Na de rellen bij Anderlecht-Standard: ‘De sociale onderlaag uit zijn frustratie over de maatschappij in het voetbal’

De gifbeker moet helemaal leeg voor Anderlecht: na een dubbele achterstand tegen Standard hadden de supporters van paars-wit er nog voor het einde van de wedstrijd finaal genoeg en bekogelden ze het veld met vuurwerk en stoeltjes. Anderlecht wacht een forfaitnederlaag, de relschoppers wachten stadionverboden. Steeds vaker komen incidenten in het nieuws waarbij voetbalfans over de schreef gaan, met vorig jaar het lot van de onschuldige City-supporter Guido De Pauw, die in coma werd geslagen door Club Brugge-supporters, als triest hoogepunt. Zijn de donkere jaren van het hooliganisme terug?

(Verschenen in Humo op dinsdag 2 november 2021)

JEROEN SCHEERDER (hoogleraar sportsociologie KU Leuven) «Als tiener in de jaren 80 en 90 zag ik met eigen ogen hoe het hooliganisme hoogtij vierde in Europa. Later, toen ik als onderzoeker aan de slag ging, had ik veel minder werk met het fenomeen. De recente handboeken sportsociologie spenderen er zelfs geen aandacht meer aan. Voor studenten van vandaag is het een barbaars verschijnsel uit het verleden.

»Klassiek hooliganisme bevond zich dicht bij de wedstrijden. De agressie tussen de spelers op het veld zette zich over naar de tribunes, waardoor er geweld tussen supporters ontstond. Dat geweld vond vaak plaats in en rond het stadion. Mensen waren in hun agressie verblind door de emoties rond een match.

»In de loop der jaren – zeker na het Heizeldrama – hebben clubs enorm veel gedaan om de problemen aan te pakken. Voetbal werd een gezellige familie-ervaring, rivaliserende supporters belandden in aparte vakken, en wie zich misdroeg kreeg een stadionverbod. De Belgische voetbalwetgeving heeft wereldwijd een toonaangevende rol gespeeld. De heethoofden leken wel verdwenen – tot nu.»

HUMO Volgens sommigen is het hooliganisme niet echt terug, maar zijn we gewoon gevoeliger geworden voor geweld. Het incident met Guido De Pauw is een uitzondering, klinkt het, en het gooien met voetzoekers waait wel weer over.

SCHEERDER «Er is toch meer aan de hand, en niet alleen in België maar in heel Europa. Je kunt er niet omheen dat er de laatste maanden tientallen incidenten hebben plaatsgevonden.

»Maar tegelijk heeft dat geweld erg weinig te maken met het hooliganisme van vroeger. Merkwaardig genoeg vindt veel fysiek geweld nu búíten de stadions plaats. In bossen, middels afgesproken gevechten, of zoals met de City-fan op een snelwegparking. Dat doet vermoeden dat het geweld met meer dan alleen voetbal te maken heeft. De wedstrijd tussen Brugge en Manchester City was er eigenlijk geen. Het was geen spannende match op het scherpst van de snee tussen twee rivaliserende ploegen – integendeel. Bijna doodgeslagen worden omdat je een foute kleur draagt, vele kilometers van het stadion en uren na een match: dat is hooliganisme 2.0. Het is een pure, ranzige vorm van voetbalcriminaliteit.»

HUMO Terwijl een indrukwekkende politiemacht met cavalerie en waterkanon eind september afzakte naar het stadion van Racing Genk voor hun partij tegen Dinamo Zagreb, hadden hooligans doodleuk afgesproken om te knokken in Termien, een gehucht buiten de stad. Uiteindelijk werden vijftien Kroatische supporters bestuurlijk aangehouden. Tijdens de partij zelf bleef het rustig.

SCHEERDER (knikt) «Maar ook opvallend is dat het geweld zich verplaatst naar jeugdcompetities. Tijdens een voetbalwedstrijd in de Europese Youth League staken Duitse hooligans van FC Köln het veld over om de confrontatie aan te gaan met de fans van Racing Genk. Zoiets is totaal onaanvaardbaar. En het bewijst opnieuw dat de agressie weinig te maken heeft met wat er gebeurt op het veld of met het spel zelf. Elk excuus lijkt nu wel goed voor wangedrag.»

HUMO Als het weinig met voetbal an sich te maken heeft, waarmee dan wel?

