'Met zorg geselecteerde mutsen'Dwarskijker over 'Weg zijn wij' en 'Pano'

Tremelo op grond van dit programma afdoen als een racistisch, xenofoob en intolerant nest is me te gratuit

Weg zijn wij

Eén – 8 oktober - 567.489 kijkers

Die jongen van Zimmerman heeft het allejezus ver geschopt. Maar heden moet ik het over ‘Weg zijn wij’ hebben, een lifestyleprogrammaatje dat vakanties in eigen land wil bevorderen aan de hand van drie Bekende Vlamingen die het zo druk hebben dat ze altijd wel voor een schnabbel te strikken zijn. De ene Bekende Vlaming moet zich op het culinaire aspect concentreren, de andere op het logies, en de derde moet voor een activiteit zorgen. Met z’n drieën moeten ze het onderhand op aanwijzingen van de regisseur gezellig maken. De sympathieke wereldreiziger en sterreporter Martin Heylen kon Katrien De Ruysscher bij hun eerste ontmoeting niet meteen thuisbrengen. In mijn hoedanigheid van afgetobde huisvrouw weet ik dat deze actrice dokter Van Santen belichaamt in ‘Thuis’. Martin wist ook niet meteen wie Hanna Mariën was, een sprintster die in 2008 een gouden medaille heeft gewonnen op de Olympische Zomerspelen in Peking. Ze was ook goed in bobsleeën. Tot zover Wikipedia. Deze voortreffelijke meid had zich ook niet in míjn geheugen genesteld. Toen ze zich bekendmaakte, zei Martin: ‘Hanna Mariën: natúúrlijk.’ Ik deed er natuurlijk het zwijgen toe.

Het overkoepelende thema van dit programma was deze keer: industrieel erfgoed. Martin, die voor de inwendige mens opkwam, had als kustbewoner zijn zinnen gezet op garnalen op een bedje van zoutverdragende succulenten uit de amarantenfamilie. Die kostbare kruiden groeien in het Zwin, waar onder de weidse hemel en in de verste verte geen industrieel erfgoed te bekennen viel, maar Martin wist dat er ooit een vaarweg tussen Brugge en de Noordzee doorheen had gelopen. ‘I rest my case,’ dacht ik in het Engels, wat nog altijd beter is dan ‘My Gawd!’

De olijke trits trok vervolgens naar het Waasland, waar de a een barre klank is. Daar deden ze op initiatief van Katrien De Ruysscher de Verbeke Foundation aan, een privé-kunstverzameling die tegen betaling openstaat voor het publiek. De Verbeke in kwestie heerste vroeger over een transportbedrijf waar een omineuze stapeling van containers nog getuige van is: industrieel erfgoed, zullen we maar aannemen. Je kunt er godbetert in kunstwerken overnachten, en Martin, die tegen die tijd in een komische rol was vergleden, kreeg de zogenoemde CasAnus als slaapplaats toegewezen: een groteske uitvergroting van anus en endeldarm. Alsof Jeroom een attractie had bedacht voor de Efteling: zo zag die bewoonbare sculptuur eruit. Het is in werkelijkheid een trouvaille van Atelier van Lieshout, een internationaal bekende naam in de hedendaagse kunst, waar de kijkers van dit programma om een of andere reden naar konden fluiten. Als je dan toch kunst laat zien, hoor je zelfs in een oppervlakkig lifestyleprogramma de naam van de kunstenaar te noemen, al was het maar uit beleefdheid. Nu, dat zal Hanna Mariën een zorg zijn, want zij vond openlijk geen hol aan kunst. Terwijl hij de CasAnus aan een nadere inspectie onderwierp, zei Martin, die niet sip probeerde te kijken: ‘Speciaal. Heel speciaal.’ Je kon hem daarbij intens naar zijn eigen alkoof zien verlangen en in gedachten hoorde ik een weemoedig mandolineorkest opklinken.

Hanna Mariën, een spierstelsel dat niet stil kan zitten, wilde per se gaan peddelsurfen op de Leie in Gent, waarlangs in de binnenstad onmiskenbaar industrieel erfgoed te zien is. Martin Heylen, die op het droge al nattigheid voelde, voerde ijlings schouderpijn aan. Wellicht had hij nog het liefst vanaf een caféterras naar zijn peddelsurfend gezelschap gezwaaid – voorzichtig zwaaien kon nog net met die schouder – maar in het volgende shot zagen we hem vooraan op de surfplank van de hoofdpeddelaar zitten, als windhapper. Toen hij weer aan land mocht, gleed hij uit, waardoor hij bijna te water kwam. Het was onbedoeld komisch, maar daarom niet minder komisch. Uitgerekend dat beeld had ik eerder op de week met een half oog in een trailer gezien. Ik dacht toen dat een persoon die iets weg had van Martin Heylen onwel was geworden. ‘Onwel’ is vaak de voorbode van iets ergs. Zal ik nu de mantel der liefde uit de mottenballen halen?

