'Moeders zijn de flikken van het moderne gezin, en dat is een rotrol'. Auteur Jennifer Senior over de mama-oorlogen

‘Moeders die werken, voelen zich schuldig omdat ze hun kinderen verwaarlozen. En thuisblijfmoeders ook, omdat ze hun diploma vergooien.’ De Amerikaanse journaliste Jennifer Senior heeft een cadeautje voor Moederdag: dat schuldgevoel is nergens voor nodig. ‘Als moeders vandaag iets verwaarlozen, is het hun huis, níét hun kinderen. We hebben nog nooit zo veel met hen gespeeld.’

In 2010 schreef Jennifer Senior een stuk over waarom moderne ouders het ouderschap bij momenten haten. Het werd het tweede meest gelezen artikel aller tijden uit New York Magazine.

'Wat de geluksonderzoekers niet vatten, zijn die bijzondere momenten van betovering die je kinderen je kunnen bezorgen'

Vervolgens schreef ze het boek ‘All Joy and No Fun’, dat op 15 mei in het Nederlands verschijnt als ‘Maar je krijgt er zoveel voor terug’ (Atlas Contact). Volgens The New York Times een ‘eyeopener die veel ouders zal helpen om zich minder alleen, of zelfs minder uitgeput te voelen’. Toch is onze eerste vraag waaróm ze dat boek schreef, want aan boeken over opvoeding is er niet bepaald een gebrek.

Jennifer Senior «Dat klopt, maar over hoe je het ouderschap zélf ervaart, is er veel minder geschreven. Daar wou ik het over hebben, en niet omdat ik zelf moeder was geworden. Nee, ik was geprikkeld door iets wat ik las bij de voorbereiding voor een ander artikel. Hoewel de meeste mensen geloven dat kinderen hun ouders gelukkig maken, blijkt uit veel studies dat ouders juist níét gelukkiger zijn dan mensen zonder kinderen. Het is zelfs één van de meest robuuste bevindingen in sociale wetenschappen: het netto-effect van kinderen op geluk is nul.

»Eén van de bekendste studies daarover is van gedragseconoom Daniel Kahneman. Hij vroeg aan 909 in Texas werkende vrouwen welke dagelijkse activiteiten hen het meeste plezier bezorgden. Van de negentien activiteiten kwam de zorg voor hun kinderen pas op de zestiende plaats, nog ná huishoudelijke klusjes. Een andere onderzoeker ontdekte dat kinderen ook laag scoren op het lijstje van mensen die hun ouders graag om zich heen hebben.

»Toen ik dat las, dacht ik: ‘Dat is knettergek.’ Want al wat ík op dat moment wou, was een kind. Daarom wilde ik het uitvlooien. Alleen zou ik destijds totaal ongeloofwaardig zijn overgekomen omdat ik toen zelf nog geen moeder was. Dus heb ik het pas uitgezocht toen ik een zoontje had en besefte: die onderzoekers zien echt iets over het hoofd.»

HUMO Bedoel je dan de ambivalentie van het ouderschap: hoe uitputtend ook, weinig geeft zo veel voldoening?

Senior «Voor een stuk wel. Sociale wetenschappers hanteren vrij ruwe instrumenten om geluk te meten. Ze vragen hoe je je van dag tot dag voelde of hoe tevreden je bent met je leven. Maar wat ze niet vatten, zijn die bijzondere momenten van transcendentie, van betovering die je kinderen je kunnen bezorgen. Kinderen laten tactiele herinneringen na op je huid, je lichaam herinnert zich hun geur, hun omhelzing. Zeker kleine kinderen zijn van nature filosofen: ze stellen onverhoedse existentiële vragen die je anders naar de wereld doen kijken, verwonderd.