SCHEERDER «Met maatschappelijke en politieke spanningen. Voetbal is de barometer van onze maatschappij en de druk in de samenleving is nu véél te hoog. De samenleving polariseert, de kloven tussen groepen van mensen zijn diep geworden en politici scheppen er voldoening in mensen uit elkaar te drijven. Er is veel verdeeldheid door de gezondheidscrisis, de klimaatcrisis, de financiële en de migratiecrisis die we de laatste jaren hebben meegemaakt. Mensen voelen de ellende tot in de huiskamer. Zeker bij de sociale onderlaag heerst vandaag veel frustratie. En waar kunnen ze die kwijt? In en rond het voetbal.»

HUMO Door covid hebben mensen kortere lontjes, klinkt het weleens.

SCHEERDER «De pandemie was in mijn ogen slechts de brandversneller van iets dat al smeulde. Daarom nemen we deze incidenten maar beter ernstig. Het is geen tijdelijk fenomeen in de nadagen van een pandemie. De oorzaken liggen dieper.»

HUMO Jan Brouwer, in Nederland gespecialiseerd in voetbalgeweld, hoopt dat de opflakkering van het postcoronahooliganisme van korte duur zal zijn. ‘Soms heb je gewoon een opleving van voetbalgeweld, dat is al tijden zo. Andere fans gaan erg van dit gedrag balen en zullen de boel corrigeren.’

SCHEERDER «Ik vrees ervoor. Het is gevaarlijk te denken dat dit mettertijd vanzelf zal verdwijnen. Als we niet oppassen, zal dit geweld steeds verder gaan. Zonder doortastende maatregelen valt straks misschien een dode te betreuren.»

HUMO Aan welke maatregelen denkt u?

SCHEERDER «De voetbalsector moet zo snel mogelijk zijn verantwoordelijkheid nemen. Voetbal is niet alleen een knalpot van frustraties, maar het kan ook een motor zijn voor maatschappelijke verandering. Iemand als Romelu Lukaku, die voor een match knielt en de vuist balt, is van onschatbare waarde in de strijd tegen racisme. Of kijk naar de acties in voetbalstadions met de regenboogkleuren, waarmee de voetbalwereld duidelijk maakt achter alle rechten van de lgbtq-gemeenschap te staan. Dat zijn symbolische statements met een duidelijke boodschap. De voetbalsector moet nadenken over een symbool of actie tegen hooliganisme. Bij voorkeur komt zo’n signaal van de spelers zelf, gesteund door hun entourage. Zodat iedereen weet: dit hoort niet bij de sport. ‘Wij, spelers, trainers en bestuurders, keuren dit af.’

»Niet iedereen zal die boodschap willen horen. Daarom moet je ook de rotte appels blijven viseren met stadionverboden en boetes. Dat is heel logisch en doeltreffend. Maar het blijft symptoombestrijding. We moeten als samenleving vooral de onderliggende oorzaken aanpakken. Politici en beleidsmakers moeten hun verantwoordelijkheid opnemen, en dus verbinden in plaats van te verdelen. Zolang we de polarisering en frustratie niet aanpakken, zal geweld blijven opduiken in onze samenleving, hoe hard we ook zijn voor de individuele daders.»

HUMO Ik sprak kort met enkele hooligans, of ‘ultra’s’ in het jargon. Ze beweren kwaad te zijn over de ontworteling van het supporterschap en het voetbal: de sport is corrupt en de clubs proberen de sfeer in het stadion te ontdoen van alle ruwheid. Het vuurwerk en de bommetjes die ze tijdens wedstrijden naar binnen smokkelen, staan symbool voor hun opstandigheid.

SCHEERDER «Ultra’s vertonen afwijkend gedrag dat blijkbaar als normaal zou moeten worden beschouwd. Zij genieten van het kat-en-muisspel en van de excessen. Het draait hun vooral om de kick. Vuurwerk en voetzoekers zijn verboden, met goede reden: ze zijn zeer gevaarlijk.»

HUMO Hebben die ultra’s ook geen punt? Misschien moet voetbalbeleving wat ruw en op het randje zijn, zonder dat het gewelddadig wordt?

SCHEERDER «Ik zie dat eerlijk gezegd niet meer lukken in de hedendaagse voetbalbeleving. Je zou pyromanen hebben die zich agressief gedragen, en enkele stoeltjes verderop ouders die met hun kind op de schoot gezellig voetbal willen kijken. Die twee werelden passen niet in één stadion.

»Een moeilijke discussie blijft ook die van de bos-gevechten en de free fights tussen supportersclans. Mogen mensen op een publieke plek elkaar vrijwillig verwonden? In een afgebakende zone, zonder dat iemand anders er last van heeft? Het is een grijze zone. Mogelijk kan een gedoogbeleid, zoals in sommige landen met softdrugs, soelaas bieden, want met een totaalverbod werk je clandestiene praktijken in de hand.»