Moord op het Maidanplein: 1 jaar na de revolutie in Oekraïne

Exact een jaar geleden liet Viktor Janoekovitsj met scherp schieten op een droom. Op het Maidanplein, het statige hart van Kiev, was een oplaaiend vuur gestookt tegen zijn regering. Anderhalf miljoen Oekraïeners vroegen om een ander land. Janoekovitsj' antwoord: honderd doden. Alles wat volgde, duwde Oekraïne alleen maar dieper in de gruwelkelder van de actualiteit. Onze Man ging op zoek naar mensen die een jaar geleden op Maidan de gruwel de euforie zagen verbrijzelen.

Als ik ben aangekomen in Kiev haast ik me naar Maidan. Het ligt er kreukvrij bij, de littekens slim gecamoufleerd. In geïmproviseerde kraampjes wordt toiletpapier met de beeltenis van Vladimir Poetin erop verkocht. Elke dode heeft zijn gedenksteen en -foto op de Alley of Heroes. Ik sta wat wezenloos te staren naar die opeenvolging van namen, leeftijden en bibberig geschreven afscheidsboodschappen – Kiev is in 2014 véél leven verloren.

Een jaar geleden stonden ze hier met z’n vieren: Ihor Kostenko, Vira Pasishnyuk, Olga Vashchuk en Maria Mudra. Een onafscheidelijk kwartet uit Lviv, een stad in het westen van Oekraïne, waar ze geografie studeerden. Vandaag zijn ze nog met z’n drieën: Ihor heeft op Maidan een herdenkingssteen, omgeven met bloemen en kaarsen. Hij is één van de Heavenly Hundred, de honderd betogers die stierven onder door Janoekovitsj verordend vuur.

undefined

Maria (22) voert het woord.

Maria «We waren al op Maidan vanaf het prille begin. De regering-Janoekovitsj had geweigerd het associatieverdrag tussen Oekraïne en de Europese Unie te ondertekenen, en daar wilden we tegen protesteren. Ik herinner me de eerste echte meeting, op 27 november 2013. We waren een beetje gefrustreerd omdat er maar een paar honderd mensen naar Maidan waren gekomen – de overgrote meerderheid studenten uit Lviv. Het leek alsof heel Lviv naar Kiev verhuisd was (lacht).

»Op 30 november werden we allemaal verjaagd door de politie, en niet bepaald op een zachtzinnige manier. Ook meisjes werden hard aangepakt. Dat onthutste ons, want we waren vreedzaam aan het protesteren. Toen beseften we allemaal: Janoekovitsj deelt onze democratische waarden niet. En vooral: onze plaats is híér. De stad was in shock na die charge van de politie, en plots begon het protest overal te broeien: tienduizenden kwamen de eerste dagen van december op straat.»

Ihor, Vira, Olga en Maria moesten op 1 december weer naar Lviv.

Maria «Maar Ihor zei: ‘Het lijkt erop dat dit de start is van iets groots – we moeten blijven.’ En we zijn gebleven. Heel december en januari hebben we staan protesteren: we bleven telkens een paar dagen, gingen even naar huis in Lviv, en keerden dan terug naar Kiev. Het protest werd groter en intenser: tienduizenden werden honderdduizenden. Er gebéúrde iets: als er op het centrale plein van je hoofdstad anderhalf miljoen mensen staan, dan geloof je dat je iets kunt veranderen.»

Wat begon als een kleine studentenbetoging tegen een concrete regeringsbeslissing werd een grote en divers geschakeerde opstand tegen Janoekovitsj en zijn regering. Protest werd revolutie. De ordetroepen traden almaar robuuster op, en op 18 februari werd er voor het eerst geschoten.

