'Mindhunter': op bezoek in het brein van seriemoordenaars

In bijna alle misdaadseries is er tegenwoordig een hoofdrol weggelegd voor de profiler: de man of vrouw die de plaats delict en bewijsstukken maar hoeft te zien om te weten hoe oud de dader is en in wat voor auto hij rijdt. De geweldige nieuwe Netflix-serie ‘Mindhunter’ is gebaseerd op de carrière van FBI-agent John E. Douglas, de man die het vak uitvond.

'De woede die we voelen wanneer we niet krijgen wat we willen: dát is wat seriedoders drijft'

Het was het idee van pionier John E. Douglas om tientallen moordenaars te interviewen. Zo wilde hij achterhalen hoe hun criminele geest werkt en die kennis vervolgens gebruiken om seriemoordenaars te vangen. Hij schreef er samen met zijn partner in crime Mark Olshaker al acht bestsellers over, die als basis dienden voor de serie.

Mark Olshaker «Toen John in 1970 bij de FBI begon, viel het hem op dat er steeds meer moorden werden gepleegd op totale onbekenden. Daarvoor speelden de meeste moorden zich af tussen mensen die elkaar wél kenden: de bedrogen echtgenoot of de misnoegde zakenpartner. Maar het nieuwe type moordenaar had geen logisch motief, en bleef moorden tot hij gedood of gepakt werd.»

HUMO Douglas en zijn team vonden toen de term serial killer uit. Bestonden die voor 1970 niet?

Olshaker «Toch wel, ze zijn er altijd geweest. Jack The Ripper wordt gezien als de eerste seriemoordenaar, maar dat is alleen maar omdat mensen de bizarre moorden voor die tijd verklaarden door ze toe te schrijven aan heksen, vampieren of iets anders bovennatuurlijks.»

HUMO We zien in ‘Mindhunter’ hoe FBI-agent Holden Ford – in de reeks het alter ego van de echte John Douglas – seriemoordenaars interviewt. Vooral de ijzingwekkende gesprekken met Ed Kemper zijn hallucinant.

Olshaker «John ontdekte al snel dat hij moordenaars kon opdelen in twee types. Het eerste is het ongeorganiseerde type – meestal niet zo slimme criminelen die beginnen te moorden na een mislukte overval of zo. Kemper daarentegen behoort tot het georganiseerde type, voor wie het doden echt een doel op zich is. Kemper was heel intelligent en plande zijn daden tot in detail. Zo’n seriemoordenaar heeft altijd een eigen signatuur, ontdekte John. Iets dat hem tevreden moet stellen: het gevoel van dominantie, iemand kunnen laten smeken voor zijn leven.»

HUMO De signatuur heeft wel bijna altijd iets te maken met perverse seksuele verlangens.

OLSHAKER «Dat macht en seks nauw verbonden zijn, zie je bij seriemoordenaars. Als een seriedoder erop kickt om naar de plaats delict terug te keren, zie je vaak dat hij er masturbeert.»

HUMO Toch komt in jullie boeken en in de serie vaak terug dat die moordenaars niet zo heel anders zijn dan wij.

OLSHAKER «Waarom denk je dat mensen zo massaal naar reeksen over seriemoordenaars kijken? We kennen allemaal het gevoel dat we de nek willen omdraaien van de persoon die ons lief of onze job afpakt. De woede die we ervaren wanneer we niet krijgen waar we recht op hebben, is precies het gevoel dat moordenaars drijft.»

HUMO John lijkt goed overeen te komen met de moordenaars die hij interviewt en herkent eigenschappen van zichzelf in hen. Hij kan ook liegen als het nodig is en weet mensen goed genoeg in te schatten om ze te manipuleren.

OLSHAKER «Alle goeie profilers zijn daar sterk in. Daarom kunnen zij moordenaars ook manipuleren zodat ze doen wat ze eigenlijk niet willen: bekennen. Het is ook wegens die herkenning dat John zo geobsedeerd was door de vraag of seriemoordenaars zo geboren worden of dat ze worden gemaakt.»

HUMO En? Schuilt er in ieder van ons een seriemoordenaar?

OLSHAKER «Je moet er een zekere aanleg voor hebben. De meeste moordenaars hebben problemen met impulsen onder controle houden, wat wijst op een storing in de prefrontale hersenkwab. Je ziet in hun geschiedenis dat ze vaak tot op late leeftijd bedplassen – door dat gebrek aan controle – maar ook dat ze als kind al speciale fantasieën hebben die ze uitleven: dieren martelen en brandjes stichten. Maar het is natuurlijk niet zo dat alle late bedplassers criminelen worden. Opvoeding en omgeving spelen een grote rol. De natuur bepaalt zeker niet alles.»

