Naomi Klein schrijft een klimaatgids voor jonge activisten: ‘We trekken geen lessen uit de coronacrisis. Ons suïcidale gedrag wordt weer de norm’

Iedereen is straks gevaccineerd, maar hebben we ook iets uit de coronacrisis geleerd? Naomi Klein (51) vreest dat we planeet aarde verder naar de verdoemenis zullen helpen, en ze rekent op de jeugd om dat te voorkomen. Klein heeft een handleiding op maat van jonge actievoerders geschreven, ‘Hoe je alles kunt veranderen’, met munitie om critici de mond te snoeren: ‘Jongeren beseffen dat het nu of nooit is, en ze doen méér dan alleen maar praten.’

– Uw nieuwe boek ‘Hoe je alles kunt veranderen’ heeft als ondertitel ‘De onmisbare gids voor de jonge klimaatactivist’. Waarom hebt u het geschreven?

NAOMI KLEIN «Ik schrijf al vijftien jaar over de klimaatcrisis, en wat me de voorbije jaren is opgevallen, is dat de activisten steeds jonger worden. De oudere generatie is opgevolgd door studenten en zelfs tieners. Het is de jeugd die de marsrichting van de klimaatbeweging aangeeft, die tonnen energie heeft en de klimaatzaak een morele basis verschaft. Er zijn natuurlijk meerdere generaties bij betrokken, en dat moet ook. Maar de jongeren sporen de ouderen aan om veeleisender te zijn, duidelijker te zijn over wat ze willen en een strak schema te respecteren. Voor hen heb ik mijn boek geschreven.

»Ik werk veel met jonge activisten samen en ik geef ook advies aan groeperingen. Op een bepaald moment vroegen ze me of ik geen boek over de klimaatcrisis wilde schrijven op maat van jongere lezers. Mijn eerste boek over de klimaatcrisis, ‘No Time’ uit 2014, was groot en dik, en nogal intimiderend. Ik wilde nu een toegankelijke handleiding schrijven, zodat jongeren niet lang naar munitie moeten zoeken als ze critici weerwerk willen bieden. Nu ik het zo zeg, bedenk ik dat al mijn boeken eigenlijk munitie zijn (lachje).»

– U bent ook een icoon van de andersglobalistische beweging – uw boeken ‘No Logo’ uit 1999 en ‘De shockdoctrine’ uit 2007 hadden een wereldwijde impact – en u bent één van de initiatiefnemers van de Green New Deal. Wat kunt u de jonge activisten nog leren, en wat leert u van hen?

KLEIN «Toen ik ‘No Logo’ of ‘De shockdoctrine’ schreef, had je mensen die tegen racisme vochten, tegen sociale onrechtvaardigheid, tegen de klimaatverandering of economische onrechtvaardigheid, maar dat deden ze los van elkaar. De huidige beweging is veel radicaler. Ze ziet in dat al die crisissen elkaar overlappen en ze wil die bij de wortel aanpakken. De activisten hebben een holistische visie en zijn voorstander van een globale aanpak. Ik doe dat ook in mijn boeken, maar met ‘No Time’ had ik sommige milieuactivisten ontstemd omdat ik daarin ook het kapitalisme bekritiseerde. Volgens hen zou je de klimaatverandering kunnen bestrijden zonder de kapitalisten tegen je in het harnas te jagen.

»Tegen jongeren wil ik vooral zeggen: maak geen onderscheid. Je hoeft niet te kiezen tussen vechten tegen racisme, tegen vrouwenhaat of voor de natuur. We kunnen beter onze krachten bundelen, omdat al die problemen met elkaar te maken hebben. Dat is wat ik uit mijn contacten met jonge activisten heb geleerd. Ik heb naar de wereld leren kijken door de ogen van mijn zoon. Je kunt jonge mensen niks meer wijsmaken: ze zijn al geradicaliseerd, doordat ze opgroeien in een wereld in crisis. Ze zien tegelijk een ecologische, economische, technologische én een gezondheidscrisis: het hele systeem lijkt wel onder onze voeten weg te zakken. Daarom wilde ik hun ook argumenten en data aanreiken die hun vertrouwen en optimisme kunnen geven.»

– Kent u sommige van die jonge activisten?

