Margaret Atwood - Margaret Atwood - De testamenten: 'Te keurig bedacht'
Waarom zou Margaret Atwood na 34 jaar een vervolg schrijven op ‘The Handmaid’s Tale’, een boek dat nog steeds staat als een huis?
In die hedendaagse klassieker schetst de Canadese schrijfster een niet zo heel verre toekomst waarin een groot deel van de Verenigde Staten met ijzeren hand wordt geregeerd door religieuze gekken. De bestuurders van het door natuurrampen en lage geboortecijfers geteisterde Gilead ontnemen vrouwen alle rechten en zetten hen in als wandelende baarmoeders. Gehuld in anoniem makende gewaden worden ze toegewezen aan de elite van het land. Nog vernederender: ze krijgen de naam van hun eigenaar.
Net voor, tijdens en na de eisprong, moeten ze zich ritueel overgeven aan hun bevelvoerder, die zich in het bijzijn van zijn echtgenote in hen leegpompt. Het hele huishouden zit vervolgens te wachten op tekenen van zwangerschap: vraagt ze al om maandverband? Heeft ze gezwollen borsten? Als ze niet zwanger kan worden, wordt ze afgevoerd. Als ze wél baart, wordt het kind meteen doorgesluisd naar de echtgenote van de bevelhebber. Hun lichamen zijn publiek bezit. Sommige diepgelovige dames leveren zich met plezier over, hopend op een plekje in het paradijs. Maar voor het hoofdpersonage Vanfred en vele anderen is het leven in Gilead een hel.
In Trump-tijden van toenemende beperkingen op abortus kreeg het boek een stevige tweede wind in de rug – al zit de gelijknamige en erg populaire fictiereeks met Elisabeth Moss er vast ook voor iets tussen. Een cynicus zou kunnen denken dat Atwood dat hernieuwde succes te gelde wilde maken. De uitgeverij spaarde kosten noch moeite om de interesse voor ‘De testamenten’ aan te zwengelen. Miljoenen lezers wachtten de verschijning likkebaardend af en het boek haalde alvast de shortlist van de Booker Prize. Atwood zelf beweert in het nawoord nochtans dat ze het boek alleen heeft geschreven omdat er zoveel vragen van lezers bleven komen: hoe is het afgelopen met Vanfred, het hoofdpersonage uit ‘The Handmaid’s Tale’? En, zegt ze, de wereld waarin we vandaag leven, is een bron van inspiratie.
In ‘De testamenten’ leren we dat Vanfred, die eigenlijk June heet, er vijftien jaar later in is geslaagd via een sluiproute naar Canada te vluchten, mét haar baby. Na het mooie, ambigue einde van ‘The Handmaid’s Tale’ voelt dat niet als een geïnspireerde keuze aan, maar als een toegift aan de vele fans die zich het lot van June aantrekken. Verder speelt ze geen grote rol in het boek: Atwood neemt de levens van drie andere vrouwen onder de loep. De jongeAgnes Jemima groeit op in Gilead en leert dat vrouwen te dom zijn om te leren lezen. Ze zijn alleen goed om net na de eerste menstruatie uitgehuwelijkt te worden. Daisy is een puber in het vrije, progressieve buurland Canada. En het boeiendste personage, één van de zeldzame vrouwen in Gilead die macht hebben, is Aunt Lydia. In een vorig leven was ze familierechter en een gewiekste carrièrevrouw.
De bestuurders van Gilead kregen haar na hun coup zover dat ze wil meewerken met het regime, om de ‘vrouwenzaken’ te regelen. Zij wijst dienstmaagden toe aan bevelhebbers en beheert alle familiale archieven om inteelt te voorkomen. Atwood gebruikt haar en haar collega’s om te onderzoeken hoe vrouwen uit fanatisme, angst, eigenbelang of gewoon kwaadaardigheid meewerken aan een regime dat andere vrouwen onderdrukt. Aunt Lydia is geen oprechte gelovige, maar je komt nooit echt te weten of ze nu een ijskoude opportuniste is, of een termiet die binnenin knaagt aan de staat die ze veracht.
‘De testamenten’ is ontzettend spannend, de plot zit minutieus in elkaar en Aunt Lydia is een heerlijk complex personage. Toch voelt alles te keurig bedacht aan. Alsof Atwood niet zozeer zelf de noodzaak voelde ‘De testamenten’ te schrijven, maar haar trouwe publiek een lekkere kluif wilde toewerpen. Als waarschuwing tegen vrouwen onderdrukkende despoten volstaat ‘The Handmaid’s Tale’. En Gilead is en blijft een nare plek, ik hoef er niet per se nog eens honderden pagina’s in door te brengen.
