Millennium 4: David Lagercrantz in het bloedspoor van Stieg Larsson 'Ik piste in mijn broek van angst'

Bijna een decennium nadat de Millennium-reeks noodgedwongen haar laatste adem had uitgeblazen, is ze weer uit haar as verrezen.

Maar kijk, onder het motto ‘Niemand is onvervangbaar’ werd Larsson postuum opgevolgd door zijn Zweedse collega David Lagercrantz. Een gedurfde keuze van uitgeverij Norstedts, want Lagercrantz’ cv vermeld niets wat nog maar van ver op een misdaadroman lijkt. Hoe krijgt een schrijver wiens belangrijkste wapenfeit een voetbalbiografie is, plots de sleutel tot één van de meest succesvolle boekenseries ooit in handen?

David Lagercrantz «Eigenlijk is het allemaal de schuld van Zlatan Ibrahimović. Zonder zijn autobiografie, en het enorme succes dat we daarmee geoogst hebben, was Norstedts nooit bij mij komen aankloppen. Voor ‘Ik, Zlatan’ had ik weliswaar al een solide schrijverscarrière, maar nadien is de bal pas echt goed aan het rollen gegaan. Plots wou elk Zweeds literair agentschap me binnenhalen!

undefined

'Wegens de torenhoge verwachtingen heb ik mijn allerbeste proza bovengehaald. Het enige waar je nu nog over kunt discussiëren is of mijn beste proza goed genoeg is'

»Tijdens één van die verkennende gesprekken, waarbij de wijn nogal rijkelijk vloeide, hoorde ik mezelf plots een hele theorie afsteken over mijn schrijverschap. Die ging zo: de meeste auteurs zijn op hun best als ze over zichzelf schrijven. Over hun innerlijke leven, hun jeugdherinneringen, hun twijfels... Terwijl het bij mij net omgekeerd werkt. Mijn talent komt pas echt goed tot zijn recht als ik de woorden en gedachtegangen van anderen mag boetseren. Voor ‘Ik, Zlatan’ had ik bijvoorbeeld ook al een boek over Alan Turing (de Britse wiskundige, red.) geschreven, nog zo’n genie. Een week later kwam die agent opnieuw langs, met de vraag ‘of ik geen zin had om de Millennium-trilogie van Stieg Larsson nieuw leven in te blazen’. Mijn eerste reactie was: ‘Ben je gek! Ik ben mijn leven nog niet beu.’ (lacht) Maar ik betrapte mezelf erop dat ik stiekem al over een plot begon na te denken.»

HUMO Naar verluidt was Stieg Larsson zelf al flink gevorderd in een vierde Millennium-boek. Maar daar heeft uw roman niets mee te maken?

Lagercrantz «Nee. Of dat manuscript ook echt bestaat, is trouwens maar zeer de vraag. En zelfs al ligt er daadwerkelijk eentje in de kluis van Eva Gabrielsson (de partner van wijlen Larsson, red.), dan nog zou ik me er nooit aan wagen. Wat ik wél gedaan heb, is bepaalde lijnen die Larsson al had uitgezet, verder doorgetrokken. Het leek me ook het gepaste moment om de geschiedenis en de mythologie van Lisbeth Salander verder uit te diepen. Er zijn nog zo veel dingen die we niet van haar weten. Waar heeft ze bijvoorbeeld zo leren hacken?»

HUMO En? Waar heeft ze zo leren hacken?

Lagercrantz (lacht) «Daarvoor moet je het boek maar lezen. Eén tipje van de sluier kan ik wel al oplichten: ik ben altijd gefascineerd geweest door autistische savants, je weet wel, de ‘Rain Man’-types. Lang geleden heb ik de ouders van zo’n autistisch wonderkind geïnterviewd. Hun zoon was doofstom, dus ze konden geen verbaal contact met hem maken. Tot hij op een dag een straatlantaarn natekende – tot in het allerkleinste detail – die ze de vorige dag waren gepasseerd met hun auto. Dat zette me aan het denken: wat als zo iemand getuige zou zijn van iets verschrikkelijks? Van een moord bijvoorbeeld? (Klapt in de handen) Ziedaar het uitgangspunt van ‘Wat ons niet zal doden’.»