»Kinderen geven betekenis aan je leven. Ouders zijn veel minder geneigd om zelfmoord te plegen dan mensen zonder kinderen. Sinds ik een kind heb, weet ik zelf veel beter waarom ik hier ben. Kinderen geven je een reden om te blijven, om elke dag weer op te staan. Die existentiële impact weerspiegelden die studies niet, terwijl het voor ouders zo essentieel is. Sinds ik mama ben, ben ik misschien minder gelukkig, maar ook minder depressief. Dat is de paradox die elke ouder zal herkennen.»

HUMO Ik vermoed nochtans dat dat niet de reden is waarom je stuk zo populair werd, wél het feit dat je ook de lastige momenten scherp durfde te stellen.

Senior «Toen ik het artikel schreef, was het nog vrij ongewoon om te zeggen: ‘Ik zie mijn kind graag, maar soms heb ik zó genoeg van het ouderschap.’ Veel ouders voelden dat, maar in 2010 zei blijkbaar niemand dat ook publiekelijk. Je kinderen opvoeden ís verdomd zwaar. Mijn artikel heeft dat debat op gang getrokken in de Verenigde Staten, waardoor mijn boek bij de verschijning al een pak minder revolutionair was (lacht). Maar daarin diep ik het grondig uit. En volgens mij zijn kinderen niet het probleem, wel de manier waarop we het ouderschap anno 2015 invullen.»

Kinderen baas

HUMO Wij onderhandelen met onze kinderen, wat onze ouders niet deden. Is dat omdat kinderen vandaag ‘economisch waardeloos, maar emotioneel onbetaalbaar’ zijn, zoals je sociologe Viviana A. Zelizer citeert in je boek?

Senior «Dat is een deel van het probleem, ja. De positie van het kind is de voorbije eeuw drastisch veranderd, maar veel ouders beseffen dat niet. We denken dat het altijd zoals vandaag is geweest, maar aan het einde van de 19de eeuw waren kinderen nog essentieel voor de economie. Tienerjongens waren het meest gewild, omdat die thuis, op de boerderij of in de fabriek konden gaan werken. Ze verdienden vaak meer dan hun vaders.

undefined

'Sinds ik mama ben, ben ik misschien minder gelukkig, maar ook minder depressief'

»Tussen 1890 en 1920 begon dat te veranderen door de invoering van wetten die kinderarbeid verboden, en door de oprichting van openbare scholen. Maar nog in de jaren 40 stopten veel tienerjongens met school om te gaan werken. De ommekeer kwam pas na de Tweede Wereldoorlog, toen de nadruk volledig op het onderwijs kwam te liggen. Toen deed de moderne, beschermde kindertijd zoals we die kennen zijn intrede. Die bestaat dus nog maar zeventig jaar.

»Voordien draaiden de kinderen mee in de economische coöperatieve vereniging die het gezin was, maar van ‘onze werknemers’ zijn kinderen ‘onze bazen’ geworden. Uiteraard wil niemand terug naar de tijd dat kinderen in de fabrieken of in de mijnen moesten gaan werken, maar die evolutie heeft de ouders wel verward. De traditionele rollen van vader en moeder zijn uitgehold. Ze weten vooral wat opvoeding niet meer inhoudt: algemeen onderricht geven, kinderen verzorgen als ze ziek zijn, kleren voor hen maken of groenten voor hen kweken. Die taken zijn allemaal uitbesteed aan scholen, artsen en ziekenhuizen, kledingzaken en supermarkten, waardoor ouders hun kinderen vooral nog beschermen en financieel ondersteunen.

