Mensenhandel en moord aan het Noordstation: ‘Ze krijgen eerst een beurt voor 20 euro en willen het geld daarna terug. Dan gaat het mis’

Vandaag start het proces rond Eunice Osayande (23), een Nigeriaanse prostituee die in 2018 vermoord werd door een 17-jarige tiener in de rosse buurt aan het Noordstation. Na Osayandes dood trok Humo naar de dichtbevolkte buurt om er de spanningen op te meten die de moord had blootgelegd. ‘Wat Eunice is overkomen, had met ieder van ons kunnen gebeuren.’

(Verschenen in Humo op 19 juni 2018)

‘Vroeger heb ik nooit met de deur op slot gewerkt, maar nu durf ik ’s nachts niet meer alleen de straat op,’ zegt Marie, een Belgische prostituee die al 26 jaar in de wijk werkt. De meeste van haar Belgische collega’s zijn door de jaren heen vervangen door jonge illegale meisjes uit Nigeria die worden uitgebuit door een madam, een Nigeriaanse ‘mama’ die aan het hoofd staat van een netwerk van mensenhandelaars.

MARIE «De afgelopen maanden zijn meerdere Afrikaanse meisjes aangevallen en beroofd door klanten, vaak Noord-Afrikanen. Ze krijgen eerst een beurt voor 20 euro en willen het geld daarna terug. Een meisje kreeg zelfs een revolver tegen haar slaap en moest haar gsm en de dagopbrengst afgeven. ‘Ga toch naar de politie,’ raad ik hun altijd aan, maar ze durven niet. Ze zijn illegaal in het land en zijn bang dat de politie hen oppakt. Zelf zou ik dat soort klanten niet eens binnenlaten, maar de Nigeriaanse meisjes moeten zulke zware schulden afbetalen aan hun netwerk dat ze weinig keuze hebben.»

Haar collega Doris, eveneens een oudgediende in de wijk, weet dat er ook twee oudere blanke prostituees zijn aangevallen.

DORIS «Eén vrouw werd in een wurggreep gehouden en viel flauw, de andere kon gelukkig alarm slaan en de dader wegjagen. Sinds een paar maanden heerst hier een klimaat van agressie en geweld. ’s Nachts vullen de straten zich met bendes, Romazigeuners, Afrikanen, drugsverslaafden, dealers, dronkenlappen en mensen zonder papieren die van het Noordstation komen en soms erg agressief zijn. Winkelruiten worden ingegooid, er zijn vecht- en steekpartijen op straat, opdringerige klanten blíjven op de ruiten kloppen, ook als je ze weigert. Ik kom tegenwoordig met de taxi naar het werk, en vraag de chauffeur om te wachten tot ik veilig binnen ben.»

Iedere pendelaar die Brussel binnenrijdt met de trein, ziet achter het Noordstation de meisjes zitten in hun met rode neonlampen verlichte uitstalramen in de Aarschotstraat. Spoor 13, wordt de straat weleens genoemd, omdat ze achter de twaalf perrons van het station ligt. Het is het begin van de rosse buurt, die zich uitstrekt over enkele straten in Schaarbeek en Sint-Joost-ten-Node. Het was in deze buurt, in de Linnéstraat, dat de jonge Nigeriaanse prostituee Eunice Osayande op dinsdagochtend 5 juni om halfvijf werd omgebracht met zeventien messteken, terwijl ze aan het werk was. Getuigen zagen twee mannen wegvluchten in de richting van het station, maar de politie heeft de dader(s) nog niet gevonden. (Later werd de 17-jarige S.G. opgepakt, red.)

Een honderdtal sekswerkers, buurtbewoners en sympathisanten trokken vorige week donderdag in een solidariteitsmars naar de plek waar het meisje werd vermoord, een sjofele vitrine op huisnummer 130. Er werden witte rozen op de vuile kasseistoep gelegd. Afrikaanse meisjes zongen treurige liederen met trillende stem, hun gezicht verborgen achter maskers en onder sjaals en jassen. De meesten zijn door een netwerk van mensenhandelaars vanuit Nigeria naar hier gesmokkeld en helemaal in de greep van uitbuiters. ‘Wat Eunice is overkomen, had met ieder van ons kunnen gebeuren.’

