‘Moederskind’ van Howard Jacobson leert ons dat een monomane schrijversambitie een behoorlijke helletocht kan zijn

Toni Morrison wees haar studenten er graag op dat een writer’s block eigenlijk niet bestaat. Als je niet kunt schrijven, dan is daar een reden voor. Je moet dat respecteren en wachten. Howard Jacobson (80), één van de geestigste Britse schrijvers van het moment, heeft lang gewacht: hij debuteerde op zijn 40ste met ‘Coming from Behind’. Hij won in 2010 de Booker Prize met ‘De Finklerkwestie’ en zijn roman ‘J’ haalde de Booker shortlist in 2014. Nu is er ‘Moederskind’. Jacobsons memoires zijn niet zozeer een feitelijk betrouwbare autobiografie, als wel een kronkelende herschepping van het eigen verleden. Hij ordent en bewerkt zijn herinneringen zoals het hem uitkomt: ‘Dingen die niet gebeurd zijn, hadden gebeurd kunnen zijn of kunnen nog gebeuren. Een mens kan zich ook té druk maken over precieze details.’ Het is een ultrasubjectief relaas over hoe hij altijd al een schrijver is geweest, maar pas heel laat in actie is geschoten.

Howard Jacobson ambieert geen waarheidsgetrouwheid, maar toch is hij brutaal eerlijk in ‘Moederskind’. Ja, hij was voorbestemd voor het schrijverschap en had nood aan erkenning en applaus, maar dat is onvermijdelijk bij ‘zure, ondankbare, afstotelijke ventjes zoals ik’. Genadeloos beschrijft hij zijn levenspad als mislukte echtgenoot en vader, vileine criticus, stuntelende docent en ongenietbare laatbloeier, die voortdurend liegt over die eerste roman die er zit aan te komen. Maar als schrijver, en dus ‘herschepper’, is hij niet te beroerd om de leugens te verantwoorden: ‘Dat ik me geen smiecht voelde, laat staan een vuile leugenaar, schrijf ik toe aan een overtuiging die ik koesterde dat ik, puur omdat ik romancier wilde zijn, ook romancier wás. De roman als zodanig deed er niet toe.’

Dat laatste blijkt natuurlijk niet helemaal waar te zijn, want elders in het boek geeft hij toe dat het schrijven van een roman ‘een bijna religieuze roeping’ bleef. De ambitie is er, maar de eeuwige twijfelaar mist het lef om tegen halfopen deuren te duwen. Er zijn tal van hindernissen, zoals zijn beklemmende joodsheid, die hij pas laat zal omarmen. Of zoals hij tegen zijn moeder zegt: ‘Mijn joods-zijn heeft me dan misschien belemmerd, het heeft ook gemaakt dat ik ben gaan schrijven.’ Voorts is er een verlammend respect voor de canon van de Engelse literatuur zoals hij die heeft leren kennen in de colleges van F.R. Leavis in Cambridge: ‘Ik kon geen Dickens zijn, dus kon ik niemand zijn.’

Uiteindelijk blijken dat joods-zijn, die onaangepastheid, de haast ziekelijke terughoudendheid van het eeuwige buitenbeentje en de ontzagwekkende druk van de canon wel de sleutels tot het succes. Maar hij publiceert zijn eerste roman pas nadat hij het manuscript door zijn toenmalige vrouw heeft laten lezen. In 190 pagina’s vat hij daarin zijn leven tot dan toe samen: ‘Negentig pagina’s thuis in Wolverhampton, dertig op Bodmin Moor, vijf op de parkeerplaats van tankstation Membury langs de M4, tien in de tuin van een pub in Bishops Lydeard in Somerset, vijf in mijn hoofd terwijl ik vastzat in het waterrad van The Old Mill, en de rest op zijwegen en jaagpaden tijdens mijn strooptochten naar pasteitjes en kleipotten in Devon en Cornwall.’

Zo leert ‘Moederskind’ ons dat een monomane schrijversambitie een behoorlijke helletocht kan zijn. Of ook niet, want Jacobson verzekert zijn moeder in het nawoord dat hij ‘op een enkele rotdag na een immens gelukkig leven’ heeft gehad. Waarmee hij vrolijk zijn credo als romancier waarmaakt, namelijk dat verhalen niet alleen mooier zijn dan de werkelijkheid, maar ‘op de één of andere manier ook échter’.