Maria «Ongewapende, vreedzame mensen die beschoten werden door sluipschutters: ik wist niet wat ik zag, en ik kon al helemaal niet meer geloven dat ik in de 21ste eeuw leefde. Vira, Olga en ik bleven thuis. Er was geen andere optie: meisjes en vrouwen werden niet meer toegelaten op Maidan. Ihor was wél vertrokken. Alleen wisten we dat niet. Hij besefte dat iedereen zou proberen om hem tegen te houden, en had dus niemand iets verteld.

»Ihor was gefascineerd door de Oekraïense geschiedenis. Hij was uitgegroeid tot één van de belangrijkste Wikipediaschrijvers van het land – in zijn vrije tijd, want hij was net als wij gewoon student. En hij vond dat zijn plaats daar was waar de geschiedenis zou worden geschreven.»

undefined

20 februari 2014. Eén sniper, twee kogels. Ihor (zijn moeder bij zijn foto hierboven) werd geraakt in het hoofd en in de borst, en stierf. Ihor was 22.

Maria «Ik vernam het via Facebook. En uiteraard wilde ik het niet geloven, maar vrij snel kwam de officiële bevestiging.»

De levenloze lichamen werden in rijtjes gelegd, allemaal toegedekt. Morbide orde in de chaos. Een gemeenschappelijke vriend van Ihor en Maria herkende de sneakers die onder een laken uitstaken. Hij moest kijken. Het laken werd even weggehaald: het was Ihor.

Maria «Er was een grote ceremonie voor de doden in Kiev, daarna werd het lichaam van Ihor overgebracht naar Lviv. Het was absurd en hallucinant: op de afscheidsplechtigheid zaten we allemaal op onze knieën voor de vriend met wie we twee weken daarvoor nog aan het strijden waren voor de toekomst.»

Ihor werd begraven in het dorp waar hij was opgegroeid. In de weken na zijn dood keerden zijn vrienden nog verschillende keren terug naar Maidan.

Maria «Het plein was één gigantische rouwplek geworden. De grond bezaaid met foto’s en kaarsen, overal biddende en huilende mensen. Het hele land heeft drie weken gerouwd. En nog altijd is er zóveel verdriet om Ihor – zoiets heelt niet in een jaar. Zijn ouders zijn gebroken: Ihor was hun enige zoon, en ze zagen een grote toekomst voor hem. Hij zou de nieuwe pater familias worden... Zelf trek ik me op aan de gedachte dat hij een held is, en dat helden nooit écht sterven – dat is zowat de nationale leuze van Oekraïne geworden.»

Is het dan nog een troost dat Janoekovitsj uiteindelijk vertrok, wil ik weten. Maria reageert heftig.

Maria «Hij is niet vertrokken, hij is ontsnapt! Janoekovitsj is een rat die zo snel als hij kon het schip verliet. En nu ergens een rijk en rustig leventje leidt in het Rusland van Poetin.»

undefined

Gestoorde dwerg

Dat Rusland van Poetin reageerde op de revolutie van Maidan: er was de annexatie van de Krim, er waren de gevechten in het oosten van Oekraïne die tot een terneerdrukkende oorlog leidden.

Maria «Na de dood van Ihor en die 99 andere demonstranten dachten we: ‘Dit is de bodem. Er kan ons nooit nog iets ergers overkomen.’ Waarna er in het oosten een oorlog begon die duizenden levens zou eisen. Dat hadden we echt niet verwacht.

»De Oekraïners vechten voor ideeën, de Russen voor geld. Ik geloof dat dat verschil ons uiteindelijk de overwinning zal opleveren. Al duurt het nog twee jaar: die gestoorde dwerg zal het niet halen.»

undefined

'Als ik emirgreer, is de dood van Ihor nutteloos geweest. Dat wil ik niet: ik heb hier een taak' Maria Mudra

Een neef van Maria vecht intussen aan het front in het oosten.

