

RUYS «Zolang het Superclub-dossier niet is opgelost, heb ik mijn vraagtekens over de politieke toekomst van Delcroix.

»Wie heb je nog meer ter rechterzijde? Leo Tindemans is weggepromoveerd naar Straatsburg, Gaston Geens is eveneens uitgerangeerd. Herman Van Rompuy mist charisma. Trouwens: Van Rompuy is zeker rechtser dan Dehaene, maar hij is niet de ultra-conservatief die sommigen in bent vermoeden. lk zou veeleer zijn broer Eric het etiket conservatief opkleven; maar in Eric zie ik geen toekomstige leidersfiguur. Stefaan De Clerck, de huidige minister van Justitie, zou dat wel kunnen worden: hij is een zeer intelligente, gemotiveerde man die uit een belangrijke, conservatieve familie stamt.»

HUMO U bent niet zo gelukkig met de 'linkse' koers die Dehaene de CVP oplegt?

RUYS «U zal nog nooit een onheus woord van mij over Dehaene gelezen hebben; Mark Grammens heeft me dat onlangs zelfs verweten. In een portret over Dehaene heb ik eens geschreven dat hij overkomt als een bulldozer maar in feite een geraffineerde intellectueel is die naar klassieke muziek luistert en goede boeken leest.»

HUMO in uw rubriek noemt u Dehaene een communautair seksloos wezen, een autoritaire figuur die de CVP dresseert, en een politicus die niet kan communiceren; echt vleiend is dat toch niet.

RUYS «Dat zijn nuchtere feiten, meneer Oosterwaal. Als journalist weet u dat even goed als ik.»

HUMO Dehaene behaalde op 21 mei het grootste aantal voorkeurstemmen, ook dat is een nuchter feit. Zo'n beroerde communicator is hij dus niet.

RUYS «Daar gaat het niet over. Als bepaalde zaken in het parlement of op een persconferentie hem ergeren, laat Dehaene dat meteen blijken. Hij is nogal hooghartig. Soms blaft hij journalisten af. Ik heb me laten vertellen dat hij een reporter die hem een vraag had gesteld, toesnauwde: 'Hebt gij uw middelbaar onderwijs wel uitgedaan, manneke?' (Hoofdschuddend) Dat doe je niet. Gaston Eyskens had de reputatie zich altijd achter de woorden 'no comment' te verschuilen, maar Eyskens kon te gepasten tijde op een hoffelijke manier met de pers discussiëren. Dehaene kan dat niet: hij spreekt te snel, zijn dictie is niet goed, hij doet geen enkele moeite om beminnelijk over te komen. Kijk eens naar Francois Mitterrand, Helmuth Kohl of Wim Kok, dat zijn stuk voor stuk betere communicatoren.»

HUMO Mag een eerste minister dan geen directe, volkse stijl hebben?

RUYS «Dehaene en ik komen in feite uit hetzelfde milieu: ik stam uit een op en top Antwerpse bourgeois familie, hij uit een Brugse; ik heb schoolgelopen bij de Jezuïeten, hij ook. We zouden dus min of meer dezelfde stijl moeten hebben, en dat is dus niet zo. Dehaene heeft een andere carrière uitgebouwd: ik kon me de luxe permitteren een deftig en beleefd journalist te worden, hij moest zich opwerken via het ACW. Ik zie hem daar nog altijd rondlopen met die fameuze rolkraag. Hij stond daar helemaal niet mee, maar hij droeg een rolkraag om geen das te hoeven dragen. Het was een pose: kijk eens, ik ben net zo'n proleet als de anderen, ik ben één met het volk; terwijl hij met dat volk niks gemeenschappelijks had.

»Ik heb Lode Craeybeckx goed gekend, een groot burgemeester van Antwerpen en een echte seigneur. Die man kon plat Antwerps praten, maar als hij zich tot de dokwerkers richtte, was hij altijd piekfijn uitgedost en sprak hij keurig ABN; uit respect voor die mensen. Je hoeft dus helemaal geen rolkraag te dragen om proleet te willen zijn met de proleten: dat is wat mij stoort bij Dehaene.»