KLEIN «Natuurlijk. Ik heb contact met heel wat groeperingen, zoals met Greta Thunberg en de klimaatstakers. Toen ik in 2019 mijn boek ‘Brand!’ promootte in de Verenigde Staten, heb ik me aangesloten bij de Sunrise Movement, één van de belangrijkste jongerenbewegingen tegen de klimaatverandering. Voor elke lezing ontmoette ik activisten om meer te weten te komen over waar ze op lokaal niveau mee bezig zijn, en dat kon ik dan gebruiken voor mijn nieuwe boek. En in Europa heb ik in alle grote steden klimaatstakers gesproken.

»Wat vooral indruk op mij heeft gemaakt, is dat de beweging de hele wereld beroert. In India worden activisten gewelddadig aangepakt door de regering-Modi, maar ze geven niet op. En in de VS heb ik Tokata Iron Eyes ontmoet, een Sioux-activiste die amper 13 jaar was toen de regering-Obama eind 2016 de aanleg van een oliepijpleiding dwars door het reservaat van de Sioux verbood. Ze vertelde me: ‘Ik heb het gevoel dat ik mijn toekomst heb teruggekregen.’ Die zin vat perfect samen waar die jongeren voor vechten: het recht op een toekomst.»

– U schrijft dat het milieuactivisme van karakter is veranderd toen de overheid activisten toestond vervuilers voor het gerecht te dagen. Zou u burgerlijke ongehoorzaamheid of zelfs illegale acties aanmoedigen?

KLEIN «De strijd wordt op verschillende fronten uitgevochten: activisten kunnen inzetten op de opvoeding en vreedzame betogingen, maar ze kunnen ook juridische stappen ondernemen, in staking gaan, of oproepen tot burgerlijke ongehoorzaamheid. Als het geweldloze activisme doeltreffend wil zijn, moet het al die wapens gebruiken. Ik ga niet zeggen wat ze moeten doen of laten. Alles wat ze tot dusver hebben gedaan, stemt mij alleen maar tevreden. Ik hoop wel dat ik andere jonge mensen kan inspireren door hun te vertellen wat hun leeftijdsgenoten doen. En in plaats van volwassenen iets op te dringen, toon ik ze voorbeelden die ze kunnen volgen. Het is ontzettend belangrijk om hun het goede voorbeeld te geven en duidelijk te maken dat ze wel degelijk de wereld kunnen veranderen.

»We zitten midden in een mondiale crisis, maar daarom hoef je de mensen nog niet eindeloos beelden van smeltend zee-ijs of wegkwijnende koraalriffen te tonen. Daarmee drijf je ze alleen tot wanhoop. Zeker bij jongeren die nog niet mogen stemmen, kunnen gevoelens van angst en hulpeloosheid een verwoestende invloed hebben op de geestelijke gezondheid. Daarom doorspek ik in mijn boek de beschrijvingen van de toestand van onze planeet en de verwoestingen die de mensheid aanricht met een opsomming van de initiatieven van jonge activisten die een beroep doen op de VN, die erin zijn geslaagd om het politieke debat in de richting van een Green New Deal te sturen, enzovoort. Je moet de situatie onder ogen durven te zien, maar het is net zo belangrijk om dat te compenseren met hoopvolle verhalen.»

BEDANKT, BERNIE

– U voerde in de VS campagne voor Bernie Sanders, die de Green New Deal bovenaan op zijn agenda had gezet, en u leunt aan bij de Democrate Alexandria Ocasio-Cortez, die dat project heeft voorgesteld aan het Amerikaanse Congres. Was u ontgoocheld toen hij de Democratische nominatie voor het presidentschap niet binnenhaalde?

KLEIN «Ik moet toegeven dat Joe Biden niet mijn favoriet was. Maar dat Bernie Sanders tweede werd bij de Democraten én de eerste drie voorverkiezingen won, was voldoende om de politieke kaart te hertekenen: het was duidelijk wat de kiezers wilden. En aangezien Biden alleen verkozen kon raken dankzij de kiezers die eerder op Sanders of Elizabeth Warren hadden gestemd, móést hij wel naar hen luisteren. De klimaatjongeren hebben in elk geval al zijn aandacht. Zijn agenda is veel ambitieuzer dan die van Barack Obama, die er acht jaar over heeft gedaan om zich uit te spreken tegen de olie- en gaspijpleidingen die door het hele land worden getrokken.

