Moord of onhandigheid? Dit moet u weten over het MH17-proces

Vandaag begint het proces over de aanslag op de MH17 waarbij 298 doden vielen, onder wie 196 Nederlanders en vier Belgen. We blikken terug op de belangrijkste gebeurtenissen en kijken vooruit naar het proces. Wat zijn de bewijzen en hoe gaat het eruit zien?

Wat is de aanklacht?

De (vooralsnog) vier verdachten worden officieel vervolgd voor ‘het doen verongelukken’ van de MH17 ‘met de dood van alle inzittenden tot gevolg’, dan wel ‘moord’ op de inzittenden. Welk van de twee aanklachten het Nederlandse Openbaar Ministerie zal kiezen, hangt ervan af of aangetoond kan worden dat er met voorbedachte raden is gehandeld. Dat wil zeggen dat er een moment van kalm beraad was voordat de raket werd gelanceerd.

Hoe gaat het proces eruit zien?

Het enige wat zeker is: de eerste zitting is vandaag om 10 uur stipt begonnen. ‘De eerste zittingsdagen zullen vooral inventariserend van karakter zijn,’ stelt de rechtbank. Het Openbaar Ministerie zal vertellen hoe ver het onderzoek is en wat er nog moet gebeuren. Andere partijen (de verdachten of hun advocaten) kunnen onderzoeksvragen neerleggen.

Wanneer de inhoudelijke behandeling van start gaat, is nog niet te zeggen. De rechtbank heeft een reeks data gereserveerd: de hele komende week, daarna nog een week verderop in maart en dan nog in juni, september, oktober, november en in februari en maart 2021. Er wordt 54 miljoen euro uitgetrokken voor het proces. Het gaat dan om kosten voor getuigenbescherming, de inzet van de rechtbank en kosten die het Openbaar Ministerie maakt voor het onderzoek. Ook de andere landen die slachtoffers te betreuren hadden, springen bij in de kosten.

Waarom wordt het proces in Nederland gehouden?

Nederland was in eerste instantie voorstander van berechting door een speciaal VN-tribunaal, maar dat werd door Rusland geblokkeerd. Een speciaal tribunaal van de vijf betrokken landen werd te ingewikkeld omdat de rechtssystemen van bijvoorbeeld Nederland, Maleisië en Oekraïne veel verschillen. Daarop besloten de betrokken landen te kiezen voor berechting in Nederland. De Nederlandse wet werd daarvoor (een beetje) aangepast zodat delen van het proces in het Engels gevoerd kunnen worden.

Waarom komen de verdachten niet?

Er zijn vier verdachten: drie Russen en een Oekraïner. Igor Girkin, in 2014 de hoogste in rang van de vier verdachten, heeft tegen deze krant gezegd geen schuld te hebben aan het neerhalen van MH17 en niet naar de rechtbank te zullen komen. Ook verdachte Sergej Doebinsk heeft dat laten weten. De andere twee verdachten, Oleg Poelatov en Leonid Kharchenko, hebben überhaupt niet gereageerd.

De vier oppakken en dwingen is geen optie, want Rusland levert geen onderdanen uit. Rusland bestempelt het onderzoek sowieso als oneerlijk en partijdig. Voor zover bekend zal er namens één verdachte, Poelatov, een advocaat aanwezig zijn.

Wat is de waarde van het proces?

Openbare waarheidsvinding. Wat is er nu precies gebeurd op 17 juli 2014 en de dagen ervoor? Wie was er verantwoordelijk voor het neerhalen van MH17? Een dergelijk drama verdient een openbare afwikkeling voor het oog van de wereld. Het geeft ook de nabestaanden (een beetje) genoegdoening. En wie weet veranderen de geopolitieke verhoudingen nog wel eens zodanig dat er toch nog mensen achter de tralies verdwijnen.

Wat zijn de bewijzen?

Het Joint Investigation Team, geleid door het Nederlandse OM, heeft al wat uit het onderzoek prijsgegeven. Zo zeggen ze overtuigend bewijs te hebben dat MH17 is neergehaald door een Buk-raket die toebehoorde aan de Russische 53ste luchtafweerbrigade uit Koersk. De raket is, volgens het JIT, afgeschoten vanuit een weiland in Oost-Oekraïne dat op die dag onder controle van pro-Russische rebellen stond. De aanklacht tegen de vier verdachten is moord en doodslag omdat ze opzettelijk een vliegtuig in gevaar hebben gebracht.

Welke rol spelen de nabestaanden?

De nabestaanden van de passagiers van MH17 hebben spreekrecht. Tot nu toe hebben zo’n vijftig mensen aangegeven daar gebruik van te willen maken. Het is nog niet duidelijk wanneer zij aan het woord komen tijdens de inhoudelijke behandeling, maar dat is pas veel later in het proces.

© AD