HUMO U houdt meer van de bonapartistische stijl van de Vlaamse minister-president Luc Van den Brande, in wie u de ware leider herkent, ook al is hij een minder geraffineerd intellectueel dan Dehaene.

RUYS « Luc Van den Brande is een loyale man die van ver komt en snel is opgeklommen. Dat zorgt her en der voor jaloerse blikken. Als minister-president van Vlaanderen bekleedt Van den Brande een relatief nieuwe machtspositie en hij probeert daar met veel overtuiging iets van te maken. Hij doet dat met zijn woorden, zijn taal en zijn stijl. Hij zorgt ervoor dat er rond zijn functie een zekere glamour hangt. Goed, je kan je afvragen of het nodig is jaarlijks een grootse receptie te houden in de Brusselse Warande en dan bovenaan de trap post te vatten, zodat al die ambassadeurs een voor een naar boven moeten komen om een handje te geven. Maar draai het om: als Van den Brande dat niet zou doen, zou men hem misschien verwijten een kleine, bedeesde Vlaming te zijn die niet naar buiten durft te treden.»

HUMO Iedere nieuwe natie moet door een parvenu-fase heen, zegt Hugo Schiltz.

RUYS «In het begin is er altijd een zekere neiging tot overdrijving, dat is menselijk. De gevestigde bourgeoisie zal je niet makkelijk over geld horen praten, de nouveaux-riches kunnen er nauwelijks over zwijgen.»

HUMO Meneer Ruys, een kleine test: woont u aan de Vlaamse of aan de Belgische kust?

RUYS « Dat is een typische Humo-vraag. Ik ben een Belgisch staatsburger, ik heb een Vlaamse identiteit en ik woon aan de Noordzeekust. (Draait zich naar her raam) Bekijk dat eens: het helmgras, het strand, de golven. Als ik 's ochtends ga wandelen ruik ik het zout in de zee en in het zand. Als ik terugkeer van Brussel en ik stap uit de wagen, kan ik opnieuw ademen. Aan se-mantische discussies heb ik dan geen enkele behoefte.»

HUMO De BRTN heeft opdracht gekregen voortaan over de Vlaamse en niet over de Belgische kust te spreken; zo wil Luc Van den Brande het. Flanders moet en zal gepromoot worden.

RUYS «Ik veroordeel dat niet: dat past in de langzame evolutie van een Vlaanderen op weg naar volwassenheid. Zij die willen dat België opnieuw een unitaire staat wordt, grijpen zo'n incidentje gretig aan om Van den Brande en al diegenen die de Vlaamse Leeuw zingen belachelijk te maken. Weet je: aan beide kanten wordt aan overacting gedaan: de Vlamingen overdrijven in Diksmuide, en diegenen die van België houden overdrijven met hun kritiek op Van den Brande.»

HUMO Houdt u dan niet van België?

RUYS «Ik hou van mensen, niet van staten. Een staat is louter een middel, een structuur, die het volk zo goed mogelijk moet dienen: vandaag kan België de meest optimale structuur zijn, morgen is dat misschien Vlaanderen. Ik ben geen Belgisch maar ook geen Vlaams patriot. Ik loop niet warm voor symbolen of vlaggen, ik zing de Brabançonne noch de Vlaamse leeuw. Om eerlijk te zijn: ik kan helemaal niet zingen.»

HUMO André Leysen meent dat België over 200 jaar nog steeds zal bestaan. 'Dehaene heeft zich moeten opwerken via het ACW. Ik zie hem daar nog rondlopen met die fameuze rolkraag. Hij stond daar helemaal niet mee, het was puur een pose: kijk eens. ik ben net zo'n proleet als de anderen, ik ben één met het volk; terwijl hij met dat volk niks gemeenschappelijks had.'

RUYS «Ik hou wel rekening met een separatistisch scenario. Vlaanderen en Wallonië groeien steeds verder uit elkaar. Er heerst geen vijandschap maar onverschilligheid, en dat is misschien gevaarlijker: we lezen elkaars kranten niet, we kijken niet naar elkaars televisie en we luisteren niet naar elkaars radio. Kortom: wij weten niet wat de Walen bezielt, en de Walen weten niet wat ons bezighoudt. Je kan het het best vergelijken met een echtpaar waar man en vrouw niet meer naar elkaar omkijken. Dat blijft niet duren.»