HUMO De nalatenschap van Stieg Larsson is in handen van zijn broer en vader. Hebben zij u carte blanche gegeven bij het schrijven?

Lagercrantz «Ik heb zijn broer, Joachim, ontmoet en we waren het erover eens dat de lezer meteen het Millennium-gevoel moest krijgen in mijn boek. Ik zou trouw proberen te blijven aan Larssons schrijfstijl – en vooral: aan zijn personages. Ik mocht ze verder ontwikkelen, maar er was natuurlijk geen sprake van dat ik Salander plots als een brave huismoeder met drie kinderen zou opvoeren. Ze is ook geen jaar verouderd tegenover de vorige boeken. In dat opzicht is ze verwant aan Sherlock Holmes en Batman: een tijdloze – en dus ook leeftijdloze – figuur.»

HUMO Lisbeth Salander is geen katje om zonder handschoenen aan te pakken, maar ook als romanpersonage lijkt ze me moeilijk te temmen.

Lagercrantz «Het was nochtans van levensbelang dat ik haar goed zou krijgen. Want zonder een geloofwaardige Salander, heb je geen geloofwaardig Millennium-verhaal. Ik ben er ook zeker van dat Larssons boeken nooit zo’n gigantisch succes zouden zijn geworden zonder haar. Oké, het zijn echte pageturners, met intriges als briljante spinnenwebben. Maar als je het succes van de reeks in twee woorden moet samenvatten, kom je onvermijdelijk uit bij: Lisbeth Salander. Omdat ze iets nieuws heeft toegevoegd aan het genre van de misdaadroman. Na Salander kon je het als misdaadauteur gewoon niet meer maken om van je vrouwelijke hoofdpersonage een zwakke figuur te maken. Ze heeft verschrikkelijke dingen meegemaakt – mishandeling, een traumatische jeugd – maar weigert zichzelf als een slachtoffer te zien.

»Larsson heeft ooit gezegd dat hij Salander als een volwassen versie van Pipi Langkous zag, die andere Zweedse heldin. Zo heb ik haar ook op papier gezet, als een moderne sterke vrouw, een feministisch voorbeeld.»

HUMO U vergeleek haar daarnet al met Batman. Heeft Salander ook een geheime kracht?

Lagercrantz «Wel, ze is een wiskundig genie en een kei in hacken. Maar die Batman-vergelijking slaat eigenlijk op hun gelijkaardige mythologie: allebei hebben ze geen ouders meer, hebben ze zichzelf moeten heruitvinden. Net als Batman is Lisbeth ook behoorlijk asociaal – om het zacht uit te drukken (lacht). Maar dat maakt haar net interessant: superhelden moeten een beetje complex in elkaar zitten. Superman heb ik bijvoorbeeld altijd een saaie held gevonden, net omdat-ie zo verschrikkelijk góéd is. Bij Salander ben je daar nooit helemaal zeker van.»

Is Lisbeth Salander een psychopate, volgens Lagercrantz?

undefined

Gezonde paranoia

HUMO Blijft de vraag: is ‘Wat ons niet zal doden’ nu een boek van David Lagercrantz of één van uw beste Stieg Larsson-imitaties?

undefined

Lagercrantz «Ik denk dat het van kapitaal belang was dat ik Larsson niet zomaar klakkeloos ging imiteren. Ik heb zijn boeken natuurlijk meermaals herlezen, maar op een bepaald moment moest ik zijn proza ook gewoon loslaten en erop vertrouwen dat ik me het Millennium-universum eigen had gemaakt. Wat niet betekent dat ik aanvankelijk niet in mijn broek piste van de angst (lacht). Maar na een paar hoofdstukken merkte ik tot mijn opluchting dat ik niet meer bij élke zin dacht: ‘Wat zou Larsson hiervan denken?’ Maar goed ook, als schrijver moet je uit de band durven te springen. En dat gaat niet als je voortdurend de hete adem van je voorganger in je nek voelt.»

