Naar de cel omdat je rondhangt met je vrienden: is dat nog in proportie?

Tieners die urenlang in de cel zitten omdat ze met zeven aan het ‘chillen’ waren of studenten die beboet worden omdat ze op hun balkon muziek beluisterden. Is dit nog wel in proportie? En zijn we niet wat in overdrive aan het gaan?

Volgens politie en parket zijn de gangbare procedures gevolgd. En toen de tieners betrapt werden was hun houding er volgens de politie ‘niet meteen een die van veel schuldinzicht getuigde’. Toch blijft het bericht dat vijf 14-jarigen en twee 15-jarigen zaterdagnacht achttien uur lang opgesloten werden om uiteindelijk voorgeleid te worden voor de jeugdrechter bij velen wringen. Want hun ‘misdaad’ was: samen chillen en pintjes drinken. In niet-coronatijden een vrije normale tienerbezigheid.

Eerder waren er ook al berichten over vier kotstudenten die beboet werden omdat ze ’s avonds samen op hun balkon muziek aan het luisteren waren. Het doet de vraag rijzen: moet het nu echt zo streng? Een erg moeilijke kwestie, meent moraalfilosoof Patrick Loobuyck (UGent en UAntwerpen). ‘Ik ken de dossiers niet en weet niet wat daar exact speelde, maar mijn eerste idee is toch ook: laat ons nu vooral niet in overdrive gaan en alle redelijkheid verliezen. We moeten dit namelijk met zijn allen nog een maand of twee kunnen volhouden.’

Gezond verstand

Het is ook niet de eerste keer dat het evenwicht precies wat zoek dreigt te raken, meent hij. ‘Je zag het net voor de feestdagen ook. Sommigen kondigden toen zware controles en sancties aan voor wie de regels overtrad. Gelukkig is er snel gas teruggenomen en het resultaat was dat de feestdagen al bij al vrij goed verliepen. De meeste burgers probeerden zich op zijn minst aan de geest van de wet te houden. En vanuit de overheid waren er geen razzia’s of zware acties. Zolang iedereen zijn gezond verstand gebruikt kan het wel degelijk werken.’

Gezond verstand en redelijkheid zijn inderdaad nodig, vindt ook Koen Lemmens, professor mensenrechten aan de KU Leuven. Al kunnen heldere regels volgens hem ook al veel helpen. ‘De regels zijn zodanig complex gecommuniceerd doorheen de hele crisis dat enige bescheidenheid wel aan de orde is,’ meent hij. ‘Kijk naar de regel over het knuffelcontact. Daarin staat dat je één iemand mag zien zonder de coronaregels te respecteren. Maar ik ben er niet van overtuigd dat daar dan uit voortvloeit dat het verboden zou zijn om drie mensen te zien waarbij je wél alle regels respecteert. Soms vraag ik me oprecht af of een beweerde overtreding wel een overtreding is.’

Het helpt volgens professor Lemmens ook niet echt dat virologen soms ook aangeven dat bepaalde ‘overtredingen’, zoals een pizza eten met tien in de tuin, nu ook niet het grote verschil zal maken. Waardoor de sancties op zijn minst aanvoelen als heel disproportioneel. Lemmens: ‘Pas op, dat is geen verwijt hoor. En ik ben er zelf heilig van overtuigd dat er maatregelen moeten zijn. De vraag is of je voor elke overtreding per se een zware sanctie moet geven. Als iemand een rave organiseert met tientallen mensen, dan is daar geen discussie over. Maar die kleine situaties? Met vier op een balkon? Enkele tieners die even willen chillen? Daar krabt een mens zich toch wel even van achter de oren.’

Het is iets waar ook politici mee lijken te worstelen. Er is al langer kritiek op een gebrek aan proportionaliteit in het coronabeleid. Zeker wat de invoering van de avondklok betreft. In Nederland besliste dinsdag een rechtbank dat de avondklok daar met onmiddellijke ingang opgeheven moet worden. De Nederlandse overheid heeft volgens de rechter de wet niet op de juiste manier gebruikt. Ook bij ons ligt de avondklok onder vuur, vooral omdat de maatregel disproportioneel veel vrijheid zou inperken. Maar ook de strafzittingen waarop zelfs gevangenisstraffen gegeven worden aan ‘coronaovertreders’ doen vaak veel stof opwaaien.

Niet in proportie

Minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (Open VLD) en minister van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden (CD&V) houden het in de zaak van de zeven tieners vrij kort. Het is aan politie en parket om te duiden waarom ze deden wat ze deden. Vlaams minister van Justitie Zuhal Demir (N-VA) benadrukte wel dat 14- en 15-jarigen ’s nachts niet in een cel horen maar in hun bed. Ook CD&V-voorzitter Joachim Coens noemde tieners in de cel steken ‘niet in proportie’. Hij riep op om vooral ook het gezond verstand te gebruiken.

Maar hoe doe je dat, je gezond verstand gebruiken? De regels zijn wel wat ze zijn. En je kan ze niet een beetje meer of minder handhaven, al naargelang wie je voor je hebt. Als jurist moet professor Lemmens natuurlijk het gelijkheidsbeginsel verdedigen. Maar als burger stelt hij zich wel vragen. ‘Ik zie betogingen in Brussel waar ook politici in meestappen en waar ook regels overtreden worden. Je kan natuurlijk niet uit een fout van een ander concluderen dat je dan zelf maar een fout mag maken. Maar ik heb wel soms het gevoel dat het vooral de kleine overtreders zijn die hier moeten opdraaien.’

Burgers hebben inderdaad soms het gevoel dat er heel hard opgetreden wordt voor wat eerder als een futiliteit overkomt, meent ook Loobuyck. ‘Veertienjarigen die regels overtreden zijn geen criminelen. Dat er een duidelijk signaal naar die kinderen én naar hun ouders gaat, is een goede zaak. Als je als overheid vindt dat die regels nodig zijn, dan moet je ze inderdaad ook laten handhaven. Maar de vraag is op welke manier je dat doet. Je moet altijd nog menselijk blijven.’

(DM)