»Daarvoor moeten ze ontzettend hard werken. In de Verenigde Staten werken de meeste ouders allebei, sommigen hebben zelfs twee jobs. Tegelijk hebben ze nog nooit zo veel tijd en geld geïnvesteerd in hun kinderen. Ze ondersteunen hen erg agressief door hen naar alle uithoeken van de stad of het dorp te rijden voor hun voetbaltraining, de pianoles of de academie. Ze betalen privébijlessen zodat ze naar betere scholen kunnen en zeker voor hun examens slagen, en ze helpen hen bij hun huiswerk. En ze plooien zich helemaal dubbel om de gezondheidszorg en de universitaire opleiding van hun kinderen te kunnen betalen, want in de VS kost dat fortuinen. Tel daarbij de angst voor de groeiende inkomensongelijkheid – dat is in Europa gelukkig veel minder uitgesproken, maar hier wordt de toplaag steeds rijker en de middenklasse steeds ongeruster. Ouders willen een plekje in die middenklasse reserveren voor hun kind, terwijl ze voelen hoe die groep steeds meer krimpt. Om hun kinderen te wapenen, investeren ze massa’s tijd en geld in hen.»

HUMO We willen vandaag allemaal dat onze kinderen gelukkig zijn. Hoe is hun geluk zo centraal komen te staan?

Senior «Toen kinderen hun economische belang verloren, moesten we hen een emotionele waarde gaan toekennen. Vandaag betekent dat dat je kinderen gelukkig moeten worden. Toen in de tweede helft van de 20ste eeuw veel van onze basisbehoeften in het Westen vervuld raakten, konden we ons richten op onze hogere behoeften, zoals zelfrealisatie in de jaren 70 en persoonlijk geluk vanaf de jaren 90. Ik wil ook dat mijn zoon gelukkig wordt, maar dat is zo’n ongrijpbaar doel. Nog niet zo lang geleden volstond het om een productief kind met burgerzin en moreel besef op te voeden. Of om ervoor te zorgen dat ze een diploma haalden. Maar hoe breng je gelukkige kinderen voort? Dat is niet hetzelfde als een kind leren ploegen, fietsen of rekenen, hè. Je kunt wel proberen om de beste omgeving voor je kind te creëren, maar sommige kinderen zullen waarschijnlijk nooit gelukkig worden.»

HUMO Dat nieuwe ouderschap is de laatste decennia alleen maar nóg complexer geworden, schrijf je. Vaders zorgen nu toch ook meer voor de kinderen, de zorg is toch beter verdeeld?

Senior «Eén radicale verandering is dat de aanwezigheid van vrouwen op de werkvloer de voorbije decennia drastisch is toegenomen, waardoor ze niet langer alle taken thuis op zich kunnen nemen. Van vaders wordt verwacht dat zij hun deel van het werk doen, maar ze doen dat niet altijd. Hoewel de verdeling gelijkwaardiger is geworden, nemen vrouwen nog altijd een onevenredig groot deel van de zorg voor de kinderen op zich. Amerikaanse vaders nemen ongeveer 35 procent voor hun rekening. Dat zorgt voor wat de Amerikaanse sociologe Arlie Hochschild ‘de gestagneerde revolutie’ noemt: de werkvloer heeft een revolutie doorgemaakt, maar die heeft zich niet noodzakelijk ook thuis voltrokken. Dat kan in een relatie enorme spanningen veroorzaken, waardoor zich wrok gaat nestelen.

undefined

'Mannen multitasken wel op het werk, maar doen dat zelden thuis'

»Wat het ouderschap vandaag nóg complexer maakt, is de stress die we allemaal voelen omdat de wereld in sneltempo globaliseert en onherkenbaar verandert. Elke ouder wil zijn kind een competitief voordeel meegeven, maar hoe kun je je kind voorbereiden op een toekomst die je niet eens kunt voorspellen? Een toekomst die er over tien jaar trouwens wéér helemaal anders zal uitzien. Ik kan mijn kind niet naar mijn eigen beeld opvoeden, want mijn vaardigheden zijn niet bepaald nuttig in de wereld die eraan komt. Ik vind dat zelf behoorlijk angstaanjagend.»

HUMO Hoewel je boek gaat over ouderschap in het algemeen, heb je maar weinig vaders gesproken. Waarom?

