Met ‘De overlevenden’ bewijst Alex Schulman in een jaloersmakend moeiteloze schrijfstijl dat je voor een diepgravende familiekroniek geen kilo’s papier nodig hebt

Er verschijnen tegenwoordig minder romans die braafjes bij punt A beginnen en bij punt Z eindigen dan er handgeschreven brieven naar de postbus worden gebracht. Maar vergis u niet: de verknipte vertelstructuur van ‘De overlevenden’ is geen tendentieus trucje, maar 100 procent functioneel. In de openingsscène rijdt een ambulance om 2 uur ’s nachts naar drie broers die met de urne van hun overleden moeder zijn teruggekeerd naar het zomerhuis van hun jeugd. ‘Wat zich hier op de stenen trap afspeelt, de tranen van de drie broers, hun gezwollen gezichten en al het bloed, is slechts de buitenste ring in het water, degene die het verst verwijderd is van het inslagpunt.’

Om dat geheimzinnige inslagpunt te traceren en te ontdekken waarom de broers elkaar zo hebben toegetakeld, zet Alex Schulman ons in afwisselende hoofdstukken op twee sporen: op het ene springt hij telkens twee uur terug in de tijd, op het andere pent hij scènes uit het verleden zo indringend neer dat je de zomerdagen bij het huis aan het meer kunt horen, zien en ruiken.

In het gezin van vijf is Nils, de oudste zoon, de teruggetrokken uitblinker en Pierre, de jongste, een angsthaas die zich later tot driftkikker zal ontpoppen. Benjamin, de eeuwige observator en niet toevallig de verteller van het verhaal, is zowel het epicentrum als de schokdemper. Bij ruzies, die verbazend onverwacht kunnen ontvlammen, zorgt hij voor de even abrupte verbroedering, waarna het gelach van de drie opklinkt. Dat er voortdurend iets in de lucht hangt, vloeit niet alleen uit hun haat-liefdeverhouding voort. De passief-agressieve moeder blijft zowel voor haar zonen als voor de lezer ondoorgrondelijk. De vader wil de competitiegeest bij zijn kinderen aanwakkeren door hen met elkaar te laten duelleren, maar oogst vooral zelfhaat en onvrede. In combinatie met een bij momenten verbijsterende achteloosheid leidt dat tot een toxische cocktail.

Tijdens die zomeravonden zijn de hersenen van de ouders gemarineerd in alcohol en er valt weleens een klap, maar ‘De overlevenden’ is niet het zoveelste coming-of-agedrama in een van drankmisbruik en agressie doordrongen gezin. Het is subtieler: elke zoon gaat op zijn eigen manier om met een op vele vlakken verwarrende opvoeding, en als ze volwassen zijn, kruisen hun wegen of lopen ze parallel, maar in hun kleinste gedragingen zijn sporen van het verleden en een niet nader genoemde tragedie te zien.

In een jaloersmakend moeiteloze schrijfstijl bewijst de 45-jarige Zweed dat je voor een diepgravende familiekroniek geen kilo’s papier nodig hebt. In ‘De overlevenden’ heeft Schulman bovendien de wetenschappelijke stand van zaken over genetische aanleg en opvoeding handig verwerkt. En lezers kunnen urenlang discussiëren over de al dan niet bevredigende ontknoping. Tot slot zal meer dan één scène van ‘De overlevenden’ ze hun hele leven bijblijven. Nooit zult u nog met dezelfde ogen naar een vis in de braadpan, een elektriciteitscabine of een verkoelende zwempartij in een meer kijken. De ‘geen woord te veel of te weinig’-finesse doet denken aan Julian Barnes’ ‘Alsof het voorbij is’, de nostalgie aan ‘Wat behouden blijft’ van Wallace Stegner. Met ‘De overlevenden’ bewijst Schulman op zijn manier dat literatuur niet alleen een escapistische honger kan stillen, maar ook meedogenloos dicht tegen de werkelijkheid kan aanschuren.