Toch zoekt de politie de dader niet meteen in het milieu van de mensenhandelaars. ‘Als pooiers zich willen wreken op een meisje, doen ze dat meestal niet op haar werkplek,’ zegt commissaris Franz-Manuel Vandelook van de federale gerechtelijke politie, internationaal expert op het gebied van Nigeriaanse mensenhandel.

FRANZ-MANUEL VANDELOOK «In de safehouses waar de meisjes overdag gevangen worden gehouden, zijn er genoeg momenten waarop ze hen kunnen mishandelen. En dat gebeurt ook: meisjes die niet willen werken of van wie ze vermoeden dat ze met de politie praten, krijgen een heet strijkijzer of brandende sigaretten op hun lichaam, of worden door hun madam overgoten met kokend water. Als een meisje niet gehoorzaamt of wegloopt, gaat het netwerk ook de familie in Nigeria bedreigen. Op de telefoontap horen we de madam dan contact opnemen met de entourage in Nigeria: ‘Ga naar het huis van haar moeder en zet haar onder druk.’ Dan worden lokale stoere jongens ingeschakeld die tegen betaling tot alles bereid zijn. De eerste keer gaan ze de moeder gewoon bedreigen, de tweede keer wordt het huis kort en klein geslagen. Ze sleuren de ouders, broers en zussen naar buiten en steken het huis in brand. Ze kopen zelfs de corrupte lokale politie om om de familie in de cel te gooien en te mishandelen. Allemaal met maar één boodschap: ‘Je moet aan je dochter in Europa laten weten dat ze moet teruggaan naar haar madam.’ Er zijn al ouders, broers of zussen vermoord.»

De politie rolde vorig jaar een groot prostitutienetwerk op van ‘Mama Leather’, een Nigeriaanse madam die 56 slachtoffers uitbuitte in de steegjes achter de Aarschotstraat. Eunice was geen meisje van Mama Leather, maar behoorde tot één van de vele andere netwerken die sindsdien in de plaats zijn gekomen. Niets wees erop dat ze van plan was met de politie samen te werken: tijdens drie eerdere controles liet ze weinig of niets los over haar situatie en wapperde ze telkens met een asielaanvraag die ze in Lille had opgestart. Een beproefde tactiek van de mensenhandelaars: de asielaanvraag in Frankrijk, waar de procedure veel langer loopt, geeft hun de zekerheid dat ze het meisje voor een langere periode hier kunnen houden. Eunice was drie keer bij de politie vrijgelaten met een bevel om het grondgebied te verlaten, maar keerde telkens onmiddellijk terug naar haar plek achter het raam in de Linnéstraat 130.

VANDELOOK «We proberen het vertrouwen van die slachtoffers te winnen en ze te overhalen om een verklaring af te leggen tegen hun uitbuiters, maar dat is een werk van lange adem. De meisjes zijn meestal doodsbang. Ze riskeren mishandeld te worden en hun familie in Nigeria te verliezen én ze hebben ook allemaal een voodooritueel ondergaan waarmee het netwerk hen in een ijzeren greep houdt. Ze geloven echt dat boze geesten hen zullen straffen als ze proberen te vluchten of met de politie samenwerken. Hen van die angst bevrijden kost tijd, maar bij veel meisjes lukt het uiteindelijk wel. Vroeg of laat was dat zeker ook met Eunice gelukt en hadden we haar uit de prostitutie kunnen halen.»

Het Nigeriaanse meisje werd volgens de politie wellicht het slachtoffer van een klant die haar wilde beroven. Mogelijk heeft Eunice zich verzet en moest ze dat met haar leven bekopen.

Gesloten op zondag

Dat de prostituees zich onveilig voelen, verbaast hoofdinspecteur Johan Debuf van de lokale politiezone Brussel Noord niets. Als hoofd van de afdeling Mensenhandel komt hij vaak ’s nachts in de wijk.