»We hebben al veel vooruitgang geboekt: Biden behandelt de klimaatcrisis niet als een afzonderlijk probleem dat alleen het ministerie van Energie of de milieudiensten aangaat, maar als een wereldwijd probleem waarover alle overheden zich moeten buigen. Dat heeft geen enkele regering eerder gedaan. We zullen hem aan zijn belofte moeten herinneren, maar in elk geval heeft hij het discours van de Green New Deal al overgenomen. Hij denkt in dezelfde termen als wij, en ziet dat alle crisissen met elkaar in verband staan: de economische crisis, de klimaatcrisis, de coronacrisis, de rassenongelijkheid. Vooral gekleurde minderheden, en zeker de zwarten, zijn de eerste slachtoffers: zij zien de kloof met de rijken groeien, krijgen niet de beste gezondheidszorg en ondervinden ook als eersten de gevolgen van de milieuvervuiling. We moeten dus niet alleen de aangerichte schade aan de natuur herstellen, maar ook de eeuwenlange onrechtvaardigheid tegenover de niet-blanke gemeenschappen ongedaan maken.»

– Hebben Sanders en Ocasio-Cortez er vertrouwen in dat Biden dat ook echt zal doen?

KLEIN «Sanders wilde zich alleen maar terugtrekken als presidentskandidaat als er gemengde commissies opgericht zouden worden en de helft van de zitjes naar zijn aanhangers zou gaan. Alexandria Ocasio-Cortez zit één van de commissies voor, en ook Varshini Prakash zit erin, één van de leiders van de Sunrise Movement – die de Democratische Conventie overigens zover heeft gekregen dat ze de Green New Deal-resolutie aannam. Iedereen is het erover eens dat er ingegrepen moet worden, méér nog dan tijdens de twee ambtstermijnen van Obama. De klimaatcrisis wordt eindelijk als een noodsituatie gezien. Maar we moeten de druk op de ketel houden, dat beseffen we maar al te goed. Er is een Democratische meerderheid in het Congres, en maar goed ook: Joe Biden staat er niet alleen voor. Nieuwe gezichten in het parlement hebben eerder Bernie Sanders gesteund en willen nu een ecologisch beleid dat in de eerste plaats de armen ten goede komt.

»Dat is een hele uitdaging, maar gelukkig komt de volgende verkiezingscampagne er snel aan: over twee jaar al. Om hun meerderheid in het Congres veilig te stellen, hebben de Democraten er alle belang bij om de komende achttien maanden veel moed te tonen. Ik denk dat ze zich er goed van bewust zijn dat ze een strakke deadline hebben, politiek en ecologisch.

»Eerlijk gezegd hebben de sterren nog nooit zo gunstig gestaan voor de goedkeuring van een Green New Deal, gezien de economische crisis. Dat project komt op het ideale moment omdat het, zoals ik in ‘Brand!’ schrijf, ontworpen is om de recessie te weerstaan. Groene maatregelen op basis van de vrijemarktlogica, zoals een verhoging van de taksen op brandstoffen, maken vooral het leven van de armere bevolkingsgroepen duurder, terwijl de elite doorgaans profiteert van belastingvrijstellingen. Dan krijg je natuurlijk boze reacties, zoals die van de gele hesjes.

»Er worden bovendien groene maatregelen geschrapt zodra er een economische crisis opdoemt. Het ecologische beleid dat de meeste landen hadden uitgestippeld na de goedkeuring van het Kyotoprotocol uit 1992, werd overboord gegooid toen de financiële crisis van 2008 uitbrak. Twee jaar geleden vroegen mensen me waarom een Green New Deal nodig was: de economie deed het toch uitstekend? Maar de economie is cyclisch: ze kent hoogten en laagten, en er staat een nieuwe crisis voor de deur. De Green New Deal zal ons uit die helse cyclus kunnen halen doordat hij miljoenen banen schept. Nu hebben we een stevig links programma in handen waarmee we de crisis het hoofd kunnen bieden, als alternatief voor het klassieke recept van rechts, dat crises alleen met schoktherapieën te lijf gaat en keer op keer aan het bezuinigen, privatiseren en dereguleren slaat.»

– De exploitatie van natuurlijke hulpbronnen lijkt ook tot steeds meer hebzucht en geweld te leiden.

KLEIN «Onze toekomst staat op het spel als we ons beleid niet dringend wijzigen. Het kapitalisme reageert op dezelfde manier op de klimaatverandering als op het coronavirus: de rijken leggen hun klauwen op de grondstoffen – in dit geval de vaccins. De pandemie heeft vooral de toenemende ongelijkheid aangetoond, die we al langer in milieukwesties zien. Politici stippelen wel een groen beleid uit, maar in grote lijnen volgen ze nog altijd de kapitalistische logica van ontginning, uitbuiting en monopolie.