HUMO Als het een katholiek echtpaar is, kunnen ze enkel van tafel en bed scheiden.

RUYS «U hoort mij niet beweren dat België morgen opgebroken wordt, ik stel alleen vast dat de Walen meer naar Frankrijk kijken en de Vlamingen meer naar Nederland. De beide Limburgen vinden elkaar steeds beter, de provincies Antwerpen en Noord-Brabant ook, tussen West-Vlaan-deren en Zeeuws-Vlaanderen nemen de contacten zienderogen toe. Ik ben in het Zwin actief in de Orde van den Prince: een derde van onze leden zijn Zeeuws-Vlamingen. Ondertussen groeit in Wallonië de allergie voor Vlaanderen. Ik heb veel Waalse vrienden; het zijn joviale en authentieke mensen, maar ze hebben een minderwaardigheids-complex. De Walen zijn slechts met drie miljoen: zij voelen zich niet echt thuis in wat zij l'état belgo-flamand' noemen. Op 14 juli hangen ze de Franse vlag uit; diep in hun hart voelen ze zich Frans en dromen ze van een terugkeer naar La grande nation'.»

HUMO Vlaanderen beschikt al over een eigen parlement, een eigen regering en een eigen minister-president: maar het dagelijkse leven is er niet meteen beter of prettiger door geworden.

RUYS «U bent nog zeer jong, maar toen ik vroeger met mijn grootmoeder in Antwerpen op de Meir of op de De Keyserlei ging winkelen, moest je Frans spreken. De mensen liepen met de Métropole of met de Matig onder de arm, niet met een Vlaamse krant; die stak men beschaamd weg in zijn kazakske. Tegen die onrechtvaardige situatie rebelleerde ik. België was toen een gesloten en weinig democratisch land waar de Franstalige bourgeoisie het voor het zeggen had en de Vlamingen geminacht werden. Op dertig jaar tijd is er veel veranderd, gelukkig maar. Dat Van den Brande af en toe zijn nummertje opvoert als minister-president is in wezen onbelangrijk; hebben die zes miljoen Vlamingen werk, genieten ze goed onderwijs, kunnen ze zich ten volle ontplooien: daar gaat het om.»

HUMO Precies, en ik stel vast dat de Vlamingen het vandaag erg goed doen in België, zij hebben de Vlaamse Beweging niet meer nodig.

RUYS «De Vlamingen voelen geen behoefte om met allerlei spandoeken op straat te komen, maar als u daaruit concludeert dat de Vlaamse zaak hen niet langer beroert, vergist u zich. Alle grote Vlaamse partijen, inclusief de VLD, zijn verklaarde voorstanders van meer autonomie; zij krijgen daarvoor brede steun van de kiezer. Groeperingen die het unitarisme bepleiten, behalen amper 0,6 procent van de stemmen; Belgicistische clubjes zoals de Coudenberg-groep hebben evenmin reële macht. Weet u wat in de toekomst een geweldige stimulans kan zijn voor de eenheid van dit land? Prinses Astrid, met haar vier schattige kindjes, die Albert opvolgt als staatshoofd; dit zou het Belgische bloed sneller doen stromen. Daarnaast is er nog de sport: voetballiefhebbers willen koste wat het kost de affiche Club Brugge-Standard in de na-tionale competitie behouden. An-der cement is er niet: de invloed van de kerk is fel geslonken en het bedrijfsleven is realistisch ge-noeg om zich aan te passen.»

undefined

'Moord, zelfmoord, onverkwikkelijke affaires die door het gerecht of door de hogere machten in de doofpot worden gestopt: dat is vandaag het politieke klimaat in België. Ik begrijp dus de woede van Willy Claes nu hij als enige zondebok wordt aangewezen'

HUMO Meneer Ruys, laten we ook eens over de lands- en taalgrenzen heen kijken. Komt u, nu u gepensioneerd bent, nog wel eens in Zaïre?