Maria «Hij heeft al twee missies achter de rug. Hij was uitgezonden, en over twee of drie maanden vertrekt hij opnieuw – deze keer als vrijwilliger. Mijn neef vertelt de familie niet veel over wat hij heeft gezien en meegemaakt. Ik geloof dat hij ons de waarheid wil besparen. Maar ik zíé het aan hem: hij is 23, maar een deel van zijn haar is al grijs. Het hoeft ook niet te verbazen dat hij verschrikkelijke dingen gezien heeft: we hebben geen indrukwekkend wapenarsenaal. De tegenstander wel. (Cynisch) Die wapens zijn uit de hemel komen neerdalen, want Rusland heeft er niets mee te maken.»

undefined

Maria heeft net haar masterscriptie klaar, en gaat straks doctoreren. Ze is bijdehand en spreekt elegant Engels: moet ze niet wég uit Oekraïne, naar een land waar de zon hoger in het zenit staat?

Maria «Na alles wat ik heb meegemaakt, kan ik niet apathisch worden. Als ik wegloop, is de dood van Ihor nutteloos geweest. Dat wil ik niet: ik heb hier een taak. En ik snap dat het een lange strijd wordt, want je bouwt geen nieuw, democratisch land in één jaar tijd. Maar het voelt als een persoonlijke verantwoordelijkheid om hier te blijven en te hélpen, bijvoorbeeld in het onderwijs. Ik heb vrienden in het buitenland, en die zie ik op hun 22ste vooral speels en licht zijn: feesten en reizen, argeloos het leven ontdekken. Dat is weg bij mij: ik ben in één jaar tijd volwassen geworden. Sinds de dood van Ihor zit er geen kind meer in mij.»

Ze mijmert nog wat over de jongen die nu officieel een ‘Held van Oekraïne’ is, de hoogste nationale titel. Hij had het eerbetoon ongetwijfeld weggewuifd, verlegen en bescheiden als hij was.

Maria «Ihor had ons zelfs niet verteld dat hij zulke belangrijke bijdragen leverde aan Wikipedia: we hebben dat pas na zijn dood ontdekt. Hij was vooral heel wijs. Ihor was zo’n jongen die je in elke situatie wist te vertellen wat je het best kon doen. En hij had zich een duidelijk doel gesteld in zijn leven: hij wilde een fabriek bouwen die in alternatieve energie zou voorzien. Zijn zus beschreef hem als ‘de beste broer die je je kunt wensen’. Wel, voor ons was hij de beste vriend die je je kunt wensen.»

De bekeerling

Enkele dagen later druk ik in de bossen van Demydiv, op zo’n 40 kilometer van Kiev, de hand van Igor Kapilist (38). Hier heeft hij zijn buitenverblijf – want ja, hij is een rijke Oekraïner. Een droeve Oekraïner ook: Igor heeft net één van z’n beste vrienden begraven.

Igor «Sergei vocht mee in de oorlog in het oosten. Hij werd doodgeschoten bij gevechten in Donetsk. Op de begrafenis gisteren had ik aan m’n ene zij zijn zoontje van 6 en aan m’n andere zijn vrouw. Veel treuriger wordt het niet.»

Het bataljon van Sergei werd gebombardeerd door Russische raketten, zegt Igor. En in één ruk ontvouwt hij een complottheorie: ‘De Russen wisten perféct waar het bataljon zich ophield. Mijn vriend en zijn collega-soldaten zijn waarschijnlijk verraden door hun eigen oversten: mannen die nog uit het regime van Janoekovitsj stammen, en bang zijn dat soldaten als Sergei – die trots was op zijn land, en Oekraïne tot het uiterste wilde verdedigen – zich op termijn tégen hen zullen keren.»