Pano

Eén – 12 oktober - 844.388 kijkers

Ten overstaan van een televisieploeg sprak een man op jaren: ‘De moslims hebben ervoor gezorgd dat wij extremistischer worden.’ Die man, die er een zorgelijke kop bij in stelling bracht, ging van het wij-zij-gevoel uit en maakte voorts geen onderscheid tussen religieus getint ploertendom en moslims die niemand lastigvallen. Het komt me voor dat zijn denktrant niet alleen in Vlaanderen gebruikelijk is de afgelopen jaren. Die man gaf vrijelijk zijn mening te kennen in Tremelo, het zogeheten Damiaandorp, een plek in Vlaams-Brabant die ‘Pano’ laatst voor een ‘experiment’ aangaande tolerantie had uitverkoren. Eerst wordt die Damiaan daar geboren en nu dít. De documentairemaakster Rachida El Garani en de stand-upcomedian Arbi El Ayachi deden ten behoeve van die test alsof ze een echtpaar waren dat in Tremelo, op een steenworp van de multiculturele samenleving, een gezellig winkeltje in oriëntaalse bric-à-brac ging openen, en tegen verwachting geen kebabtent of nachtwinkel waar een zoemende tl-buis aan- en uitfloept. Als proefpersonen heetten ze Karima en Mohammed. In tegenstelling tot Rachida droeg Karima voor de duidelijkheid een hoofddoek. Ik ken ze wel niet persoonlijk, maar op de televisie maakten ze meteen een aimabele indruk: aardige, welwillende mensen. Zelfs nog een fractie aardiger dan ik, als ik in een onbewaakt moment aardig ben.

Verborgen camera’s registreerden reacties op de nieuwe neringdoeners. De selectie die we daaruit te horen en vaagweg ook te zien kregen, was in hoofdzaak kwalijk: racistisch, discriminatoir, bevooroordeeld, een oud wijsje dat door een combinatie van onwetendheid en angst is ingeblazen. Een baliemedewerkster op het gemeentehuis van Tremelo vroeg de geboren Belgen Karima en Mohammed, die beter Nederlands spraken dan menig Tremelonaar van eigen kweek, prompt naar hun verblijfsvergunning, en in het dorpscafé nam een iets te luidruchtige, ongetwijfeld bierhoudende vent zich voor stroom op het hekken van zijn huis te zetten, voor alle zekerheid. Nadat Mohammed en Karima ter kennismaking even bij hun buurman, ook een winkelier, waren langs geweest, zei die collega: ‘Sympathiek, maar eigenlijk heb ik ze nog altijd niet graag.’

We kregen ook een keur aan dames van een zekere leeftijd te zien die naar de markt gingen en tussendoor wel eventjes de tijd hadden om speciaal voor de televisie bij het verschijnsel ‘moslims’ stil te staan: het was alsof ze in hun eigen woorden nazegden wat ze in een eng propagandablaadje van het Vlaams Belang hadden gelezen. Als ik me in een pessimistische stemming iets bij ‘de publieke opinie’ probeer voor te stellen, zouden uitgerekend zulke dames me weleens in drom voor de geest kunnen komen. Er steekt altijd een prei uit hun boodschappentas. Ik maak me sterk dat die met zorg geselecteerde bejaarde mutsen uitstekend hamrolletjes met prei in kaassaus kunnen klaarmaken. En dat ze zich niet alleen van loslopende moslims afkeren, maar van alles wat niet in hun smalle denkraam past.

Karima en Mohammed kregen ook met vriendelijkheid en oprechte belangstelling te maken, maar Arbi El Ayachi had er toch geen goed oog in: ‘Hoe vriendelijker de mensen zijn, hoe meer paranoïde ik word,’ stelde hij vast. Dat was voor mijn part de markantste uitspraak van dit programma. Hij had in zijn leven wellicht net iets te vaak discriminatie en afwijzende blikken verbeten.

Hoe het ook zij, het komt allerminst in me op om Tremelo op grond van dit programma als een racistisch, xenofoob en intolerant nest af te doen, want dat is me te gratuit en daardoor meer geschikt voor Twitter dan voor de drukpers. Bovendien had ‘Pano’ voor hetzelfde geld een ‘experiment’ kunnen opzetten waarin een selectie van Tremelonaars in verschillende toonaarden zegt dat er op die twee moslims helemaal niets aan te merken valt. In een plaatselijke kapperszaak vroeg Karima of ze buiten het blikveld van mannen gekapt kon worden. Dat moest de kapster met haar baas overleggen. Toen Karima haar een dag later opbelde, bleek de kapster, na overleg met haar baas, zo’n aparte, aan glazige mannenblikken onttrokken beurt niet te kunnen organiseren. Ik durf dat niet meteen als kwaadwilligheid aan te merken. Rachida El Garani heeft overigens mooi haar, maar kijkt u vooral naar haar documentaire ‘Into Darkness’ op het immer uitdijende internet.

De eerste aflevering van ‘Pano’ betrapte sommige lieden in Tremelo op xenofobie en intolerantie, en toonde hopelijk ook aan dat zulke sentimenten te allen tijde en waar dan ook verwerpelijk zijn. Maar om van meer betekenis te zijn als ‘experiment’ aangaande tolerantie, vraagt dit programma om een pendant waarin bijvoorbeeld een homokoppel in een overwegend door moslims bevolkt stadsdeel een trendy kunstgalerij opent. Of, als God het wil, een kebabtent.

Rudy Vandendaele