»Nu klauteren we uit de coronacrisis, maar door de grootschalige vaccinatiecampagnes is het risico reëel dat we er geen lessen uit zullen trekken en dat we weer zullen consumeren en vervuilen zoals vroeger. Dat zien we nu al gebeuren. Dat suïcidale gedrag wordt weer de norm. Nogmaals, we hebben niet veel tijd om onze manier van leven opnieuw uit te vinden. Het kapitalisme reageert bliksemsnel en laat ons geen moment om rustig na te denken: het is geprogrammeerd om altijd maar voorwaarts te denderen. We moeten dringend profiteren van deze pauze in het kapitalistische systeem om na te denken over hoe we dan wél willen leven. In de coronacrisis hebben velen ontdekt wat er écht toe doet: ze willen meer tijd besteden aan hun relaties, aan hun dierbaren, en veel minder vaak naar hun schermpjes zitten staren.»

OBAMA’S OFFER

– Heeft president Biden ‘A Message from the Future with Alexandria Ocasio-Cortez’ gezien, de klimaatfilm die u samen met uw man hebt gemaakt?

KLEIN «Dat weet ik niet. Maar aan alles wat hij doet, kun je wel zien dat er op politiek vlak van alles aan het veranderen is. Hij is geen visionair, maar hij heeft in zijn carrière altijd op het juiste moment op de juiste plaats gestaan. En hij is geen ideoloog, maar een politiek dier met een neus voor macht. Hij is geëvolueerd sinds zijn vicepresidentschap onder Obama, en dat geeft toch aan dat de toon van het politieke debat is veranderd. Er is aandacht voor de jonge klimaatactivisten, en ook mensen als Ocasio-Cortez en Sanders hebben dingen in beweging gekregen: je ziet nu een democratisch socialisme ontstaan in de Verenigde Staten. Biden voelt het momentum erg goed aan, en hij weet dat hij niet aan de macht kan blijven zonder daar rekening mee te houden.»

– Bent u niet bang dat hij niet herverkozen zal worden, of niet opgevolgd wordt door een andere Democraat?

KLEIN «Nee, want ook aan de rechterzijde is een ingrijpende evolutie aan de gang. Ook zij zoeken antwoorden op al die crises die elkaar overlappen. We moeten wel beducht zijn dat er geen vorm van klimaatfascisme de kop opsteekt: in plaats van de ecologische crisis te ontkennen, zou rechts kunnen proberen de angst van de mensen om te buigen in vijandigheid tegenover immigranten, in haat en geweld.

»We staan opnieuw op een kruispunt, zoals tijdens de crisis van 2009. Barack Obama is toen wel verkozen geraakt, maar achteraf gezien was zijn beleid vooral een gemiste kans – hij is zijn beloftes niet nagekomen. Hij zou iets ondernemen tegen de stijgende zeespiegel, maar zodra hij aan de macht was, gaf hij Wall Street vrij spel. Zijn team heeft de klimaatzaak opgeofferd voor de gezondheidszorg. De economische prikkels voor een groenere industrie waren te bescheiden en hij was bang dat hij als een socialist zou overkomen.»

– Pakt Biden het anders aan?

KLEIN «Hij benadert de crisis helemaal anders, en dat is te danken aan het werk dat wij de voorbije twaalf jaar hebben verzet. We waren tot het inzicht gekomen dat we niet langer gewoon nee konden zeggen, maar dat we ons eigen project naar voren moesten schuiven om uit de crisis te raken. Het stemt me hoopvol, maar tegelijk is het enorm jammer dat het klimaat er in die twaalf jaar sterk op achteruit is gegaan: het niveau van de oceanen blijft stijgen, het zee-ijs smelt, dier- en plantensoorten verdwijnen. We hebben al zoveel natuurlijke rijkdom verloren.

»We kunnen het ons niet veroorloven om nog eens meer dan tien jaar passief toe te kijken. De jonge generatie activisten is zich er terdege van bewust dat het nu of nooit is, en ze doet meer dan alleen maar praten. De beweging wordt gedreven door een gevoel van urgentie en een dorst naar verandering, maar ook door een grote woede, bijvoorbeeld over de CO₂-uitstoot. En met minder dan duurzame resultaten zullen ze niet tevreden zijn.»

© L’Obs