Ik weet niet wat ik ervan moet denken, maar zie wel de nijdige vonken in Igors ogen wanneer hij de naam van zijn ex-president uitspreekt. Dat is opmerkelijk, want net dankzij Janoekovitsj en zijn acolieten is Igor groot geworden: hij draaide mee in hun carrousel van corruptie en vergaarde zo zijn rijkdom.

undefined

'Janoekovitsj had het maffiasysteem van de jaren 90 opnieuw geïnstalleerd, maar op een nog grotere schaal' Igor Kapilist

Igor «Tijdens het regime van Janoekovitsj had ik het heel goed. Ik verdiende veel geld, maar niet op een koosjere manier. Elke grote business had een waakhond gekregen van Janoekovitsj. Aan die persoon moest je een deel van je inkomen afstaan als je wilde dat je zaakje bleef draaien. Er is een jaar geweest waarin ik 38 miljoen grivna (de Oekraïense munt, red.) had verdiend: 24 miljoen daarvan moest ik aan de kliek van de president bezorgen. Heel het systeem van Janoekovitsj was gebouwd op vernederen, afpakken, met de grond gelijkmaken. We hádden dat al eens meegemaakt, in de jaren 90. Janoekovitsj heeft eigenlijk het maffiasysteem van toen opnieuw geïnstalleerd, maar op een nog grotere schaal, inclusief racketeering en een justitie waar gold: je krijgt waar je voor betaalt.»

Igor zegt het ferm en verontwaardigd, maar het was wel via dat perfide systeem dat hij rijk werd – hij weigert me te vertellen in welke branche precies. Wat deed hij dan in hemelsnaam op Maidan, waar Janoekovitsj uitgespuwd werd?

Igor «Ik was rijk maar raakte ’s avonds niet in slaap: ik leefde ten nadele van anderen. Op die manier kon ik niet gelukkig worden. Maar toegegeven: ik heb dat schuldgevoel lang onderdrukt. Ik heb Maidan nodig gehad om het besef écht tot me door te laten dringen.

»Ik was er vanaf dag één van de protesten. Aanvankelijk passief en nieuwsgierig rondkijkend. Tot de revolutie echt begon en ik zag hoe studenten vermoord werden: dat was mijn kantelmoment, het laatste zetje dat ik nodig had. Diep vanbinnen had ik Janoekovitsj altijd al gehaat, maar pas toen besefte ik dat ik iets met die haat moest doen.»

Igor engageert zich actief binnen de protestbeweging. Hij bekommert zich mee om de voedselbedeling.

Igor «Elke dag gaven we 1.500 tot 2.000 mensen te eten. Dat was geen onoverkomelijke klus, hoor: iederéén kwam met eten aandraven, en er was altijd te veel.

»De sfeer was fantastisch. De mensen stonden er met één duidelijk idee: nu of nooit. Op Maidan hebben we getoond dat Oekraïne een natie is. Het meest werd ik geraakt door de veteranen die in de tijd van de Sovjet-Unie nog in Afghanistan gediend hadden. Die zeiden tegen de jonge gasten: ‘Laat ons op de eerste rijen staan, want wij hebben ons leven al gehad. Zorgen jullie maar voor eten, of verzorg de gewonden.’ Toen de eerste Afghanistanveteraan op Maidan vermoord werd, waren zijn laatste woorden: ‘Nooit gedacht dat ik op die manier zou sterven.’»

Hij neemt zijn zoontje van 2,5 jaar op schoot.

Igor «Hij is mijn doel in het leven. Hij moet spelen en zorgeloos zijn: ik doe er alles aan opdat hij het woord oorlog niet te horen krijgt. En ik hoop dat hij het nooit hoeft te horen. Het is mijn opdracht als vader om ervoor te zorgen dat alle kinderen in dit land zonder oorlog kunnen opgroeien. Ik ben bereid om daarvoor te sterven. Liever niet, natuurlijk, maar als het noodzakelijk is: ja. Want sinds Maidan weet ik dat ik een échte Oekraïner ben.»

