‘Menig tragedie in Zweden had voorkomen kunnen worden met een betere coronastrategie’

De Zweedse oud-staatsepidemioloog Annika Linde is kritisch op de coronastrategie van haar opvolgers. ‘De autoriteiten zijn niet in staat geweest bewoners van verzorgingstehuizen voor het virus te behoeden.’

‘Toen Giesecke maar bleef roepen hoe Zweden er de beste strategie ter wereld op nahoudt, kon ik niet langer blijven zwijgen. Om zo trots te zijn op een beleid dat deels een mislukking blijkt, gaat echt te ver.’

Annika Linde bekleedde tussen 2005 en 2013 de functie die Anders Tegnell tegenwoordig vervult, en Johan Giesecke, nu adviseur bij de WHO, voor haar; die van Zwedens staatsepidemioloog. De inmiddels 72-jarige Linde, die in dienst was tijdens de varkensgriep en sars, hield zich wekenlang stil. Maar afgelopen week liet ze zich in een interview met het Zweedse dagblad Dagens Nyheter in klare taal uit over het beleid – en de zelfgenoegzaamheid – van haar opvolgers.

Het Zweedse coronabeleid, dat qua vrijblijvendheid afwijkt van de rest van Europa, had van begin af aan twee pijlers: de besmettingscurve afvlakken opdat de gezondheidszorg niet uit haar voegen zou barsten, en de oudere bevolking beschermen.

ANNIKA LINDE «Toen Tegnell de Zweedse strategie verkondigde, dacht ik: dit kan wel eens goed uitpakken. Maar de autoriteiten zijn niet in staat geweest bewoners van verzorgingstehuizen voor het virus te behoeden.»

Ongeveer de helft van de Zweedse 70-plussers die aan covid-19 zijn bezweken, woonden in een zorginstelling.

Zweden heeft zijn beloftes niet waargemaakt

Hoge sterftecijfers in verzorgingstehuizen zijn geen exclusief Zweeds probleem; ook in onder meer Frankrijk en Spanje heeft het coronavirus hier veel slachtoffers gemaakt.

LINDE «Het punt is dat Zweden expliciet heeft aangekondigd: we gaan onze ouderen beschermen, maar dat er vervolgens niks is uitgehaald om dat waar te maken. Terwijl menig tragedie waarschijnlijk voorkomen had kunnen worden door enige controle van hogerop uit te oefenen. Hoe het personeel op te leiden over deze crisissituatie, welke eisen te stellen aan zorgcentra, welk beschermingsmateriaal te verplichten, medewerkers consequent op het virus te testen. Het ontbrak instellingen simpelweg aan sturing, kennis en geld.»

Er is een onderzoek ingesteld naar wat er precies is misgelopen. Het lijkt erop dat het probleem ten dele ligt bij de grote groep tijdelijk en onvoldoende opgeleid personeel, dat werkt op basis van een nulurencontract, niet doorbetaald krijgt bij ziekte en met milde klachten toch is gaan werken. Omdat het zorgpersoneel geen specifieke instructies heeft gekregen over hygiëne in coronatijden, lijkt het virus zich makkelijk te hebben verspreid: eerst van personeel op bewoner, en vervolgens tussen bewoners onderling.

LINDE «Zweden had er goed aan gedaan een poosje op slot te gaan. Al was het maar voor de periode van een maand. Het had de autoriteiten in staat gesteld maatregelen te treffen en een rechtlijnige strategie uit te stippelen. Ongeveer zoals is gebeurd bij buren Denemarken, Finland en Noorwegen, die per hoofd van de bevolking respectievelijk vier, zeven en negen keer minder coronadoden te betreuren hebben dan Zweden.»

‘Zuid-Korea is efficiënter dan Zweden’

Een ander pijnpunt van het huidige beleid, vindt Linde, is het idee van groepsimmuniteit – een strategie die Zweden zo niet direct, dan toch indirect heeft nagestreefd.

LINDE «Maar het virus lijkt niet zo snel en gelijkmatig uit te waaieren als gedacht. Het virus is voornamelijk geconcentreerd in eilandjes. Sommige delen van de samenleving ervaren grote uitbraken, andere helemaal niet. Dat doet vermoeden dat een regeling zoals toegepast in Zuid-Korea veel efficiënter is dan de Zweedse: aanvankelijk in lockdown gaan, de virusclusters identificeren, covid-19 op die plekken een halt toeroepen, en vervolgens het virus en de verspreiding ervan nauwgezet blijven volgen. De maatschappij kan dan in principe weer open, maar met overheidssupervisie en een intensief testen.»

Ook Linde erkent direct dat het met de kennis van nu te makkelijk is om te oordelen over eerdere misstappen.

LINDE «Misschien blijkt achteraf dat Zweden verhoudingsgewijs het er toch niet zo slecht vanaf gebracht heeft. Dat kan. Mijn overkoepelende kritiek betreft de Zweedse attitude: ‘Wij hebben het als enige bij het juist eind’. Een beetje nederigheid zou niet misstaan. Misschien slagen andere regio’s gewoon beter in de beteugeling van het virus dan wij.»

‘Het is schadelijk om lang opgesloten te zitten’

Toch ziet Linde tevens de successen van de Zweedse coronabenadering: de epidemioloog lauwert het feit dat de basisscholen open zijn gebleven, en ze is blij dat ze altijd nog heeft kunnen wandelen.

LINDE «Het is psychisch schadelijk om lang opgesloten te zitten. Onze strategie is houdbaarder dan die elders. Was het plan om de ouderen te beschermen geslaagd, dan had ons beleid fantastisch uit kunnen pakken.

»Maar nu zal Zweden er alleen voor staan. We zullen tot de Europese landen behoren waar reizigers niet naartoe of vandaan mogen komen. Zo overwegen Zwedens buurlanden de grenzen te openen voor verkeer binnen Scandinavië – maar Zweden niet te betrekken bij de deal. Er zullen veel onvoorziene consequenties kleven aan Zwedens zelfverkozen uitzonderingspositie. Je valt op, en op het moment dat het verkeerd gaat, sta je eenzaam.»

(Trouw)