JOHAN DEBUF «Sinds vorig jaar oktober merken ook wij dat er verhoogde spanningen zijn. Het is altijd een buurt met problemen geweest, met een druk nachtleven, meisjes van plezier, cafés die de klok rond open zijn en drugs die bijna openlijk op straat worden gedeald. Maar er zitten ook veel bevolkingsgroepen met verschillende achtergronden bij elkaar op een kluitje, en dat zorgt voor steeds meer confrontaties. Er zijn de Turkse huiseigenaars, er is een toevloed aan Romazigeuners die soms huizen kraken en ook een grote Afrikaanse gemeenschap. Sinds een paar maanden zijn daar de transmigranten bijgekomen die in het Noordstation verblijven. Nu het station ’s nachts sluit, hangen jonge mannen uit Afghanistan en Eritrea rond in deze straatjes. Dat heeft al voor vecht- en steekpartijen gezorgd. Aan de bushalte van het Noordstation, waar ook bussen naar Londen vertrekken, zien we tegenwoordig veel diefstallen van bagage. Dat kan twee redenen hebben: ofwel zijn ze uit op dure spullen, ofwel zijn ze op zoek naar een grote koffer om iemand mee te smokkelen in het vrachtruim van de bus. Er zijn al verschillende mensen uit zulke reiskoffers gehaald.»

MARIE «Veel sans-papiers komen gestolen spullen verkopen in de wijk.»

Debuf en zijn collega’s proberen, net als de cel Mensenhandel van de federale politie, het vertrouwen te winnen van de meisjes achter de ramen, van wie 95 procent slachtoffer is van mensenhandelaars.

DEBUF «De wijk is eigenlijk verdeeld in twee zones. In de Aarschotstraat, op het grondgebied van Schaarbeek, zitten vooral Oost-Europese meisjes, met wie we na al die jaren een goeie verstandhouding hebben. We benaderen hen altijd als mogelijk slachtoffer van mensenhandel, een pooier of een loverboy, en ze weten dat ze met problemen bij ons terecht kunnen. Als er een nieuw meisje is, horen we dat direct van de anderen en gaan we kennismaken. De bordelen in de Aarschotstraat, in totaal 57, zijn grote salons waar verschillende meisjes worden tewerkgesteld. Dat maakt de controles overzichtelijker.

»Dat is het grote verschil met de zogenaamde ‘carrés’ – de vitrines – in de straten achter het station, die voor een groot stuk op het grondgebied van Sint-Joost-ten-Node liggen. Dat zijn woningen waar de vrouwen een huurcontract hebben met de huiseigenaars en zelf beslissen om achter het raam te gaan zitten. Een vorm van thuisprostitutie, waardoor de controles veel moeilijker verlopen. De uitbuiting van de Nigeriaanse meisjes speelt zich daar af: er zijn 75 vitrines en die worden voor het overgrote deel door Afrikaanse vrouwen uitgebaat.»

Tot 2015 gold in Schaarbeek en Sint-Joost-ten-Node een identiek gemeentereglement: met richtlijnen voor bordelen, werkvergunningen voor de prostituees en politiecontroles die vooral gericht zijn op de strijd tegen de mensenhandel. Dat reglement kwam tot stand in overleg met de politie, het parket en de sekswerkers zelf. Maar in 2015 besloot de burgemeester van Sint-Joost, Emir Kir, het geweer van schouder te veranderen en vaardigde hij op eigen houtje een nieuw reglement uit: een forsere raambelasting voor de carrés en verplichte sluitingsuren na elf uur ’s avonds en op zon- en feestdagen.

Twee burgemeesters, twee totaal verschillende visies. De burgemeester van Schaarbeek Bernard Clerfayt (Défi) wil de prostitutie gedogen en beheersbaar houden, terwijl Emir Kir (PS) zijn conservatieve Turkse kiespubliek tevreden wil stellen met een harde aanpak. Omdat de gemeentegrens de straten doormidden snijdt, heeft dat het absurde gevolg dat in de ene helft van de straat andere regels gelden voor prostituees dan aan de overkant.

