Na de claim van het Vlaams Belang: hoeveel kosten vluchtelingen eigenlijk?

Elke maand 2.255 euro of 27.068 euro per jaar. Dat is volgens Vlaams Belang de kostprijs van een asielzoeker in België. In hun verkiezingsfolders en socialemediacampagnes hamerden ze keer op keer op die twee cijfers. En dat werkte: politici kregen tijdens de voorbije kiescampagne die klacht herhaaldelijk voor de voeten geworpen. Maar klopt ze ook? Kost migratie ons effectief fortuinen?

“Die migranten komen hier allemaal uitgebreid genieten van de vijfsterrenbuffetten van onze sociale zekerheid, terwijl er voor de Belgen maar een paar kruimels overblijven.” De doorsnee PVDA-militant werd tijdens huisbezoeken in de volkswijken meermaals geconfronteerd met “de schande van de 2.255 euro”, vaak vergezeld van de opmerking dat een gemiddeld pensioen amper 1.200 euro bedraagt. Ook die vergelijking kwam rechtstreeks uit de Vlaams Belang-propaganda.

De partij verwijst naar een studie van het Rekenhof uit 2017 waarin de opvangkosten van asielzoekers werden berekend voor veertien asielcentra. In de meeste gevallen schommelde de kostprijs tussen 40 en 50 euro per asielzoeker per dag. Maar Vlaams Belang pikte er alleen het hoogste tarief uit: het duurste opvanginitiatief, Synergie 14, kost 74,16 euro per dag per asielzoeker. Door dat prijskaartje met 365 dagen te vermenigvuldigen kwam men op een totale kostprijs van 27.068 euro op jaarbasis, en 2.255 euro per maand. Mieke Candaele, woordvoerder van Fedasil, heeft bedenkingen bij die berekening.

Mieke Candaele: “Het is niet correct om de duurste plaatsen eruit te pikken en de kostprijs daarvan voor te stellen als de norm. Synergie 14 biedt gespecialiseerde hulp aan niet-begeleide minderjarigen in een crisissituatie. Die jongeren zijn zeer kwetsbaar en hebben extra begeleiding nodig. Het gaat om een kleinschalig initiatief met amper tien plaatsen, op een totaal opvangnetwerk van ruim 23.000 plaatsen. En de overgrote meerderheid van die plaatsen kost minder dan 50 euro per dag.”

Johan Wets, migratie-expert en onderzoeksleider aan het Leuvense Onderzoeksinstituut voor Arbeid en Samenleving: “In dat bedrag zitten alle kosten voor bed, bad, brood, begeleiding en het wekelijkse zakgeld dat asielzoekers krijgen: 7,40 euro per week voor een volwassene. Maar ook de personeelskosten, de huur, de verwarming en het onderhoud van de gebouwen zijn inbegrepen.

“Er zijn ook baten voor de samenleving. Neem nu de voeding die voor asielzoekers wordt aangekocht: koks bereiden die maaltijden. Net zoals sociaal werkers voor begeleiding en opvang zorgen, en artsen hun gezondheidssituatie opvolgen… Daar zit een economische meerwaarde in. De opvang en begeleiding van asielzoekers creëert extra tewerkstelling voor mensen die anders misschien werkloos zouden zijn. Dat werk geeft hun eigenwaarde, maakt hen gelukkiger, gezonder en laat hen meer consumeren. Dat is dus een positief neveneffect van de opvang.”

Vlaams Belang vergelijkt die 2.255 euro steeds met het gemiddelde pensioen van 1.200 euro.

Wets: “Die vergelijking loopt mank. Een pensioen gaat rechtstreeks naar de rekening van een pensioengerechtigde, het bedrag voor de opvang van een asielzoeker verdwijnt niet in diens zakken. Bovendien blijven asielzoekers maar tijdelijk in die opvangcentra.”

Foute perceptie

De kosten voor de opvang van asielzoekers schommelen de laatste jaren rond de 500 miljoen euro per jaar. In 2016, in de nasleep van de vluchtelingencrisis, voorzag de regering nog 608 miljoen euro. Een jaar later was dat budget al verlaagd naar 482 miljoen euro.

Als een asielzoeker erkend wordt als vluchteling, mag hij zich in een Vlaamse stad of gemeente vestigen. De meesten komen aanvankelijk terecht bij de OCMW’s. Die keerden in 2018 voor 263 miljoen euro leeflonen uit aan vluchtelingen. Een recordbedrag. In 2013 ging het nog om 69 miljoen euro. Die verviervoudiging is te wijten aan de grote instroom van oorlogsvluchtelingen in 2015 (44.660 asielaanvragen, tegenover 18.710 in 2016). Eind vorig jaar kregen nog 33.000 vluchtelingen een leefloon, in 2012 was dat maar de helft. Toch vormen vluchtelingen maar een vijfde van alle OCMW-steuntrekkers.

