‘Nee, ik ben niet te soft voor criminelen. Het heeft geen enkele zin de sfeer van een burgeroorlog te scheppen’

In zijn eerste twee maanden als burgemeester van Anderlecht heeft Fabrice Cumps (PS) meer meegemaakt dan veel politici in hun hele carrière: de coronacrisis, de dood van een 19-jarige jongen op de vlucht voor de politie, een volksopstand én agenten die aan een lynchpartij ontsnapten. Een wandeling in het Astridpark is het niet. ‘De eerste maanden van het ambt hebben me getekend, maar ik barst nog van het enthousiasme.’

Officieel is Fabrice Cumps pas een drietal weken burgemeester van Anderlecht. Op vrijdag 8 mei legde hij de eed af als opvolger van Eric Tomas (PS). Vijf vrienden woonden de feestelijkheden bij, op een veilige afstand van elkaar, waarna ze zich snel weer uit de voeten maakten. Cumps’ twintigjarige activiteit op het Anderlechtse gemeentehuis als gemeenteraadslid, schepen en eerste schepen werd niet met vuurwerk gevierd: dat was er in de voorafgaande weken al genoeg geweest.

HUMO ‘Anderlecht is geen makkelijke gemeente,’ zegt u weleens. U wist waaraan u begon.

FABRICE CUMPS «De politiek is niet makkelijk. Ik heb een bloedhekel aan de slogan die je tegenwoordig overal hoort: ‘De politiek luistert niet naar de mensen.’ Natúúrlijk doet de politiek dat niet: mensen denken niet allemaal hetzelfde. De politiek moet tegenstrijdige belangen verzoenen. En in Anderlecht zijn er véél tegenstrijdige belangen.

»Voor de buitenwereld is Anderlecht la Gare du Midi, de buurt van het Zuidstation. Maar het is zoveel meer: we hebben drukbevolkte wijken, maar ook veel groen. Plekken voor ouderen én voor jongeren. Wijken waar verschillende migratiegolven overheen zijn geslagen. Het is een gemeente met veel gezichten.»

HUMO Anderlecht voert de Brusselse ranglijst aan van het aantal GAS-boetes tijdens de coronacrisis. Wonen er hier meer covidioten?

CUMPS «In een verstedelijkte omgeving is het lastiger om de regels van de lockdown te respecteren dan in een villawijk op het platteland. Mensen leven dicht op elkaar in kleine huizen en appartementen, die vaak nog eens zijn onderverdeeld in kamers waarin een ontelbaar aantal mensen woont: slachtoffers van huisjes-melkers, maar ook gezinnen die het niet breed hebben.»

HUMO Voor zulke mensen is een GAS-boete van 250 euro veel geld.

CUMPS «Wij hadden oorspronkelijk een progressief boete-systeem uitgewerkt: 150 euro voor een eerste boete, 250 euro voor recidive, 350 euro voor herhaalde recidive. Maar toen ontstond er polemiek of elke gemeente dat zomaar zelf mocht beslissen. Uiteindelijk liet minister van Binnenlandse Zaken Pieter De Crem weten dat een GAS-boete minstens 250 euro moet bedragen. Dat is veel geld. Maar corona woedt hier ook, dus moesten we de mensen binnenhouden.»

HUMO Is de coronacrisis op maat van de rijken gesneden?

CUMPS «Ik ga er niet van uit dat de rijken het virus de wereld hebben ingestuurd (lacht). Wel vind ik dat je meer begrip moet opbrengen voor een gezin dat krap woont en geen tuin heeft. Samen met de andere Brusselse gemeenten hebben we de parken altijd opengehouden. Voor velen vormen ze hun enige luchtbel. We hebben de pleinen ook verfraaid met grote bloemen- en planten-bakken – maar goed, die zijn al snel in de as gelegd. Mensen waren boos omdat ze niet van tevoren waren ingelicht.

