Muziek redde Esther Bejarano in Auschwitz het leven en al zingend vertelt ze al dertig jaar lang haar verhaal

Ze is 95 jaar en staat nog steeds zo'n 150 keer per jaar op Duitse podia, vaak in scholen. Muziek redde Esther Bejarano in Auschwitz het leven en al zingend vertelt ze al dertig jaar lang haar verhaal. Dat wordt alleen maar belangrijker vindt ze, nu de rechts-nationalisten 'door de straten marcheren.'

De Duitse schlager ‘Du hast Glück bei den Frauen Bel' Ami’ was een megahit in nazi-Duitsland. Zondag werd het lied gezongen door Esther Bejarano, de vrouw die in Auschwitz door het leven ging met het nummer 41948. De 95-jarige Joodse, piepklein en kromgegroeid, zingt in een club in Düsseldorf met zuivere, zelfverzekerde stem met ogen die gloeien van levenslust. Strijdlust.

Esther Bejarano zingt het lied dat haar leven heeft gered. Het is haar beste wraak op de nazi's, heeft ze van tevoren gezegd. En haar beste waarschuwing tegen nazi's of mensen die zich als zodanig zouden kunnen ontpoppen.

Daarom staat Bejarano zo'n 150 keer per jaar op het podium, overal in Duitsland, veel in scholen. Dat doet ze al meer dan dertig jaar, de laatste tien jaar begeleid door de linkse hiphopband Microphone Mafia van Kutlu Yurtseven, een vrolijke Keulenaar met Turkse wortels.

In april 1943 stapte Esther Loewy in Auschwitz uit een veewagon, op het perron waar werd beslist over leven en dood. De frêle 18-jarige mocht voorlopig blijven leven, maar moest dag in dag uit zware stenen sjouwen. Ze zag vrouwen om haar heen dood neervallen, vreesde dat haar dat lot ook was beschoren.

Van een Poolse medegevangene hoorde ze over een orkest in oprichting, dat een accordeonist zocht. En hoewel ze dat instrument nog nooit had aangeraakt, vogelde ze 'in een hoek van de barak' in een mum van tijd uit hoe de accordeon werkte, voelend dat dit haar enige kans was.

'Een van de knoppen zag er afgesleten uit. Ik dacht, dat moet het C-majeur-akkoord wel zijn.' Ze kwam door de auditie, met het lied over een man die geluk had bij de vrouwen, een lied dat blijkbaar in de smaak viel bij de SS-bewakers.

Het vrouwenorkest moest spelen als de treinen aankwamen. 'Wij wisten zeker dat die mensen dachten: ach, er is muziek, dan zal het zo erg niet zijn. Die gedachte was, en is, haast niet uit te houden.'

undefined

Nu, 75 jaar na de bevrijding van Auschwitz, lijkt het kamp enerzijds dichterbij dan ooit. In Duitsland, het land van de daders, zijn de stemmen van slachtoffers in de media in de afgelopen weken samengesmolten tot een reusachtig, haast onontkoombaar koor van nog levende mensen die - misschien wel voor het laatst - hun verhaal vertellen. Er zijn meer foto's, meer bewegende filmbeelden dan ooit tevoren, meer manende commentaren en essays, en schuldbewuste politici.

Anderzijds lijken de lessen te vervagen die Europa, Duitsland voorop, van Auschwitz dacht te hebben geleerd. De mislukte aanslag op de synagoge van Halle was, na een reeks kleinere onheilspellende incidenten, het moment dat in Duitsland het besef doordrong dat antisemitisme aan kracht wint in het land dat een deel van zijn nationale identiteit ontleent aan de manende woorden 'nie wieder'.

'Ja, wij Duitsers herinneren', zei Bondspresident Steinmeier dit weekend in bij de herdenking in Yad Vashem. 'Maar soms lijkt het alsof we het verleden beter begrijpen dan het heden.'

Esther Bejarano bespeurde deze tendens al toen ze in de jaren zeventig uit Israël terug verhuisde naar Duitsland, zegt ze. Ze verhuisden noodgedwongen, omdat haar man, die inmiddels is overleden, niet wilde vechten in de oorlogen die Israël uitvocht met zijn buurlanden en met de Palestijnen.

In Hamburg opende Esther Bejarano een kledingboetiekje. Op een dag zag ze een paar jongens voor de deur een stand opbouwen en flyers verdelen. Bejarano nam en kijkje en ontdekte nazisymbolen en antisemitische teksten. De jongens waren van de neonazipartij NPD.

BEJARANO «Ik was woest, haalde de politie erbij, zei dat ik in Auschwitz had gezeten. En toen zei die agent: in Rusland, daar hadden óók concentratiekampen.»

Toen besloot Bejarano dat ze haar verhaal moest blijven vertellen, tegen het vergeten. Ze zingt Hebreeuwse liederen, Jiddische verzetsliederen, maar ook ‘De Joodse Hoer’ van Bertolt Brecht. En Kutlu Yurtseven rapt er Turkse of Duitse teksten doorheen over 'een wereld waar het zoeken is naar menselijkheid.'

Het is een aandoenlijk trio, Bejarano, kwetsbaar en fel tegelijk, haar vriendelijk en soms wat schutterige ogende zoon op de bas, en Kutlu Yurtseven die boven de Bejarano's uittorent en flauwe grapjes maakt.

YURTSLEVEN «Toen ik mevrouw Bejarano voor het eerst belde of ze met ons wilde optreden en me voorstelde als Kutlu van de Band Microphone Mafia hoorde ik heel lang niets. Daarna brulde ze in de hoorn: ‘Waarom neemt de maffia contact met mij op?’»

undefined

Maar voordat het publiek, nette zondagmiddagconcertbezoekers van 40 jaar en ouder, mee durft te lachen, moet Yurtseven ze verzekeren dat Esther Bejarano wil dat er gelachen wordt, omdat het haar de beste manier lijkt om te voorkomen dat nazi's nog eens de macht grijpen. Bij het slotlied, het ‘Jiddische Wir bleiben ewig’, vegen veel mensen in het publiek tranen uit hun ogen.

Nee, ze gaat niet naar de herdenking in Auschwitz, heeft Bejarano voor het concert verteld. Ze heeft geen zin om nog een keer..., begint ze, vermoeid zuchtend. Maar dan, resoluut: 'Ik heb ook geen tijd, ik moet optreden op een middelbare school bij Hamburg. Dat vind ik belangrijker; op elke school waar ik kom zijn er leerlingen die naar me toe komen en zeggen: mevrouw Bejarano, als u straks dood bent, zullen wij uw verhaal verder vertellen, zullen wij ervoor zorgen dat het niet vergeten wordt.'

Dat soort jongeren, vindt ze een lichtpuntje in deze verdere donkere tijd waarin de rechts-nationalistische AfD 'door de straten marcheert' zegt Bejarano. 'En de regering, die doet niets!'

Ze heeft, zegt ze, vanmorgen een brief naar de regering geschreven. 'Ik wil iets veranderen...' Maar dan zegt eenn vrouw van de organisatie dat Esther Bejarano het podium op moet.

Wat ze wil veranderen staat na het concert prominent op de Duitse nieuwssites: Esther Bejarano vindt dat 8 mei, de dag van de capitulatie, eindelijk ook in Duitsland een nationale feestdag moet worden. Dat schrijft ze in een brief aan de Bondspresident en de Bondskanselier. 'Zodat iedereen weet dat ook Duitsland op die dag is bevrijd.'

Bekijk een concert van Esther Bejarano & Microphone Maffia:

undefined

undefined

© De Volkskrant