Senior «Ik wéét het. Ik heb daar wel spijt van, maar tegelijk klopt het ook. De onderzoeksdata tonen immers duidelijk aan dat moeders anders en méér worstelen met het moderne ouderschap dan vaders. Vanwege die blijvende ongelijkheid, maar ook omdat onze identiteit een omwenteling doormaakt. We zijn drijvende krachten op de arbeidsmarkt geworden, maar we hebben ons moederschap nog niet verzoend met de rol van werkende vrouw. We weten nog niet hoe dat moet werken. In studies zijn moeders ook steevast ongelukkiger dan vaders.»

Lijstjes, lijstjes

HUMO Dat moeders het vaakst bevelen geven aan hun kinderen, aan kleuters zelfs elke drie seconden, zal wellicht niet helpen.

Senior «Het speelt zeker mee. Moeders nemen een heel andere rol op dan vaders. Ze zijn de flikken in het gezin, de zeurkousen. Zelfs tijdens de puberteit. Ik vond dat enorm verrassend, want als een kind iets heeft uitgespookt, klinkt het namelijk steevast: ‘Wacht maar tot je vader thuiskomt, dán zwaait er wat.’ Dat cliché klopt dus helemaal niet. Het zijn de moeders die zorgen voor tucht en gehoorzaamheid. Dat bevestigen alle mannen trouwens. En de flik spelen is een erg belastende rol die veel stress meebrengt.

»Moeders nemen ook meer taken op zich waarbij de tijdsdruk groot is. Wij letten er vaker op dat het huiswerk gemaakt is, reppen ons om het eten tijdig klaar te krijgen, organiseren ons zodat de kinderen naar de pianoles kunnen en vervolgens weer naar de voetbaltraining. Moeders zijn de logistieke coördinator in het gezin: ze regelen de tandartsbezoeken, schrijven de kinderen in voor activiteiten, zoeken uit welke spullen ze daarvoor nodig hebben, regelen de zomer- en de vakantieplanning. Ze vragen zich af of hun kinderen zich wel goed voelen op school, of ze genoeg vrienden maken en of ze daar eventueel iets aan kunnen doen.

»Daardoor steken moeders heel veel psychische energie in het ouderschap, die vaak onzichtbaar is en moeilijk meetbaar. Die logistieke en psychische zorg gaat continu verder in het hoofd van moeders, of ze nu thuis zijn of op het werk. Eén vrouw vertelde hoe ze zich ook op haar werk afvroeg of haar man er wel aan zou denken om de kinderen in te smeren met zonnecrème als hij met hen op uitstap ging. Hoewel onze hersenen daar totaal niet geschikt voor zijn, multitasken moeders veel. Zeker thuis, waardoor dat geen plek is waar ze tot rust kunnen komen, maar net een plek van gefragmenteerde tijd. Ze voelen zich voortdurend opgejaagd. Mannen multitasken wel op het werk, maar doen dat zelden thuis.»

HUMO Ik vrees dat heel wat moeders die rol van logistiek coördinator zullen herkennen. Hoe kunnen we het evenwicht herstellen?

Senior «Grappig dat je dat vraagt, want op dat vlak heb ik zélf ook bijgeleerd. In mijn boek verwijs ik naar een koppel psychologen uit Berkeley, Philip en Carolyn Cowan. Zij hebben ruim 35 jaar lang de effecten van kinderen op het huwelijk onderzocht. Volgens hen is de werkverdeling in het gezin de voornaamste bron van conflicten bij koppels met kinderen.

»Ze hebben bij zwangere koppels onderzocht of je dat kunt verbeteren. Ze verdeelden de stellen drie maanden voor de geboorte in twee groepen. Eén groep vroegen ze om op te sommen hoe ze de toekomstige taken zouden verdelen, de andere groep maakte geen afspraken. Omdat het gezinnen uit Berkeley waren, één van de meest progressieve plekken in de VS, zei iedereen in de eerste groep dat ze de taken gelijk zouden verdelen. Maar de Cowans maanden hen toch aan om alles gedetailleerd op te schrijven: wie zou de luiers verversen, wie zou ’s nachts opstaan, wie zou koken? Ze moesten de taken fair en redelijk verdelen, rekening houdend met ieders leven.