»De regering heeft onze jongeren ook pijn gedaan toen ze bekend-maakte dat de doe-het-zelf-zaken eindelijk weer open mochten, en dat er weer gegolft en gekajakt mocht worden. In krap bemeten appartementjes wordt niet zo gek veel geknutseld, en golfen en kajakken zijn hier niet de meest beoefende sporten.»

HUMO Is de nervositeit daardoor toegenomen?

CUMPS (knikt) «Ik heb dat van jongeren vernomen na de dood van de jonge Adil (de 19--jarige jongeman die op 10 april overleed nadat hij al vluchtend werd aangereden door een politievoertuig, red.).»

HUMO Eén vierde van de Brusselaars is moslim.

CUMPS «In Anderlecht nog meer dan een vierde.»

HUMO Heeft de ramadan de nervositeit ook verhoogd?

CUMPS «Adil is gestorven op vrijdag 10 april, toen de ramadan nog moest beginnen. Corona heeft de mensen zenuwachtig gemaakt.»

HUMO Adil reed naar verluidt te dicht bij een andere scooter toen de politie hem wilde controleren. Hij is gevlucht en de politie heeft de achtervolging ingezet. Een wilde achtervolging voor een gemiste corona-controle: is dat in verhouding?

CUMPS «’s Anderdaags heb ik, in aanwezigheid van de korpschef van zone Zuid (Anderlecht, Vorst en Sint-Gillis, red.), de ouders van Adil ontmoet. Ik heb hun beloofd dat het onderzoek naar het overlijden van hun zoon zo objectief mogelijk zou verlopen. De federale gerechtelijke politie voert dat onderzoek, het is niet aan mij om nu al verklaringen af te leggen.

»Achteraf was trouwens te horen: als het de buurtpolitie was die betrokken was bij het incident, zou die Adil de dag nadien gewoon bij hem thuis zijn gaan opzoeken. Daar valt iets voor te zeggen. Maar het was een interventie-eenheid die de achtervolging inzette, niet de buurtpolitie.»

HUMO Toen ik daarnet naar het gemeentehuis liep, zag ik een tiental vrouwen ongestoord kletsen bij een bankje. Voor hetzelfde vergrijp is een jongen de dood ingejaagd.

CUMPS (kijkt naar buiten) «Ik ontken niet wat u zegt: ik zie ze ook zitten. Maar neem het van mij aan: als de politie hen opmerkt, zal ze hen ook berispen, al hebben steeds meer mensen moeite met de regels van de lockdown. Ze zijn het beu.»

HUMO Hoe was het contact met de ouders van Adil?

CUMPS «Als vader heb ik verteld hoe diep het verlies van een kind mij zou treffen: dat is ontegensprekelijk het ergste wat je kan overkomen. Die mensen waren ontzettend waardig in hun verdriet. We hebben ter plaatse besloten dat we ’s anderdaags, ondanks de coronamaatregelen, ruimte zouden maken voor een moment van collectieve rouw.»

HUMO Was de familie ervan overtuigd dat Adil door de politie was vermoord?

CUMPS «Over kwaad opzet hebben ze niet gesproken. Ze wisten natuurlijk wel dat hij was overleden na een botsing tussen zijn scooter en een politie-wagen die uit de tegenovergestelde richting kwam. Adil is als het ware voor de deur van zijn ouders gestorven, ze waren er onmiddellijk bij.»

HUMO Heeft de politie Adil opzettelijk geschept of heeft hij een verkeerd manoeuvre uitgevoerd?

CUMPS «Dat zal het onderzoek uitwijzen. Het was in elk geval niet het achtervolgende voertuig van de interventie-eenheid dat hem heeft geraakt, maar een wagen van zone Zuid, bemand door agenten die met jongeren in achterstandswijken werken. Achteraf schreef De Morgen dat de agenten over de intercom zouden hebben verklaard: ‘On l’ a eu’ – ‘We hebben hem’. Maar volgens de krant La Capitale ontkent de procureur des Konings ten stelligste dat zulke woorden gevallen zijn. Ikzelf heb het onderzoek nog niet ingekeken.»