Naast een leefloon hebben erkende vluchtelingen ook recht op kinderbijslag. In 2017 kostte dat ons land een kleine 33 miljoen euro. Of: 0,23 procent van het budget van de kinderbijslag. In totaal geven we zo 800 miljoen euro per jaar uit aan de opvang van asielzoekers en de ondersteuning van erkende vluchtelingen. Dat is 0,9 procent van de uitgaven van de sociale zekerheid.

Hoe zit het met de schimmige perceptie dat nieuwkomers meer rechten hebben dan autochtone Vlamingen?

Wets: “Die is fout. Een erkende vluchteling krijgt dezelfde rechten als de doorsnee Vlaming. En dus niet méér. Hij kan een beroep doen op onze gezondheidszorg, een leefloon aanvragen en kinderbijslag krijgen, op voorwaarde dat de kinderen hier verblijven. Maar net als de rest van de bevolking heeft hij pas recht op een werkloosheidsvergoeding als hij anderhalf jaar heeft gewerkt. Ook pensioenrechten moet je opbouwen in dit land. Een gepensioneerde Syriër die in België belandt, kan dus geen aanspraak maken op een pensioen van de Belgische Staat.”

Krijgen vluchtelingen voorrang bij de toekenning van sociale woningen?

Toon De Bock, woordvoerder van minister van Wonen Liesbeth Homans (N-VA): “Nee. Ze worden net als elke andere nieuwe aanvrager op de wachtlijst gezet. Als ze na vier jaar nog geen sociale woning hebben, kunnen ze een huurpremie aanvragen. Die premies hebben we recent nog verhoogd. Daarnaast kunnen OCMW’s hun ook een eenmalige meubelpremie geven om huisraad mee te kopen.”

Bij Vlaams Belang wijzen ze ook op de indirecte kosten: inburgeringscursussen, taalbaden voor kinderen, extra begeleiding in het onderwijs, hogere kosten voor justitie en politie…

De Bock: “Elk inburgeringstraject kost de overheid 4.400 euro. In 2018 werden er 15.474 trajecten opgestart. Zo kom je aan 68 miljoen euro per jaar.”

Wets: “Het is niet fair om dat allemaal mee te rekenen, omdat een deel van die kosten terugvloeit naar de samenleving. Ook inburgeringscursussen zorgen voor tewerkstelling. Bovendien blijven vluchtelingen niet afhankelijk van uitkeringen. Na een tijd stromen velen door naar het arbeidscircuit.

“Samen met Andrea Rea van de ULB heb ik een grootschalige studie gedaan bij mensen die tussen 2001 en 2010 als asielzoeker naar België waren gekomen en hier nog altijd verbleven. In de eerste maanden vond nog geen 1 procent een job. Na tien jaar was dat aantal al gestegen tot bijna 40 procent. Een kwart leefde van een uitkering, 6 procent zat in de werkloosheid, 1,5 procent werkte als zelfstandige. Bijna vier op de tien hadden officieel geen enkel inkomen. Maar mettertijd nam de afhankelijkheid van de bijstand af en kwamen sommige mensen op hetzelfde niveau als mensen van Europese origine.”

‘Wir schaffen das’

In het huidige klimaat ten aanzien van migratie wekt het wellicht verwondering, maar veel studies tonen aan dat migratie op lange termijn lonend is voor de gastlanden. De Nationale Bank raamde dat de vluchtelingencrisis van 2015 tegen 2020 al een positief effect van 0,17 procent zou hebben op onze welvaart. De OESO schat de impact van migratie in België op plus 0,5 à 0,75 procent van het bruto nationaal product. Dat is 2 à 3 miljard euro. Aanvankelijk is dat effect te wijten aan stijgende overheidsuitgaven, daarna aan meer consumptie en deelname aan de arbeidsmarkt.

Leo Lucassen, directeur Onderzoek van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis en hoogleraar aan de Universiteit Leiden: “Vrijwel alle economische studies tonen aan dat arbeidsmigratie de ontvangende landen geld opbrengt. Dat sommigen dat weigeren te geloven, komt omdat ze migratie verengen tot asielzoekers uit het Midden-Oosten en zwart-Afrika. Migratie gaat ook over Nederlanders die zich in België komen vestigen en een bedrijf opstarten, over Poolse bouwvakkers die je huis renoveren en Roemeense loodgieters die je lekkende kraan repareren. Die dragen bij tot de samenleving, in plaats van geld te kosten.”