»Nu, hoe gedetailleerder het lijstje van een koppel, hoe beter hun relatie er achttien maanden en zelfs tien jaar later aan toe was. Dat kun je dus doen voor de baby er is: duidelijke afspraken maken over wie wat zal doen. En koppels zoals jij en ik, die er al middenin zitten, kunnen nog altijd gaan samenzitten met hun partner om nieuwe afspraken te maken.»

HUMO Klinkt goed, maar is dat geen recept voor ruzie, lijstjes maken over wie wat doet?

Senior «Als je die taakverdeling wil herbekijken op het moment dat je het helemaal gehad hebt, eindigt zoiets inderdaad vaak in ruzie (lacht). Onder zulke druk ontploft de boel, natuurlijk. Maar als je de zorg oneerlijk verdeeld vindt en óók eens enkele uren tijd voor jezelf wil in het weekend, praat er dan over op maandagavond en niet op zaterdagochtend. Maak je wensen ruim op voorhand kenbaar, en niet op het ogenblik dat je gefrustreerd bent en wil dat ze – hier en nu – in vervulling gaan.

»Als je écht goed kunt onderhandelen, kun je zoals Facebook-COO Sheryl Sandberg misschien zelfs een contract over die taakverdeling afsluiten met je man. Zij raadt vrouwen overigens aan om een man te kiezen die daar flexibel in is.»

Poetspoezen

HUMO Zijn moeders ook niet ongelukkiger omdat ze zich meer laten doen door hun kinderen? Je beschrijft een koppel, Angie en Clint, bij wie de taakverdeling structureel is vastgelegd. Maar zij ervaart duidelijk meer stress dan hij.

Senior «Moeders stellen zichzelf soms kwetsbaarder op. Angie en Clint hebben drie kinderen, ze moeten de taken verdelen, want ze werken allebei in ploegverband. Angie is psychiatrisch verpleegkundige en Clint ochtendmanager voor een autoverhuurbedrijf. Zij vindt haar werk véél gemakkelijker dan thuis zijn bij de kinderen, hoewel ze op haar werk geregeld wordt uitgescholden en zelfs af en toe wordt gebeten door psychotische patiënten. Clint is vrij relaxed thuis. Hij lijkt soms koel, maar hij probeert zijn tijd vooral heel erg efficiënt te gebruiken. Zij gaat gevoelsmatiger te werk en fragmenteert haar tijd voortdurend: terwijl ze de was opplooit, probeert ze met haar kind te spelen. Ook een belangrijk verschil is dat Clint vindt dat hij de norm is als vader – Angie zou nooit van zichzelf denken dat ze de norm is.

»Elke generatie moeders die het anders aanpakt dan hun eigen moeder, heeft het zwaar. Als je zelf voltijds en hard werkt, en je moeder deed dat niet, dan voelt het aan alsof je je verplichtingen niet nakomt. Een precedent scheppen is altijd een beetje eng, omdat je zonder script moet leven. Veel vrouwen hebben het gevoel dat ze het allemaal zelf moeten uitzoeken.

»Natuurlijk hebben de generaties vóór ons het glazen plafond doorbroken en zo de weg voor ons bereid. Maar als je moeder niet heeft gewerkt, terwijl jij dat wel doet, vraag je je af of je je kinderen niet verwaarloost. En als je thuisblijft, vraag je je af waarom je hebt gestudeerd. Alle vrouwen worstelen met de vraag of ze de juiste keuze hebben gemaakt. Nochtans suggereert Amerikaans onderzoek dat wij vandaag meer met onze kinderen spelen dan onze moeders, die doorgaans thuisbleven. We verwaarlozen onze kinderen dus niet, nee. Als we al iets verwaarlozen, dan zijn het onze huizen.»