RUYS «Mijn laatste bezoek aan Zaïre dateert van vijf jaar geleden; ik zou er dringend nog eens naartoe moeten. Als je in Zaïre bent, besef je dat wij hier eigenlijk met luxe-problemen kampen. Ginds creveren de mensen, letterlijk. Ik heb het land een keer of dertig bereisd, de eerste maal in 1958. Ik heb in hutjes geslapen samen met de zwarten, ik heb er vrienden gemaakt, ik weet wat voor goede mensen het zijn. Lumumba kende ik intiem, Tsjombe en Mobutu ook. Ik leerde Mobutu kennen toen hij als journalist stage liep in Brussel; ik heb hem nog rondgeleid in ons parlement. We noemden elkaar Joseph en Manu. Later heb ik hem zien ten onder gaan aan de corruptie, aan onze corruptie.»

HUMO U vindt de Belgische kritiek op Mobutu nogal eenzijdig?

RUYS «Mobutu heeft zijn land uitgezogen en draagt bijgevolg een verpletterende verantwoordelijkheid, maar wij Belgen hebben hem gekocht. Ik verdedig Mobutu niet, ik zeg alleen dat er nog meer schuldigen zijn. Over de industriëlen en de bankiers die op de rug van de Zaïrezen miljarden hebben verdiend, wordt zedig gezwegen: Mobutu is de enige slechterik, zij zijn zogenaamd goede Belgen.»

HUMO België heeft de afgelopen jaren geprobeerd Mobutu te isoleren en zo zijn positie te verzwakken. Dat is mislukt: Mobutu zit nog stevig in het zadel, over enkele weken viert hij zelfs zijn dertigste verjaardag als president.

RUYS «0, maar in feite is het al een poosje gedaan met Mobutu. De man is ook al 65, wat naar Afrikaanse maatstaven behoorlijk oud is. Eigenlijk moet je een onderscheid maken tussen Mobutu en het mobutisme. Mobutu's eenheidspartij wilde de bevolking heropvoeden; men gaf de Zaïrezen opnieuw een gevoel van eigenwaarde, een zekere fierheid. Dat was niet slecht. In 1990 kwamen er meer partijen en is het mobutisme ten grave gedragen, maar de president zelf is op zijn troon blijven zitten. Mobutu het land uit jagen is overigens geen oplossing: Afrikaanse landen hebben behoefte aan een chef die boven de verschillende volkeren staat. Die taak kan je niet aan een politicus toevertrouwen. Kerels ais Tshisekedi of Nguza Karl-i-Bond zijn oude baronnen die elkaar, als het even kan, oppeuzelen. Misschien vormt premier Kengo een uitzondering, maar hij is dan weer geen zwarte.»

HUMO Kengo zei ooit: ik maak in Zaïre geen enkele kans, ik ben een Tsjech, een jood en een mulat.

RUYS «Dat heeft hij mij gezegd tijdens een vliegreis, ja. Kengo is een buitengewoon intelligent man; ik heb hem leren kennen toen hij nog advocaat was. Later is hij procureur-generaal geworden; hij genoot toen de reputatie een heel harde, bloeddorstige man te zijn. Vandaag is hij verder opgeklommen tot premier, maar aangezien hij een mulat is zal hij nooit president kunnen worden. Of Kengo het nog lang zal uitzingen als regeringsleider, weet ik niet. Zaïre heeft nood aan een verlichte dictator om orde op zaken te stellen en om, stapje voor stapje, een democratisch bestel voor te bereiden. Mugabe heeft dat in Zimbabwe gedaan, in Zuid-Afrika is Mandela zo'n chef-figuur.»

HUMO CVP-voorzitter Johan Van Hecke, die een paar weken geleden samen met Leo Delcroix een blitzbezoek aan Zaïre bracht, is optimistischer: 'Hoe meer ik door dit land reis, hoe meer ik merk dat de macht van Mobutu eigenlijk niets meer voorstelt. Er is hier duidelijk een democratiseringsproces aan de gang. Waarom zou België dat niet mogen steunen?'