De sekswerkers vochten het reglement van burgemeester Kir aan bij de Raad van State en haalden hun gelijk, waardoor het reglement werd vernietigd. ‘Het gevolg is dat er in Sint-Joost géén reglement meer is, en dat iedereen doet wat hij wil,’ zegt Marie, die als woordvoerster optreedt van de belangenvereniging van sekswerkers Utsopi. ‘Zo krijgen de netwerken nog meer vrij spel en kan de politie ze moeilijker controleren. Dat het netwerk van Mama Leather zo lang z’n gang kon gaan, heeft daarmee te maken.

2.000 beurten

Marie zag de Nigeriaanse Mama Leather, alias Esohe U.D. in 1997 arriveren in de wijk als prostituee. ‘Ze was gespecialiseerd in sm, sloeg haar klanten met zweepjes en zat altijd in een strak leren pakje voor het raam, vandaar haar bijnaam.’ Wellicht was ze toen zelf nog een speelbal van mensenhandelaars. Na enkele jaren had ze het systeem door en begon ze haar eigen netwerk uit te bouwen. Ze ronselde meisjes in Nigeria met verhalen over melk en honing in Europa.

Zo beheerde ze in 2017, toen het netwerk werd opgerold, verschillende vitrines in het Brusselse Noordkwartier waar ze meisjes plaatste. Ze had ook minstens acht slachtoffers die als een soort lijfeigene voor haar werkten tot ze hun schuld hadden afbetaald.

VANDELOOK «De schuld die de meisjes moeten afbetalen, varieert tussen de 35.000 en de 65.000 euro. De Nigeriaanse meisjes werken voor 20 euro per beurt, en als de zaken niet zo goed gaan, durven ze hun prijzen te laten zakken tot 10 of zelfs 5 euro. Dat betekent dus dat ze minstens 2.000 mannen zien passeren. Sommigen doen er jaren over. Die meisjes zijn volledig afhankelijk van hun madam – de meesten zijn ongeletterd en hebben geen flauw benul van waar ze zijn, ze hebben nog nooit een atlas gezien. Ze weten alleen dat ze een grote zee zijn overgestoken en dat ze in Europa zitten. Zo worden die meisjes gepluimd, jaren aan een stuk, zeven nachten op zeven, ook als ze ziek of ongesteld zijn.

»Er zitten ook minderjarige slachtoffers bij van 14, 15 jaar. We hebben ooit een meisje van 14 jaar aangetroffen op straat met een hoofd vol vlooien, borsten had ze nog niet. Ze moest 45.000 euro schuld aan haar mensenhandelaars afbetalen en bediende klanten voor 5 euro per beurt. Het is moeilijk te zeggen hoeveel minderjarige meisjes in die netwerken circuleren, het is ook niet zo makkelijk om vast te stellen omdat die meisjes opgemaakt zijn en pruiken dragen. We zien het soms aan hun smalle heupen of aan hun jonge gezicht. Als we zulke meisjes tegenkomen, maken we er een prioriteit van om ze snel uit de prostitutie te halen.»

Het netwerk van Mama Leather was een geoliede machine: haar broer John rekruteerde de meisjes bij straatarme gezinnen in Benin City en liet hen voor hun vertrek naar Europa een voodooritueel ondergaan. Om de meisjes te begeleiden langs de Libische smokkelroute, deed ze een beroep op twee broers met de klinkende namen Monday en Friday. Monday loodste de meisjes door de Libische woestijn, terwijl Friday voor de oversteek van de Middellandse Zee zorgde. De smokkelaars spraken aan de telefoon in codetaal over de meisjes als schoenen – ‘Jordan en Nike’ – en noemden meisjes die opstandig waren ‘kapotte auto’s.’

VANDELOOK «Voor de meisjes is de overtocht naar Europa traumatisch. Eerst worden ze vanuit Nigeria in jeeps en vrachtwagens door de Libische woestijn gevoerd. De meisjes zitten in het ruim en worden allemaal verkracht, zonder uitzondering, door de Nigeriaanse of Arabische smokkelaars. Slachtoffers vertellen ons dat meisjes die tegenstribbelen gewoon uit de jeep worden gegooid en achtergelaten in de woestijn, waar ze zeker sterven.