Geldt dat voor alle groepen?

Lucassen: “Nee. Voor de gastarbeiders uit Noord-Afrika en Turkije is het moeilijker te bepalen of het eindresultaat positief is. Dat komt omdat we hen hebben geselecteerd op hun lage scholing en hen naar hier hebben gehaald om te werken in de mijnen en de havens. Toen die sectoren het moeilijk kregen, leidde dat tot massale werkloosheid en uitkeringsafhankelijkheid. Maar dat kun je die gastarbeiders niet verwijten.

“Gezien hun afkomst was het logisch dat ook hun kinderen het slechter zouden doen dan het gemiddelde, want dat geldt ook voor autochtone laaggeschoolden. Toch doen die tweede en derde generatie het relatief goed. In Nederland volgt zowat 30 procent van hen hoger onderwijs, terwijl veel van hun ouders amper de basisschool hebben afgemaakt. Maar een andere groep verlaat de school zonder diploma en verglijdt naar de rand van de samenleving. Voor die groep zijn de media en de publieke opinie erg gevoelig.”

Hoe oogt het plaatje als we migratie verengen tot vluchtelingen?

Lucassen: “Vluchtelingen kosten geld, zeker in het begin. Maar de landen die het Vluchtelingenverdrag hebben ondertekend, deden dat omwille van humanitaire principes, niet om er geld aan te verdienen.

“Of vluchtelingen het gastland op kosten jagen, hangt in de eerste plaats af van waar ze vandaan komen, en van hun socio-economische en culturele achtergrond. De kans dat een hoogopgeleide Iraniër snel zal bijdragen aan de Belgische economie is groter dan bij een analfabete Somaliër die getraumatiseerd is door oorlogsgeweld.

“Een tweede belangrijke factor is de timing: in een periode waarin onze economie loopt als een tierelier is het makkelijker om nieuwkomers aan een job te helpen. De werkloosheidsgraad ligt in Vlaanderen rond de 6 procent. Dat biedt de nieuwe generatie vluchtelingen een goede kans om aan de bak te komen. Al kan discriminatie roet in het eten gooien.

“Ten derde hangt het succes van migratie ook af van de aanpak van het gastland. Duitsland slaagt er veel beter in om nieuwkomers te integreren en te activeren dan België en Nederland. In 2015 en 2016 hebben de Duitsers meer dan 1 miljoen mensen opgevangen. Eind 2018 zaten 400.000 daarvan al in een opleiding of een job. Ronduit spectaculair als je weet dat velen er nog maar net waren, de taal niet spraken en oorlogstrauma’s hadden.”

Duitsland ziet in migratie een opportuniteit om de vergrijzing op te vangen. Volgens Wolfgang Kaschuba, ex-directeur van het Berlijnse Instituut voor Empirisch Integratie- en Migratieonderzoek, hebben ze een half miljoen migranten per jaar nodig om hun economie op peil te houden.

Wets: “In België zal de bevolking nog lichtjes toenemen tot 13 miljoen in 2060, de Duitse bevolking zal tegen dan met een vijfde gedaald zijn. De economische impact daarvan is niet te onderschatten. Terzijde: met migratie kun je de vergrijzing uitstellen, maar niet helemaal uitvegen. Migranten nemen namelijk heel snel de levenswijze en het reproductietempo van de autochtone bevolking over.

“Maar toen Angela Merkel ‘Wir schaffen das’ zei, was dat wellicht met de vergrijzing in het achterhoofd. Tijdens de economische crisis van 2008 zijn bestuurslui van verschillende Duitse steden in Spanje actief werklozen gaan rekruteren om de Duitse winkels open te houden. Studies hebben aangetoond dat ook de Turkse immigratie Duitsland meer heeft opgebracht dan ze gekost heeft.”

Lucassen: “De motivatie vanuit het bedrijfsleven is er sterker dan bij ons. Werkgevers zijn er meer geneigd om nieuwkomers stage te laten lopen en te helpen integreren, omdat ze beseffen dat dat dé manier is om hen te laten bijdragen tot de Duitse samenleving. Bij ons duurt het langer voor vluchtelingen werk vinden. Dat is niet zo vreemd, aangezien de procedures lang duren en hun diploma’s hier niet erkend worden. In de jaren 90 kwam een vijfde van de vluchtelingen uit de Balkan, en 80 procent uit het Midden-Oosten en de Hoorn van Afrika. Twintig jaar later zie je dat de ex-Joegoslaven en Iraniërs het bijna even goed doen als de autochtone bevolking. De eerste generatie kost geld, maar hun kinderen maken wél de aansluiting, omdat hun vaak hoogopgeleide ouders hen stimuleren om hun best te doen op school. Bij kinderen van Somalische vluchtelingen loopt het moeilijker. Maar veel hangt dus af van hoe de maatschappij daarin stuurt.”