HUMO Leunt uw ‘natuurlijke’ schrijfstijl aan bij de droge, bijna journalistieke verteltrant van Larsson?

Lagercrantz «Nou nee. Van nature schrijf ik iets literairder, dus voor deze roman heb ik mijn beste reportersproza moeten bovenhalen. Larsson hanteerde misschien niet de elegantste schrijfstijl, maar je geloofde ’m wel altijd. En waarom geloof je een goede journalist wél, en een slechte níét? Omdat een goede reporter de juiste details gebruikt om zijn verhaal te staven. Larsson had dat heel goed begrepen.»

HUMO In een ver verleden was u zelf actief als misdaadreporter. Kwam die ervaring nu van pas?

Lagercrantz (lachje) «Een eeuwigheid geleden, maar nu ik de Millennium-reeks voortzet, hebben ze die schimmige bladzij uit mijn geschiedenis plots weer opgediept. Ik heb destijds wel geleerd hoe de Zweedse politie functioneert, en vooral: hoe getikte reporters functioneren (lacht). Al heb ik nog steeds bergen research moeten verzetten, hoor. Ik wilde koste wat het kost de NSA (de Amerikaanse geheime dienst, red.) bij het verhaal betrekken, maar daarvoor moest ik me dus grondig informeren. Al blijft het voor een groot deel gokken, natuurlijk: je kunt nu eenmaal niet even naar de NSA bellen om te vragen hoe ze daar juist te werk gaan.»

HUMO Wat denkt u? Kijkt de NSA écht voortdurend over onze schouder mee?

Lagercrantz «Daar ben ik wel zeker van. Onze Amerikaanse big brother leest dagelijks miljoenen mails en luistert minstens evenveel telefoongesprekken af. Privacy is dus een illusie. En dan heb je volgens mij ook nog een little brother: mensen op straat die ons in de gaten houden – zeker als je een publiek figuur bent. Dat klinkt misschien paranoïde, maar een wijs man heeft me eens verteld dat we in een wereld leven waar de paranoïde burger de enige gezonde burger is.»

HUMO Larsson was er zelf het beste bewijs van dat paranoia geen overbodige luxe is: zijn doembeelden van een naar rechts oprukkend Zweden zijn ondertussen bittere waarheid geworden.

Lagercrantz «Op dat vlak was-ie inderdaad behoorlijk visionair. Hij heeft het toen zelfs letterlijk zo geschreven: ‘Jullie mogen me een idioot vinden dat ik me zorgen maak over een klein groepje neonazi’s, maar als we niets doen, zullen ze zich alleen maar vermenigvuldigen.’ En hij heeft helaas gelijk gekregen. Wat zich toen nog ondergronds afspeelde, zetelt nu godverdomme in ons parlement (doelt op de extreemrechtse partij Sverigedemokraterna, red.).

undefined

'Zweden heeft nog maar weinig gemeen met het oude, veilige Zweden waarin ik ben opgegroeid. Wie kan er nu trots zijn op een vaderland dat een racistische partij in zijn regering duldt?'

»(Zucht) Het huidige Zweden heeft nog maar weinig gemeen met het oude, veilige Zweden waarin ik ben opgegroeid. Er was een tijd dat we werden gezien als één van de meest tolerante, vooruitstrevende landen ter wereld. Wat blijft daar vandaag nog van over? Werkloosheid, segregatie, immigranten die in mensonterende omstandigheden leven: dát is vandaag de orde van de dag. Maar ik maak me vooral zorgen over die groeiende onverdraagzaamheid. Komaan, wie kan er nu trots zijn op een vaderland dat een racistische partij in zijn regering duldt? Terwijl een regering op alle vlakken gebaat is bij een tolerante houding tegenover minderheden. Hoe toleranter je tegenover mensen staat, hoe toleranter je ook omgaat met nieuwe ideeën. De Amerikaanse socioloog Richard Florida spreekt in dat verband zelfs van een ‘gay index’. Landen waar holebi’s en immigranten worden geaccepteerd, scoren hoger op de creatieve schaal. Zonder instroom van nieuwe mensen en ideeën droogt je cultuur gewoon op.»