RUYS «Van Hecke is tien jaar geleden eventjes in Zaïre geweest en vorige maand verbleef hij er opnieuw vier dagen. Hij bezocht twee plaatsen: Kinshasa en Kisantu, van de rest van het land kent hij niks. (Snuivend) Je moet altijd oppassen met Belgische politici die zich uitspreken over de democratisering in Zaïre. Wat verstaat men eigenlijk onder die term? Een meerpartijensysteem? Op dit ogenblik telt Zaïre wel 120 partijen en partijtjes: dat kan niet functioneren. Hoe moet je trouwens verkiezingen organiseren als er geen burgerlijke stand is waar de bevolking geregistreerd wordt?»

HUMO Democratie of geen democratie: Van Hecke en Delcroix willen de banden met de oud-kolonie per se aanhalen. Weet u wat hen drijft?

RUYS «De Zaïrezen lijden en bij veel mensen leeft het gevoel dat we iets voor hen moeten doen. De enige organisatie die in Zaïre nog sterk staat en geloofwaardig is, is de katholieke kerk. De christen-democratische partij, die bij die kerk aanleunt, heeft ook een vrij goeie reputatie; zij bestrijdt Mobutu openlijk. Ik vermoed dat zij de CVP-voorzitter heeft gevraagd eens ter plaatse te komen kijken. Delcroix is dan meegereisd om na te gaan of er nog wat te rapen valt op economisch gebied.»

HUMO Valt er volgens u nog wat te rapen?

RUYS «In de diamantsector wordt nog gewerkt - Mobutu 31 oktober 1995 ontvangt zijn vast deel van de winst - maar de koper- en kobaltmijnen in Shaba zijn ondergestroomd en ingestort. Het kost handenvol geld om die installaties opnieuw te doen werken. Als het is om snel geld te verdienen en te profiteren, kunnen we beter uit Zaïre wegblijven. Sommige CVP'ers pleiten voor een stille terugkeer naar Zaïre van onze cooperanten: dat zou goed zijn voor onze werkgelegenheid. Maar er zijn tienduizenden Zaïrezen met een diploma van een Europese of Amerikaanse universiteit die zonder baan zitten; zij moeten Zaïre in handen nemen. België kan eventueel helpen bij de heropbouw van de ziekenhuizen en scholen. als de Zaïrezen dat zouden wensen. Wat we vooral niet moeten doen is ginds de baas gaan spelen en hen onze ideeën over democratie opleggen. Wij vergeten al te gemakkelijk dat het gros van de Zaïrezen boeren zijn die in dorpen wonen waar geen elektriciteit is en waar men 's avonds om zes uur als het donker wordt in een deken gewikkeld rond het vuur gaat zitten en verhalen vertelt. Dat is het echte Zaïre.»

HUMO Laten we het bij wijze van slot even over onszelf hebben: over de media. In het weekblad Intermediair zei u dat kranten vandaag eigenlijk overbodig geworden zijn. Een merkwaardige uitspraak voor een gewezen hoofdredacteur.

RUYS «Vroeger kwamen de mensen na het werk thuis, vlijden zich in de zetel en lazen de krant. Die tijd is voorbij. De mensen raken steeds meer in de ban van de televisie. Voor het dagdagelijkse nieuws hebben ze genoeg aan de TV-journaals; er moeten alleen nog kranten gemaakt worden voor een specifiek deelpubliek: puur amusement voor de vrouw die verstrooiing zoekt als ze bij de kapper onder de droogkap zit, sport voor de fanatieke supporter die naar de match geweest is, maar 's anderendaags toch wil lezen of zijn ploeg het goed gedaan heeft, en achtergronden en analyses voor de zogenaamde betere lezer. Het valt mij op dat in onze buurlanden telkens twee kwaliteitsbladen zich handhaven: Le Figaro en Le Monde in Frankrijk, The Times en The Independent in Groot-Brittannië, NRC-Handelsblad en De Volkskrant in Nederland. Die Welt en de Frankfurter Allgemeine Zeitung in Duitsland. Bij ons is dat De Standaard en De Morgen. Deze kranten zitten ingekapseld in ondernemingen die hun inkomsten in hoofdzaak uit andere activiteiten halen. Zullen de kranten overleven? De kwaliteit van het onderwijs daalt en steeds meer mensen VTM'iseren. ik heb de indruk dat de jongeren steeds minder lezen.»