HUMO Vroeger spraken we over huisvrouwen, vandaag over thuisblijfmoeders.

Senior «Die woordkeuze weerspiegelt een sociologische evolutie. In de jaren 60 zorgden de moeders ervoor dat hun huizen kraaknet waren, boenden ze de vloeren tot ze glansden en organiseerden ze perfect getimede diners. Maar ze zetten hun kinderen wel in de babybox tot het eten klaar was. Zij speelden niet de hele tijd met ons, hoor – ze onderhielden hun huis.

»Vandaag poetsen vrouwen nog amper en is het perfect aanvaardbaar om gasten te ontvangen in een rommelig huis. Maar we zitten wél allemaal op de grond met onze kinderen te spelen en rijden hen naar elke voetbalwedstrijd. Dáár kruipt onze energie in. Mijn moeder ging wel uit werken, maar ze verklaart me gek als ze ziet hoeveel ik met mijn zoon speel.»

HUMO Onlangs ontspon zich hier een discussie tussen een thuisblijfmoeder en een werkende moeder. De eerste vond dat vrouwen hun carrière best enkele jaren op pauze konden zetten als ze kinderen kregen, waarop de tweede riposteerde dat vrouwen hun diploma toch niet op de bevallingstafel achterlaten. Het werd vrij bits.

Senior «Hier in de VS noemen wij dat de ‘mama-oorlogen’. Die worden snel heel emotioneel, maar toch vind ik ze nep. Hooguit één op de honderd vrouwen kruipt in de pen, en één andere vrouw reageert daarop. De overige 98 procent probeert gewoon de boel draaiende te houden. In de media lijkt het of de twee groepen elkaar minachten, maar dat is niet zo. Ze begrijpen perfect dat aan elke keuze voor- en nadelen verbonden zijn.

undefined

'De emotionele discussies tussen werkende moeders en thuisblijfmoeders noemen we hier de mama-oorlogen'

»Een nieuwe Amerikaanse langetermijnstudie heeft overigens aangetoond dat er geen verband is tussen de hoeveelheid tijd die ouders aan hun kroost besteden en het latere gedrag of de schoolresultaten van die kinderen. Al moet ik er wel bij zeggen dat de kinderen in het onderzoek tussen 3 en 11 jaar oud waren – het geldt dus niet voor peuters. Maar toch: de hoeveelheid tijd is niet belangrijk, het gaat om de kwaliteit.»

Schijnwerper op alle problemen

HUMO Lezen vaders je boek ook?

Senior «Ja, in het begin kochten bijna evenveel mannen als vrouwen het boek. Omdat ze moesten van hun vrouw (lacht). Veel vrouwen vertellen dat ze tijdens het lezen van het hoofdstuk over de werkverdeling hun partner voortdurend aanporren: ‘Hier, léés dit eens, mijn leven voelt écht anders aan dan dat van jou. Zie je wel!’ Dat geldt trouwens ook voor het hoofdstuk over de puberteit: die periode veroorzaakt heel veel spanning in de relatie.»

HUMO Jij vat de puberteit als volgt samen: ouders met kleine kinderen snakken naar tijd voor zichzelf, terwijl ouders met pubers zouden willen dat hun kinderen hun gezelschap wat meer op prijs zouden stellen.

Senior «Inderdaad: plots moet je om hun aandacht smeken. Omdat ik zelf twee stiefzonen heb, kon ik dat proces zien bij mijn man. We spreken over de puberteit als een crisistijd, maar pubers blijken die periode zélf vrij aangenaam te vinden. Het zijn de ouders die één en ander als een crisis ervaren – deels omdat ze ervan uitgingen dat de affectie die ze jarenlang van hun kinderen kregen eeuwig zou blijven duren. Maar pubers kunnen hun affectie heel abrupt wegnemen, en dat komt aan.