HUMO Hoe verklaart u die ruk naar rechts in uw vaderland?

Lagercrantz «Ik zie het niet alleen bij ons: de explosie van haat lijkt zich vandaag steeds meer op globale schaal af te spelen. Als je bijvoorbeeld ziet hoeveel gal er dagelijks gespuwd wordt op sociale media: het onderwerp is vaak niet eens meer van belang, mensen gaan gewoon op zoek naar iets waar ze hun bitterheid op kunnen botvieren. Zodra een maatschappij ingrijpende veranderingen ondergaat, worden mensen bang. Sommigen hebben dan behoefte aan een zondebok, en buitenlanders zijn op dit moment gewoon een easy target.

»Wat wel zo is, is dat de racistische beweging hier in Zweden veel georganiseerder werkt dan de mensen vermoeden. Mijn vrouw is chef nieuws bij een televisiezender. Als ze het waagt om een kritische reportage over Sverigedemokraterna te draaien, moeten we die week gegarandeerd onderduiken.»

HUMO Hebben de linkse en centrumpartijen in Zweden een antwoord klaar op rechts?

Lagercrantz «Nee, aan die kant regeert de angst. Angst om de kiezers die ze nog hebben weg te jagen, waardoor ze aan zelfcensuur beginnen te doen. Een voorbeeld: onze nieuwe minister van Cultuur is een jonge zwarte vrouw. Nu levert ze goed werk, maar in het begin had haar beleid nogal wat last van kinderziektes. Wel, daar hoorde je de intellectuele goegemeente dus met geen kwaad woord over spreken – terwijl dat soort overdreven politieke correctheid dodelijk is voor je geloofwaardigheid.»

HUMO Nu uw naam aan een wereldwijd fenomeen als de Millennium-trilogie is verbonden, mag u vast dag met het handje zeggen tegen uw privacy.

Lagercrantz «O ja, mijn naam verschijnt nu al bijna dagelijks in de Zweedse kranten. Ongelooflijk hoe die buzz nu al zo’n hoge vlucht heeft genomen. Blij toe: ik vind het alleen maar geweldig als literatuur nog eens de voorpagina’s haalt. En als mensen daardoor opnieuw gaan discussiëren over het wezen van de literatuur, des te beter. Het lot van een boek is tegenwoordig dat het één of twee recensies krijgt en daarna wegzinkt in de onmetelijke publicatiemarkt. Terwijl mijn boek over heel de wereld gelezen en beoordeeld zal worden. Daar moeten toch ook een páár goeie recensies tussenzitten (lacht). Ik krijg ook de indruk dat het grote publiek vooral heel opgetogen is dat er een nieuw Millennium-boek verschijnt. (Pauze) Al zijn er ook een paar behoorlijk kwaad.»

undefined

undefined

'Eva Gabrielsson (rechts), de voor­malige partner van wijlen Stieg Larsson (boven), is allesbehalve blij met 'Wat ons niet zal doden'. 'Het verwijt dat ik snel wat poen wil scheppen, vind ik gewoon beledigend. Met mijn achtergrond hoef ik het allang niet meer voor het geld te doen. En geen geld in de wereld zou de schande van een slecht geschreven boek kunnen compenseren.'

Lijkenpikkers en non-talenten

Die ‘paar’ slaat dan vooral op één persoon: Eva Gabrielsson, de voormalige partner van wijlen Stieg Larsson, die allesbehalve blij is met ‘Wat ons niet zal doden’. De voorbije maanden voerde ze een verbeten strijd tegen de publicatie van het nieuwe boek, die in de Zweedse pers breed werd uitgesmeerd. Dat de trilogie plots een tetralogie zou worden noemde ze een ‘schande’, de erven Larsson waren ‘op geld beluste lijkenpikkers’ en Lagercrantz ‘een non-talent dat het dan maar van andermans werk moet hebben’.

HUMO Harde woorden, die u vast niet ontgaan zijn.