undefined

Revolutie in Mercedes

Weer in Kiev voel ik hoe ik lichtvoetig door de stad glijd, verliefd zelfs. En ik schaam me, want is dat niet ongepast met al die ellende in m’n notitieboekje? Maar het is wat het is: Kiev toont zich helemaal niet als een bedompt portaal naar het Oostblok, wel als een stad in glunderend licht. Ik ga ontbijten – nalysnyky, heerlijke opgevulde pannenkoekjes – met Dennie Ordynskyi (28), een aimabele jongeman die een jaar geleden ook op Maidan ging helpen. Hij is geboren in Sebastopol, op de Krim.

undefined

'Ik hoop dat dat één van de overwinningen van Maidan is: dat de Russische bevolking inziet dat het kàn, een despoot verdrijven' Dennie Ordynskyi

Dennie «Waarvan de Russen nu beweren dat het hún stad en hún schiereiland is. Net zoals ze met het oosten van het land doen. Janoekovitsj heeft daar indertijd alle fabrieken aan rijke zakenmannen uit zijn inner circle verkocht. Die betaalden extreem lage salarissen uit, en de mensen kregen het lastig. Daarop mocht Poetin op het toneel verschijnen, luid roepend: ‘Zodra het hier Rusland is, wordt dit het paradijs van de hoge lonen!’ Daar zijn mensen natuurlijk vatbaar voor. Maar ik geloof niet dat Poetin bezorgd was om de Oekraïense bevolking; hij was bezorgd om de Europese koers die Oekraïne zou gaan varen. En hij was natuurlijk bang dat de Maidanrevolutie naar zijn land zou overwaaien: als de Oekraïeners Janoekovitsj konden lozen, waarom de Russen dan niet Poetin? Ik hoop trouwens dat dat één van de overwinningen van Maidan is: dat de Russen inzien dat het kán, een despoot verdrijven.»

Dennie was aanvankelijk niet actief betrokken bij de protesten op Maidan. Tot 19 februari 2014.

Dennie «Ik was op weg naar mijn werk, en zag op de voorpagina van Vesti een grote foto van een journalist van die krant, met een zwarte rouwrand erbij. Hij was uit een taxi gesleurd, afgetuigd en in de borst geschoten – dood. Die foto veranderde alles. Ik ben die dag niet op mijn werk aangekomen: ik ging meteen naar Maidan. Ik hoorde schoten en eindeloos loeiende sirenes, ik zag gewonde mensen en veel bloed. Mijn vrouw en ik zijn toen thuis onze kleerkast gaan leeghalen. We hielden ieder nog één jas, één trui, één broek en één paar schoenen over. De rest deelden we op Maidan uit aan wie het nodig had. En dat deden we vanaf dat moment elke dag: kleding uitdelen, medicijnen verzamelen, gewonden naar de ambulances helpen.

»Iedereen deed dat. Ik zag een gedistingeerde vrouw in een dure Mercedes-Benz gewonden vervoeren: dat was het moment waarop ik in de revolutie van Maidan begon te geloven. In februari heb ik geleerd hoeveel schoonheid er in de mensen van dit land zit. Dat anderhalf miljoen mensen was één groot lichaam, krachtiger dan een overheid.»

undefined

Die overheid is, zoals bij elk van mijn gesprekspartners trouwens, een onding om op te spuwen. Het regime van Janoekovitsj, natuurlijk, maar óók wat daarna gekomen is.

Dennie «Niets is echt veranderd. Mensen zamelen zelf geld in voor de soldaten aan het front, zodat die eten en wapens kunnen kopen, en onderdak kunnen betalen. Dat is de taak van de overheid, hè. Dit land heeft niet één tabula rasa nodig, maar zeven tabula rasa’s. En als er nu niets verandert, verandert er de volgende tien jaar niets. Want niet alleen Rusland is schuldig. Ook de politieke kaste, die nog altijd uit dezelfde mensen bestaat en nog altijd zichzelf bedient. We zijn te lief geweest voor onze leiders. Nu is het aan mijn generatie om de richting aan te wijzen. We zijn klaar voor een nieuw land.»