HUMO Na uw vertrek zes jaar geleden hebben ook kopstukken als Hugo De Ridder, Lode Bostoen, en Mark Deweerdt De Standaard verlaten; volgens De Ridder is de krant haar geweten en dus haar glans kwijt.

RUYS «Hugo De Ridder is op een voor hem pijnlijke manier weggegaan en sindsdien laat hij zich nogal neerbuigend uit over de krantenwereld en de journalistiek. Nee, ik vind niet dat de kwaliteit van De Standaard verminderd is. lk heb alle respect voor de nieuwe mensen die er vandaag werken. Maar ik geef onmiddellijk toe: ook De Morgen heeft een behoorlijke redactie die erg gemotiveerd is en alert op het nieuws reageert. Wij hebben niet langer een monopolie-positie in Vlaanderen; die concurrentie zal ons deugd doen.»

HUMO Lou De Clerck, die kort na u als hoofdredacteur is aangetreden, werd ondertussen al bedankt voor bewezen diensten. Wat is er mis gelopen?

RUYS (afgemeten) «De aanwerving van Lou De Clerck was een beslissing van André Leysen en van hem alleen. Wij zijn daar niet over geraadpleegd.»

HUMO De redactie en het directiecomité pikken dat zomaar?

RUYS «Om deontologische reden kan ik niet zeggen hoe het directiecomité gereageerd heeft. André Leysen heeft achteraf wel toegegeven dat hij zich vergist heeft. Lou De Clerck heeft hard en loyaal gewerkt, maar op een gegeven moment moet er een psychologische kortsluiting ontstaan zijn tussen hem en bepaalde redacteuren.»

HUMO Er was ook een conflict tussen Lou De Clerck en commercieel directeur Marc Appel.

RUYS «Daar is mij niets van bekend. Appel is een zeer dynamische figuur; de jongste jaren is de macht van de commerciële afdeling flink gegroeid. In een modern krantebedrijf is de druk van de marketing ontzettend groot. De Smaele woog indertijd veel minder op de redactie dan de huidige aandeelhouders van de Standaardgroep. Die evolutie zie je ook bij andere kranten: vrijwel overal hebben de directies de neiging te infiltreren in het redactionele beleid. Dat is niet gezond.»

HUMO Een hoofdredacteur verschilt tegenwoordig niet meer zoveel van een voetbaltrainer: hij wordt via een headhuntersbureau opgespoord, verdient behoorlijk, mag eventueel een paar redacteuren aanwerven, maar als de resultaten uitblijven, vliegt hij onherroepelijk aan de deur.

RUYS «Ik heb indertijd stage gelopen bij Beuve-Méry, stichter en eerste hoofdredacteur van Le Monde. Die zei altijd: Un journal, c'est un monsieur.' Zo was het vroeger. Een krant als La Libre Belgique had toen een eigen gelaat, vandaag is het een puur commercieel produkt geworden. Het Volk was ten tijde van Karel Van Cauwelaert de krant van de arbeidersbeweging, de Gazet van Antwerpen was het orgaan van de katholieke Antwerpse burgerij en de middenstand, Het Belang van Limburg had met Hubert Leynen, en later met Hugo Camps, een eigen toon, Het Laatste Nieuws van Piet Van Brabant was een stevige, liberaal-vrijzinnige krant, Jos Van Eynde maakte met zijn Volksgazet een produkt waar je niet omheen kon, en ook De Standaard was een duidelijk geprofileerde krant. Een krant was een meneer, en een hoofdredacteur had een eigen mening. Hij was de vaandrig. Tegenwoordig zijn kranten ordinaire produkten en hoofdredacteuren doodgewone werknemers. Men heeft geen behoefte meer aan een vaandrig. Ik stel vast dat in Nederland alle belangrijke hoofdredacteuren columnisten zijn geworden.»

HUMO Net zoals u.

RUYS (verlegen lachje) «Sorry, zo bedoelde ik het niet.»