Lagercrantz «Nee, en ze raken me ten zeerste. Heel dit Millennium-verhaal is voorlopig één geweldig avontuur geweest, een absoluut orgelpunt in mijn carrière. Maar er hangt één donderwolk boven: het onbegrip en de woede van mevrouw Gabrielsson. Terwijl ik net het diepste respect heb voor de dingen die ze heeft moeten doorstaan. Doodjammer dus dat zij en de erven Larsson nog steeds op gespannen voet met elkaar leven.»

HUMO Ze steekt haar afkeer voor u als nieuwe Millennium-schrijver ook niet onder stoelen of banken.

Lagercrantz «Blijkbaar heeft ze daarbij vooral bezwaren tegen mijn afkomst (Lagercrantz maakt deel uit van één van de oudste adellijke families van Zweden, red.). Terwijl het mij net een bijzonder slecht idee lijkt om het nieuwe Millennium-boek door een copycat van Larsson te laten schrijven. Trouwens, zo dik zijn de linkse activisten-schrijvers uit het noorden van Zweden nu ook weer niet gezaaid. Dan neem je toch beter gewoon een goede auteur, die al bewezen heeft dat hij zijn schrijfstijl met die van een ander kan laten samenvloeien?»

HUMO Wat vindt u van haar cynische opwerping dat ‘Wat ons niet zal doden’ een louter commerciële zet is van vader en broer Larsson?

Lagercrantz «Ten eerste dat de boekenbusiness ook maar gewoon dat is: een business. En om die business draaiende te houden, is er geld nodig. Bij de publicatie van een boek spelen áltijd financiële belangen mee. Maar, en dat pleit volgens mij serieus in het voordeel van de erven Larsson: het overgrote deel van de opbrengst die de Millennium-reeks genereert, gaat linea recta naar Expo (het antiracistische magazine waarvan Larsson medeoprichter was, red.). Met deze nieuwe roman steunen we dus rechtstreeks de strijd tegen het racisme. Een nobel doel, toch?

»Het verwijt dat ik met dit project ook snel wat poen wil scheppen, vind ik gewoon beledigend. Geloof me, met mijn achtergrond hoef ik het allang niet meer voor het geld te doen. En geen geld in de wereld zou de schande van een slecht geschreven boek kunnen compenseren. Natuurlijk is het een uitdaging om in de voetsporen van Larsson te treden, eentje die serieuze risico’s inhoudt. Maar net daarom kon ik niet weigeren.»

HUMO Hebt u zich weleens afgevraagd of Larsson het zelf fijn zou vinden dat zijn reeks nu voortgezet wordt?

Lagercrantz «Daar kan ik alleen maar over speculeren, dus dat ga ik niet doen. Ook omdat het een paradox is: als Larsson nog leefde, was de reeks sowieso voortgezet. Het enige wat ik kan doen, is zijn nalatenschap met het grootst mogelijke respect behandelen.

»Zelf heb ik trouwens geen enkel moreel bezwaar tegen de publicatie van een nieuw Millennium-boek. Volgens mij zijn er nu eenmaal bepaalde personages waar mensen steeds weer naar teruggrijpen: Sherlock Holmes, Pipi Langkous, Dracula… Lisbeth Salander past ondertussen ook in dat rijtje. Haar invloed op het misdaadgenre is zo gigantisch, kijk maar naar de eindeloze rij imitaties die in haar zog zijn ontstaan. Maar we hebben het origineel nodig – nu, en binnen vijf, tien, twintig jaar ook nog.»

HUMO ‘Wat ons niet zal doden’ kan uw reputatie maken of kraken. Ligt u daar, aan de vooravond van de wereldwijde publicatie, wakker van?

Lagercrantz «Natuurlijk, maar omdat ik me zo bewust was van de torenhoge verwachtingen, heb ik mijn allerbeste proza bovengehaald. Het enige waar je nu nog over kunt discussiëren is of mijn beste proza goed genoeg is voor de Millennium-reeks. Trouwens, de uitgeverij zou nooit zo’n gigantische promotiecampagne aan dit boek vasthangen, als ze niet in de inherente waarde ervan geloofde. Toch?»