Het zijn mooie, opbeurende woorden, maar ze ketsen af op de realiteit: Oekraïne is een land in oorlog.

Dennie «Een schoolvriend van me vecht aan het front. En ik zie het vaak op Facebook: mensen die gisteren nog een designer of een ondernemer waren, en vandaag in een tank zitten.»

Dennie klapt zijn laptop open en laat me een foto zien van zijn dochtertje.

Dennie «Hoe zal háár leven eruitzien? Met die vraag zijn mijn vrouw en ik veel bezig. We hopen dat ze in Europa kan gaan studeren.

»Financieel hoef ik me voorlopig geen zorgen te maken. Ik werk voor een Amerikaans bedrijf in de IT-sector, waardoor ik in dollars uitbetaald word. Dat scheelt veel. Maar kijk ik naar mijn ouders, die in grivna betaald worden, dan zie ik een catastrofe. De prijzen zijn verdubbeld en de grivna is alleen maar minder waard geworden. En toch is iedereen solidair. In ons bedrijf staat een collectebus voor mensen in nood. We zagen onze poetsvrouw, die een armzalig loon krijgt, daar 400 grivna in stoppen. Dat is toch formidabel?»

Nog een foto: eentje van zijn vrouw.

Dennie «Haar ouders zijn geboren in Vladivostok, in het oosten van Rusland. Eind 2013 ging ze hen opzoeken in Sint-Petersburg. Ze belde me, helemaal in paniek: ‘Wat gebeurt er in Kiev?’ Op de Russische televisie leek het alsof iedereen die Russisch sprak uitgemoord werd op Maidan. Terwijl het helemaal geen taalkwestie is: in Oekraïne wordt zowel Oekraïens als Russisch gesproken. En wie de ene taal spreekt, begrijpt de andere. Enfin, ik legde mijn vrouw uit wat er werkelijk aan de hand was, en toen waren ook haar ouders overtuigd. Ik hoop dat álle Russen voorbij de door Poetin gevoede televisiezenders kunnen kijken. Als dat gebeurt, zullen ze de leugens van hun president niet langer pikken. Althans, dat hoop ik.»

Aan het oostfront

Loop de statige toegangspoort van het Baikove Cemetery in Kiev door, en de nare werkelijkheid kletst je in het gezicht: ik zie meteen de rij verse graven. Hier worden ze dus met veel pudeur in de grond geschoven, de soldaten die in bodybags uit het oosten zijn teruggekomen. Ik praat met Svetlana (34), die haar namiddag bij het pas gedolven graf van haar neef Dimitri – hij werd 26 – doorbrengt.

Svetlana «Hij was erbij op Maidan – niet uit concrete politieke overwegingen, wel uit liefde voor Oekraïne. Hij vertelde me over de verschrikkelijke dingen die hij in februari had gezien.»

Toen de situatie in het oosten escaleerde, ging Dimitri aan het front vechten.

Svetlana «Eerst verzweeg hij dat hij zou vertrekken. Toen hij effectief weg was, belden we dagelijks met elkaar. Hij vertelde hoe wreed en eng het was om in die oorlog te vechten. En hoe schrijnend het was dat ze daar níéts hadden: geen kleren, geen eten, geen onderdak – vaak moest hij onder een brug slapen.

»Een tijdje geleden is zijn moeder overleden. Hij kon toen één dag overkomen voor de begrafenis, en is meteen daarna weer naar het front vertrokken. Dat was de laatste keer dat we hem zagen. Hij was flink vermagerd, maar oogde wel sterker. Niet veel later stierf hij toen zijn bataljon beschoten werd door Russische tanks. Ik kan mezelf niet vergeven dat ik hem niet meer gebeld heb in de laatste twee weken van zijn leven. De verbinding was echt heel slecht, het was bijna onmogelijk om elkaar te horen. We missen hem verschrikkelijk.»