»De overtocht van de Middellandse Zee gebeurt in zodiacs. Die bootjes worden meestal zo klaargemaakt dat ze in panne vallen eens ze uit de territoriale wateren van Libië zijn, om een ngo of de Italiaanse kustwacht aan te trekken om hen te redden. Veel bootjes zinken, veel meisjes komen om. We horen hun verhalen: ‘We zaten met honderd op de boot. Tachtig mensen zijn verdronken, twintig werden gered.’ Dat laat diepe sporen na.

»De Libië-route is sinds de val van Kadhafi in 2011 een autosnelweg geworden voor mensensmokkelaars. In 2016 kwamen volgens de cijfers van de Europese grenspolitie Frontex in totaal 130.000 migranten Italië binnen. Daar zaten 26.000 Nigeriaanse meisjes tussen, ook minderjarigen, die bestemd waren voor de seksindustrie in Europa.»

Die meisjes kwamen dus ook terecht in Schaarbeek en Sint-Joost-ten-Node. De meisjes van Mama Leather werden, eens aangekomen in Italië, met de auto opgehaald door ‘Mister Lyca’, alias Michael A. Hij dankt zijn bijnaam aan de prepaidtelefoonkaarten van Lyca die hij al sinds jaar en dag aan de prostituees in het Noordkwartier verkoopt. Vanaf dag één werden de meisjes in een vitrine geplaatst waar ze zich moesten prostitueren. Overdag sliepen ze in een safehouse aan de Madoutoren, op smerige matrassen bij ‘Mister Love’, de vriend van Mama Leather.

Marie was één van de weinige vrouwen in de wijk die bij de politie durfde getuigen over de praktijken van de dictatoriale Mama Leather.

MARIE «Op het proces heeft ze me met de dood bedreigd, en enkele dagen later vond ik een dode duif op mijn drempel. Toen ben ik een klacht gaan indienen.»

Huisjesmelkers

Mama Leather kreeg zes weken geleden een strenge gevangenisstraf van veertien jaar. De Brusselse rechtbank veroordeelde ook drie Turkse huiseigenaars uit Sint-Joost omdat ze hun panden in het Noordkwartier als prostitutieruimte verhuurden aan Mama Leather en zich ‘op buitenproportionele wijze verrijkten.’ Met hun exuberante huurprijzen werken Turkse huiseigenaars het systeem van de vrouwenhandel in de hand.

MARIE «Sinds het midden van de jaren 90 zijn de Turken meer en meer huizen in de buurt gaan opkopen. Overal vroegen ze plots duizelingwekkende huurprijzen aan de prostituees die er al jaren voor het venster zaten, en de bovenverdiepingen verhuurden ze aan Romazigeuners, soms met veertig tegelijk. Vroeger betaalde ik 450 euro huur voor een benedenverdieping met een vitrine, maar de nieuwe Turkse eigenaar wilde van de ene dag op de andere plots het vierdubbele.»

VANDELOOK «De meeste carrés worden tegenwoordig verhuurd aan Ghanese en Nigeriaanse vrouwen die hier al twintig jaar werken en dus al een stuk ouder zijn. Ze hebben een verblijfsvergunning en zijn met alles in orde. Officieel is er dus niets aan de hand. Een huurcontract voor zo’n armetierige studio kost op papier 1.200 euro per maand, maar zo’n eigenaar weet ook dat er met prostitutie veel geld te verdienen is. Er zijn in totaal 120 carrés aan het Noordstation, maar daar zijn honderden gegadigden voor. Dus wat gebeurt er in de praktijk? De eigenaar vraagt nog eens 600 euro per week in het zwart – het dubbele van de officiële huurprijs. Aangezien de vrouwen die de carrés huren meestal in de vijftig zijn en al wat dikker, hebben ze minder klanten en kunnen ze dat bedrag niet meer ophoesten. Dus zijn ze bereidwillig om ’s nachts hun plaats af te staan aan een jong illegaal Nigeriaans prostitueetje, die de helft van haar opbrengsten aan haar afstaat. Voor de politie maakt dat de controles veel moeilijker, en voor de jonge meisjes betekent het nog harder werken om hun schuld te kunnen afbetalen.»