Op dat vlak schiet België tekort. Geen enkele Europese lidstaat scoort zo slecht op het vlak van de tewerkstelling van allochtonen. Van de niet-EU-migranten werkte in 2018 in Vlaanderen amper 54 procent. Voor de totale bevolking was dat 70 procent. Volgens de OESO zou België elk jaar 0,9 procent meer welvaart boeken als immigranten dezelfde werkzaamheidsgraad hadden als autochtonen. Dat is bijna 4 miljard euro per jaar.

Sarah Vansteenkiste, coördinator Steunpunt Werk KU Leuven: “Toch zijn er voorzichtige tekenen van verbetering. Vorig jaar hebben we een studie uitgebracht over de jobkansen van de asielzoekers die hier in 2015 en 2016 erkend werden als vluchteling en zich hadden ingeschreven bij de VDAB. Na zes maanden had 12,4 procent een job, na een jaar een kwart.”

Theo Francken tweette toen dat die percentages niet representatief waren voor de hele groep.

Vansteenkiste: “Het ging om een specifieke groep van asielzoekers die nog in de procedure zaten, maar die al mochten werken. Gezien hun problematieken, en de korte tijd dat ze hier waren, vond ik die cijfers behoorlijk goed. Ze lagen in het verlengde van de jobkans van gewone werklozen. Bij de totale groep van mensen met een migratieachtergrond valt nog veel winst te boeken, maar ook daar vertonen de laatste cijfers beterschap. De werkzaamheidsgraad van niet-EU-migranten is in Vlaanderen gestegen van 56 procent in 2017 naar 61,2 procent in 2018. Door de groeiende economie, de vergrijzing en de krapte op de arbeidsmarkt zijn werkgevers verplicht om ook profielen aan te werven die ze anders niet zouden willen. Maar vooral in de activering van vrouwen hebben we nog veel werk. Amper 34 procent van de allochtone vrouwen in België heeft een job.”

Antimigratieframing

En toch. Ondanks de moeilijke activering dragen migranten meer bij tot de sociale zekerheid dan ze kosten, zo bleek uit een onderzoek van het Centrum voor Sociale Studies van de Universiteit Antwerpen. In 2011 betaalde de gemiddelde migrant in België 370 euro meer sociale bijdragen en belastingen dan hij ontving.

Lucassen: “Los van het economische luik spelen ook emotionele motieven mee in de negatieve houding van mensen tegenover migratie: voelen ze zich nog thuis in hun land? In welke mate hebben ze banden met nieuwkomers en ergeren ze zich aan samenlevingsproblemen?

“Het beeld dat we overspoeld worden, is sowieso onterecht. Sommige partijen doen er alles aan om het beeld van de migratiecrisis in 2015 te bestendigen. Toen kwamen 1,5 miljoen mensen Europa binnen. Nu zijn het er 630.000 per jaar. En het aantal asielzoekers uit Afrika schommelt in de EU al drie decennia tussen de 100.000 en 200.00 per jaar. In de jaren 90 lagen de aantallen hoger dan vandaag, en toen is onze maatschappij ook niet ten onder gegaan. De Afghanen, Joegoslaven en Irakezen die we hebben opgevangen, vormen geen probleem.

“Toch blijft men apocalyptische verhalen vertellen over tientallen miljoenen Afrikanen die in dichte drommen Europa komen vertrappelen. Politici zouden ook kunnen vertellen dat het om beheersbare aantallen gaat, die onze samenleving heus wel aankan. Europa heeft de instroom onder controle gekregen door de deal met Turkije en enkele dubieuze afspraken met sub-Saharastaten die hun inwoners verhinderen om te vertrekken.”

In Oost-Europa lijkt het draagvlak voor migratie weggesmolten. Dreigt dat in heel Europa te gebeuren?

Wets: “De paradox is dat de vergrijzing in Hongarije ook genadeloos toeslaat. De krapte op de arbeidsmarkt is er zo groot dat premier Orbán zijn omstreden ‘slavenwetten’ heeft ingevoerd (waardoor arbeiders jaarlijks 400 bijkomende overuren mogen presteren, red.).”