Ze huilt, maar blijft intussen ook benadrukken hoe tróts ze is. Sterven voor het vaderland is in Oekraïne geen pathetisch idee.

Svetlana «Wij zijn bereid om alles op te geven – ook ons leven. En tegelijk ben ik oneindig verdrietig, want hoe treurig is het toch: jongens worden opgeroepen, moeten gaan en sterven.»

Haar mobieltje rinkelt een popdeun die zich surrealistisch vermengt met het gekras van de vogels die boven het kerkhof cirkelen.

Svetlana «Dimitri en ik waren heel close. We zijn neef en nicht, maar groeiden samen op – eigenlijk heb ik hem mee opgevoed. Hij hield van het leven en was een heel lieve, sobere en correcte jongen. Hij had enorm veel respect voor vrouwen – zijn mama was zijn grote heldin. ‘Als ik ooit een vriendin heb, moet ze al het moois hebben dat mijn moeder heeft,’ zei hij. Hij heeft nooit een vriendin gehad.»

Moscow Style

Wat kan het mooi laat in de avond zijn in Kiev. Een taxichauffeur tapt me een serie moppen – ik begrijp ze niet, maar hij doet me wel een zeer nodige dosis vrolijkheid cadeau. In een restaurant niet ver van Maidan heb ik afgesproken met Alexandr Kerya (26) – ‘Zeg maar Sasha.’ Hij was één van de drijvende krachten achter de online communicatie van het verzet – via grote Facebookgroepen als Euromaidan stuurde hij mee het protest.

Sasha «Er verschenen een hoop leugenachtige berichten. Via die Facebookpagina gaven we aan wat echt was en wat fake. We probeerden valse accounts te blokkeren, betrouwbaar nieuws te pushen en zo veel mogelijk informatie in het Engels te voorzien – zodat Europa kon meekijken.»

Hij vertelt hoe Russische televisiezenders beelden toonden van Maidan waarop je wat kleine, troosteloze groepjes zag kuieren – terwijl er op dat moment meer dan een miljoen mensen stonden te demonstreren. Ik werp op dat sociale media dat soort propaganda onderuit kunnen halen, maar Sasha schudt gedesillusioneerd het hoofd.

Sasha «Ik heb een jaar in Moskou gewoond: daar heb je ook een jonge, goed opgeleide generatie die handig is met sociale media en wéét dat ze voorgelogen wordt. Maar op dat onmetelijke Russische platteland is de staatstelevisie nog altijd heilig. En zelfs als er verschillende informatiebronnen zijn, beslissen de mensen nog altijd zélf wat ze geloven. We leven niet in het tijdperk van de sociale media. We leven in het tijdperk van mensen die sociale media gebruiken. Hetzelfde in Oekraïne: in steden als Kiev en Lviv is het onderwijs prima, op het platteland niet. Terwijl een land dat zich wil transformeren net nood heeft aan intelligente, geschoolde mensen.»

Want zo ziet Sasha Maidan in de eerste plaats: als een revolutie van jonge mensen.

Sasha «Mensen die weten wat ze willen, hoe er geld te verdienen valt, wat Europa voor het land zou kunnen betekenen. Goeie, sterke jongeren die de economie van Oekraïne rechthouden. We hadden het gevoel dat deze revolutie iets kon veranderen. We geloofden er echt in.»

Aanvankelijk was Sasha ook gecharmeerd door de sfeer.

Sasha «In Europa valt het me telkens op hoe warm en behulpzaam mensen zijn: je krijgt antwoord als je een vraag stelt. In de grote steden in Oekraïne zijn de mensen wat op zichzelf – Moscow style. Een beetje koud en kortaf. Tijdens de protesten veranderde dat. Plots was het normaal dat een wildvreemde vroeg hoe het met je ging. Op het plein heerste de sfeer van een klein Oekraïens dorp.»

undefined

'We wisten dat er op ons geschoten werd, dat er doden vielen. Maar tegelijk bleef dat plein ons aantrekken, omdat we ons daar, tussen die gelijkgestemden, veilig voelden' Sasha

En dan werd het 19 februari.