»Bovendien zetten pubers een schijnwerper op álles wat er misgaat in je leven. Als je plots geen bevestiging meer krijgt van je kinderen, ga je die beginnen zoeken op je werk, bij je partner of bij vrienden. Maar als je dan plots moet vaststellen dat je job je geen voldoening meer geeft, dat je eigenlijk al jaren ruziet met je partner en dat je je vrienden hebt verwaarloosd, kan dat behoorlijk hard zijn.»

HUMO De puberteit is ook zo heftig geworden omdat ‘we moderne pubers beroofd hebben van een periode waarin ze kunnen improviseren en experimenteren’, citeer je antropologe Margaret Mead.

Senior «Dat was voor mij de grootste revelatie: door onze kinderen op school te stoppen tot hun 17de of 18de, ontnemen we hun elke kans om eropuit te trekken en met risico’s te experimenteren. Vroeger hadden kinderen geen rechten, maar die tijd bood ambitieuze pubers wél de mogelijkheid om hun stempel op de wereld te drukken. Herman Melville, de schrijver van ‘Moby-Dick’, stopte op z’n 12de met school en ging als scheepsjongen op een walvisvaarder werken. George Washington, de eerste president van de Verenigde Staten, werd op zijn 17de officieel opzichter van een county. Niet dat we naar die tijd terugwillen, maar het biedt stof tot nadenken. Het is toch vreemd dat we iemand die biologisch gezien in een volwassene verandert, zo hardnekkig afschermen van allerlei volwassen activiteiten?

undefined

'Wat de geluksonderzoekers niet vatten, zijn die bijzondere momenten van betovering die je kinderen je kunnen bezorgen'

»De enige verantwoordelijkheid die we vandaag nog van tieners vragen is dat ze een goede student, voetballer of pianospeler worden. Maar dat komt alleen hén ten goede. We zouden hen via vakantiejobs of vrijwilligerswerk verantwoordelijkheid moeten laten nemen voor anderen. Dat lijkt me véél zinniger dan hen op een fietstocht door Europa te sturen.»

HUMO In je laatste hoofdstuk beschrijf je welke vreugde kinderen kunnen brengen. Hoe lastige momenten – ’s nachts urenlang tekenfilms kijken om een ziek kind te troosten – achteraf bijzonder kunnen aanvoelen. Was dat slot nodig omdat het boek anders te negatief zou zijn, of te onvolledig?

Senior «Onvolledig! Hoe ongenaam het ouderschap ook kan zijn, we zouden het allemaal voor geen geld ter wereld willen missen. Je kunt een magische verbondenheid voelen met je kind. Ik herinner mij als gisteren hoe mijn zoon zijn armen rond mijn nek en zijn benen rond mijn middel sloeg en zei: ‘Nu ben ik de koala en jij de boom, mama!’ Daar kan niks tegenop.

»Ik herinner mij ook hoe hij mij als baby voor het eerst in de ogen keek en hoe overrompeld ik was toen hij míj herkende als dat essentiële wezen in zijn leven. Op dat moment bestonden alleen wij tweeën nog. Net zoals die keer dat hij plots zei dat hij zó blij was dat ik zijn moeder was. Hoe voelt zoiets? Perféct. Hors catégorie.»

HUMO Hebben de inzichten uit jouw boek je zélf veranderd als ouder?

Senior «Achteraf bekeken wel. Ik kniel veel meer om mijn kind in de ogen te kunnen kijken. Hij leeft nog echt van minuut tot minuut en het is zo veel prettiger om op zíjn hoogte in die beleving mee te gaan.

»Ik heb ook geleerd dat bijna alle kinderen hun ouders héél weinig punten geven voor zelfbeheersing. Het is zo gemakkelijk om je geduld te verliezen, en daarna voel je je altijd vreselijk omdat je denkt dat jij de enige bent. Dat álle ouders daarmee worstelen, vond ik een troostende gedachte. Wat niet wegneemt dat ik meer op mijn humeur probeer te letten.»