De burgemeester van Sint-Joost-ten-Node, Emir Kir, heeft zijn aanpak van de prostitutie intussen opnieuw over een andere boeg gegooid. Pal in het midden van de prostitutiewijk is vorige week een nieuwe crèche geopend in een gerenoveerde sociale woningblok. Onder druk van zijn conservatieve achterban kondigde Kir aan dat hij de raamprostitutie vanaf 1 januari 2019 volledig verbiedt in de drie toegangswegen naar de crèche. Eén van die drie is de Linnéstraat, waar de moord plaatsvond. De maatregel komt neer op een sluiting van drie kwart van de carrés, opnieuw zonder overleg met de buurtbewoners, prostituees of met ambtsgenoot Clerfayt in Schaarbeek. Nochtans is het goed mogelijk dat de geviseerde prostituees die op straat terechtkomen dertig meter verder op de Schaarbeekse stoep zullen gaan staan om klanten te ronselen. ‘Elke zes jaar als de verkiezingen in aantocht zijn, krijgen we in Brussel dezelfde discussie rond de prostitutie,’ liet de Schaarbeekse burgemeester Clerfayt zich vorige week geërgerd ontvallen. ‘Iedereen wil voor zijn eigen deur vegen, maar het vuil komt voor de deur van een ander terecht.’

MARIE «Emir Kir wil niet praten met de sekswerkers, terwijl we in Schaarbeek om de drie maanden een overleg hebben met de burgemeester en de politie. Ik ben erg teleurgesteld in Kir, die hier is opgegroeid in de wijk. Ik heb hem als kwajongen nog eieren zien gooien naar de vitrines, en ik heb nog voor hem gestemd. Het enige wat hij nu wil, is ons van zijn grondgebied wegpesten.»

De gemeente Sint-Joost heeft de voorbije maanden een tiental bordelen in de wijk opgekocht. Ze zijn herkenbaar aan de dichtgemetselde ramen en deuren.

FRÉDÉRIC ROEKENS (oppositiegemeenteraadslid Groen) «Officieel is dat niet om de sekswerkers weg te jagen, maar het lijkt er toch sterk op. Burgemeester Kir zegt dat hij de panden koopt om aan stadsvernieuwing te doen, maar hij vertelt niet op welke manier hij dat wil doen. Het is pure improvisatie.»

De prijzen die de gemeente voor de krotwoningen betaalde zijn niet min: ze schommelen tussen de 250.000 en de 300.000 euro. Voor één pand werd zelfs 700.000 euro uit de gemeentekas neergeteld.

ROEKENS «Daar kun je je ernstige vragen bij stellen, want wie wordt beter van deze deal? Het gaat om panden die in een erbarmelijke staat zijn. Voor de verkoopsprijs is de commerciële waarde van de prostitutieactiviteiten op de benedenverdieping mee in rekening gebracht. Je beloont dus de huiseigenaars omdat ze jarenlang prostituees hebben uitgebuit.»

VANDELOOK «Als de carrés worden gesloten, zullen de netwerken en de prostitutie niet verdwijnen. Ze zullen verhuizen naar cafés en privépanden. Plekken waar de vrouwen minder zichtbaar zijn, zodat het voor de politie nog moeilijker wordt om vat te krijgen op de mensenhandel.

»Als burgemeester van een kleine gemeente kun je in je eentje weinig ondernemen tegen de internationale Nigeriaanse netwerken. Je kunt alleen een vuist maken door een gezamenlijke aanpak met de omliggende gemeenten, de politie, het parket, de bewoners en de sekswerkers zelf. Het frustrerende is dat wij met onze middelen niet alle netwerken tegelijk kunnen aanpakken. We zijn 2018, en we weten dat er in het hart van Europa elke nacht minstens tachtig Nigeriaanse meisjes op een afschuwelijke manier worden uitgebuit, zonder dat we hen kunnen redden.»