HUMO Het zijn wel bijna uitsluitend mannen die aan het moorden slaan. In zoverre is het wel een natuurkwestie.

OLSHAKER «Gewelddadige misdadigers handelen allemaal onder invloed van de ‘drug’ testosteron. Vrouwen die problemen vertonen aan diezelfde hersenkwab, zullen minder snel de neiging hebben om agressief te worden, zélfs als ze in een slechte omgeving opgroeien. Ze zullen eerder anorectisch worden, in zichzelf snijden, prostituee worden of relaties aangaan met mannen die hen mishandelen. Ze keren hun gedrag naar binnen in plaats van opstandig te worden. De enige vrouwelijke seriemoordenaars die we kennen, zowel in Europa als de VS, zijn verpleegsters.»

HUMO Ed Kemper en alle andere seriemoordenaars in ‘Mindhunter’ vertellen vreselijke dingen over hun moeder.

OLSHAKER «De moeder van Kemper haatte hem omdat hij leek op zijn vader, die haar in de steek had gelaten. Bovendien werd hij als puber plots enorm groot en dik en moest hij van zijn moeder elke nacht achter slot en grendel in de kelder omdat ze bang was dat hij zijn zus zou molesteren. Ze gaf les op de universiteit aan jonge studentes die, en daar hamerde ze op, allemaal nooit in hem geïnteresseerd zouden zijn. Alle seriemoordenaars proberen wanhopig een leemte op te vullen in hun leven. Ed Kemper geloofde niet dat er meisjes bestonden die hem wilden. Daarom moest hij zijn denkbeeldige partners helemaal bezitten. Dat betekende dat hij zich hun leven moest toe-eigenen.»

HUMO Hij vermoordde onschuldige vrouwen terwijl hij eigenlijk maar één vrouw dood wilde: zijn moeder.

OLSHAKER «Zelden richt de moordenaar zijn woede direct op de bron van het kwaad. Hoewel Kemper ons heeft verteld dat hij regelmatig ’s nachts met een hamer in de hand naast het bed van zijn moeder fantaseerde hoe het zou zijn om haar schedel in te slaan, had hij zes moorden nodig voor hij uiteindelijk de moed had om te doen wat hij echt wilde. Toen zij eenmaal dood was, hoefde het voor hem ook niet meer en heeft hij zichzelf aangegeven.»

HUMO Nadat hij haar had vermoord, sneed hij haar strottenhoofd los en duwde het in de afvalvernietiger. Hij wilde het orgaan waarmee ze al die jaren tegen hem had geschreeuwd voor altijd het zwijgen opleggen.

OLSHAKER «Het waanzinnige was, zo vertelde hij ons, dat het mes van het apparaat blokkeerde en het strottenhoofd daardoor recht in zijn gezicht belandde. ‘Zelfs toen ze dood was, bleef ze tegen me roepen.’»

HUMO Het had anders kunnen lopen: op een bepaald moment werd hij tegengehouden door de politie voor een kapot achterlicht, terwijl er twee lijken in zijn kofferbak lagen.

OLSHAKER «Hij was zo beleefd dat ze hem lieten doorrijden. Seriemoordenaars spelen graag met de politie, zijn graag in hun buurt. Ze houden van de macht en het respect dat wetsdienaars afdwingen. Je ziet in hun voorgeschiedenis zelfs vaak dat ze voor een job in die sector gesolliciteerd hebben, maar zijn afgewezen.»

HUMO Het vreemde is: Kemper vindt dat hij het verdient om te worden gedood door marteling. Hij kent het verschil tussen goed en kwaad.

OLSHAKER «Absoluut. Maar het kan hem niet schelen, seriemoordenaars vinden dat ze boven de wet staan. Ze zijn geobsedeerd door het gevoel: ‘Ik kreeg nooit waar ik recht op had. De maatschappij is mij iets verschuldigd.’ Die woede is allesoverheersend.»

HUMO John legde met zijn kennis de basis voor het programma dat profilers nog altijd gebruiken om moordenaars te vangen. Maar hoe ze dat precies doen, werd me niet duidelijk in de serie.

OLSHAKER «Natuurlijk niet! Dat is heel bewust. Het was al snel duidelijk dat misdadigers onze boeken lazen. Hoe meer zij op de hoogte zijn van onze technieken, hoe meer we hen helpen te ontsnappen.»