Lucassen: “Er zijn overeenkomsten tussen de stemmingmakerij tegen joden in de jaren 30 en het haatdiscours tegen moslims vandaag. Maar ik ben niet zo bang dat we allemaal extreemrechts gaan achternahollen. De Oost-Europese landen hebben een andere voorgeschiedenis. Zij hebben na het Ottomaanse en het Habsburgse Rijk periodes meegemaakt van etnische zuiveringen. De opvatting dat een bevolking best zo homogeen mogelijk is, met mensen van dezelfde achtergrond, taal en cultuur, is daar heel dominant. Migratie maakt daar een potje van, en dat willen ze niet.

“In West-Europa leeft meer het idee dat diversiteit verrijkend kan zijn. Dat komt deels door ons koloniale verleden. België, Nederland, Frankrijk, Spanje, Portugal en Groot-Brittannië hebben allemaal postkoloniale migratiestromen gekend, waardoor de bevolking heeft leren omgaan met kleur- en cultuurverschillen. Daarom verwacht ik niet dat de antimigratieframing hier dominant zal worden.”

Toch vragen socialistische en christendemocratische partijen zich af of ze geen harder discours moeten voeren tegen migratie.

Lucassen: “Dat is het grootste gevaar: dat centrumpartijen het extreemrechtse frame beginnen te kopiëren. De toonaangevende politicoloog Cas Mudde heeft al dikwijls gezegd dat dat een verkeerde strategie is, omdat het een stem voor extreemrechts alleen maar legitimeert.”

Bewijzen de sociaaldemocraten in Denemarken niet dat het kan werken? Mette Frederiksen won met radicale migratiestandpunten de verkiezingen en wordt wellicht premier van Denemarken.

Lucassen: “Bekijk die verkiezingsuitslag eens goed. De zittende regering werd afgestraft, maar de sociaaldemocraten profiteerden daar nauwelijks van. Ze verloren zelfs 0,4 procent. Vooral de groenen hebben fors gewonnen, met een inclusief verhaal over migratie. Ook de Duitse groenen, en de socialisten in Spanje en Portugal, bewijzen dat je verkiezingen kunt winnen met een positief verhaal. Politici moeten durven ingaan tegen de bangmakerij van de populisten.”

Wets: “Ik ben daar eerder pessimistisch over. Het is veel gemakkelijker om verkozen te worden met een negatief verhaal over migratie. De meeste politici denken niet verder dan de volgende verkiezingen, terwijl migratie een langetermijnvisie nodig heeft. Die zie ik alleen bij de ngo’s. De beleidsruimte van politici is ook erg beperkt. Merkel kreeg haar ‘Wir schaffen das’ niet uitgelegd. Duitsland zal daar pas de economische vruchten van plukken als zij al met pensioen is.

“Maar het zou helpen als politici het economische verhaal wat vaker vertellen. Het debat blijft te vaak steken in het veiligheidsdiscours van Vlaams Belang tegenover het humanitaire discours van Groen. Het verhaal dat migratie ook baten heeft, kan voor een redelijke tussenweg zorgen. We hebben die mensen nodig om de jobs te doen die de Vlaming steeds minder wil doen: fruit plukken, huizen bouwen, bejaarden verzorgen… Toch betwijfel ik of het de grote massa positiever naar migratie zal doen kijken. Heraclitus wist 2.500 jaar geleden al dat mensen zich sowieso een mening vormen, ook al zijn ze onwetend. Als je hen daarna de feiten toont, verandert dat niets aan die mening. Dus: je kunt mensen met allerlei onderzoeken aantonen dat migratie de samenleving geld opbrengt, het zal hen niet overtuigen.”

Kan een getrapte toegang tot de sociale zekerheid voor nieuwkomers de Vlaming geruststellen?

Wets: “Dat getrapte systeem bestaat al. Nogmaals: mensen trekken hier geen pensioen of uitkering vooraleer ze hebben bijgedragen. Sommige partijen willen daarin nog verder gaan, door kindergeld pas na een paar jaar legaal verblijf toe te kennen. Maar dan hypothekeren we de kansen van die kinderen om in een goede omgeving op te groeien en later bij te dragen aan onze samenleving. Als je een erkende vluchteling geen leefloon geeft, laat je hem aan zijn lot over. Die ondersteuning dient net om die mensen op weg te helpen, zodat ze zich sneller integreren. Ook onze gezondheidszorg afsluiten lijkt me geen goed idee, omdat je daardoor de algemene volksgezondheid in gevaar brengt.”

© Humo