Sasha «Ik was ’s ochtends vroeg opgestaan om te gaan sporten. Daarna was ik wat eten en kleren gaan kopen om naar Maidan te brengen. Daar kwam ik om halftien aan. Na tien minuten belde een vriend: ik moest er zo snel mogelijk wég, want ze waren mensen beginnen te doden. (Wanhopig lachje) Nu kan ik er vlot over praten, maar dat telefoongesprek was zo onwerkelijk.

»Op zo’n moment is je natuurlijke reflex: paniek. Maar mijn vrienden en ik bezwoeren elkaar dat we niet in paniek mochten raken, want dat het dan verloren was. Zo hielden we elkaar recht.»

undefined

Er is niet één specifiek moment dat hem is bijgebleven, wel een gevoel.

Sasha «De totaal absurde veiligheid die iedereen op Maidan voelde. We wisten dat er op ons geschoten werd, dat er doden vielen, maar tegelijk bleef dat plein een onweerstaanbare aantrekkingskracht op ons uitoefenen. Omdat we ons daar, tussen al die gelijkgestemden, veilig voelden. Het was geen gelukkige periode, wel een heel intense. Je wist: ‘Als ik op de barricaden ga staan, kan ik gedood worden.’ Er was een keuze, je kon het ook níét doen, maar je deed het.»

Na de strijd bleef Maidan grondig verminkt achter. Het trotse centrum van de stad was zwartgeblakerd en bloedbespat. Sasha worstelde met een gigantische kater.

Sasha «Tot februari geloofden mijn vrienden en ik écht dat we ons land naar Europa konden duwen. Maar in maart kwam de backlash. Er was ons een nieuw land beloofd, maar we kregen het oude. Ik heb een vriendin die ook de hele tijd op Maidan was, en nu voor een parlementslid werkt. De dingen die zij me vertelde, degouteerden me: alles is nog altijd te koop. Mijn vrienden en ik gingen niet meer naar Maidan en stopten met updates op de sociale media – ik heb toen zelfs vier maanden geen televisie gekeken.

»Ik heb Maidan meegemaakt en voor mezelf de analyse gemaakt: als je een goed leven wil, moet je ’t zelf doen. Ik geloof niet meer in de overheid.»

Het is zonde, opper ik, dat hij zo jong al zo ontgoocheld is.

Alexander «Ik heb mijn keuze gemaakt. Ik kan tegen het systeem vechten, en dan misschien over tien jaar een succesje boeken. Of ik kan mezelf een goed bedrijf zoeken om voor te werken, promotie maken, en uiteindelijk – hopelijk – in Europa mijn eigen business uitbouwen. Als het dan misgaat in Oekraïne, kan ik mijn ouders tenminste een veilige plek bieden. Ik ben niet alleen, hoor: veel van mijn leeftijdgenoten vragen een visum voor Europa of de Verenigde Staten aan. Zelfs mijn eigen moeder zegt: ‘Vertrek maar, jongen.’»

***

De slotvraag aan mijn gesprekspartners was telkens dezelfde: ‘Wat als er straks een twééde Maidan geboren wordt?’

Igor «Ik ga.»

Maria «Natuurlijk!»

Sasha «Ik boek de eerste lastminutereis richting één of andere oceaan. Zonder wifi.»

Dennie «Ik zal er zijn vanaf de eerste dag, met mijn vrouw en al mijn vrienden.»

Kiev ligt te weken in de nacht, en haast automatisch loop ik naar de Alley of Heroes, naast Maidan. Bij de foto van Ihor Kostenko zit iemand geknield. De man steekt een kaarsje aan. Zolang dat brandt, houd ik mezelf voor, is Oekraïne niet verloren.

undefined