HUMO De mensen die één dag later toestroomden voor de herdenking van Adil, waren wél overtuigd van kwaad opzet.

CUMPS «Voor hen was de achtervolging door de politie al buiten proportie. Zij eisten ‘gerechtigheid voor Adil’. Dat herdenkingsmoment is uit de hand gelopen, zoals u weet (er ontstonden op zaterdag 11 april heel wat rellen in Anderlecht, red.). Maar wat als we het níét hadden toegestaan? Dan was de frustratie nog groter geweest, en was het nog gewelddadiger verlopen, daarvan ben ik overtuigd. Uiteindelijk hebben we het geweld beperkt in de tijd.»

HUMO Het werden drie dagen van ongeregeldheden.

CUMPS «Twee uur: van twee tot vier op zaterdagmiddag 11 april. Op zondag waren er, ondanks de arrestaties, geen gewelddadige incidenten meer.»

HUMO Er zijn nog wagens in brand gestoken.

CUMPS «’s Nachts. Maar er waren geen geweld-dadige confrontaties meer tussen orde-handhavers en demonstranten. De emotie heeft drie dagen geduurd, al die tijd hebben we mensen opgepakt om samenscholingen te vermijden.»

HUMO Was u geschokt door de heftigheid van het geweld?

CUMPS «Met stenen naar mensen gooien schokt me, ja.»

HUMO Bent u ook geschokt als mensen een dienstwapen van de politie afnemen en in de lucht schieten, zoals die zaterdag gebeurde?

CUMPS «Uiteraard, dat droeg bij aan de sfeer van extreme gewelddadigheid, net als het vernietigen van een dienstvoertuig. Op zich lijkt dat anekdotisch, maar er zaten mensen in dat voertuig. Ik begrijp de chauffeur die is gevlucht: hij wilde zijn vel redden.»

HUMO Hoe beleeft u dergelijke taferelen als burgemeester?

CUMPS «Op het moment zelf dacht ik maar aan één ding: zo snel mogelijk de openbare orde herstellen. Daarna wilde ik te weten komen wat die losgeslagen jongeren had bezield. Wie waren ze? Jongeren uit de wijk, of le tout Bruxelles dat een keertje wilde rellen met de politie? Intussen weet ik dat de helft uit onze politiezone kwam, de andere helft uit de rest van Brussel. En daar zaten amokmakers tussen.»

Rustig reageren

HUMO Eén maand later dook een video op van agenten die worden belaagd na de arrestatie van een overvaller op de Bergensesteenweg. Ziet u een verband tussen de lockdown, de zaak-Adil en die video?

CUMPS «Nee, het ging om andere mensen. De handelaars aan de Anderlechtsepoort hadden me op de hoogte gebracht van een forse toename van het aantal diefstallen in hun winkels. Ze waren het zat. Ik had de opdracht gegeven de dieven te vatten, de politie heeft een overvaller op heterdaad betrapt: hij had een winkelier met een mes bedreigd voor een smartphone.

»Je hoort vaak het verhaal dat er in Anderlecht no-go-zones zijn, buurten waar de politie niet meer komt. Die video is het bewijs van het tegendeel. Het verhaal dat de meeste inwoners tegen de politie zijn, klopt ook niet. Jongeren schrijven me dagelijks: ‘Help ons. We hebben het gehad met drugs, diefstallen en nachtelijke overlast.’ Zij willen ook rust en veiligheid.»

HUMO Na de arrestatie van de overvaller is het wel uit de hand gelopen.

CUMPS «Ik had snel een verslag van de feiten: één van de agenten had er een hersenschudding en een gebroken neus aan overgehouden. De volgende -ochtend heeft de politievakbond VSOA de beelden van het incident op de sociale media gedeeld, met alle heisa tot gevolg.»

HUMO Mag een politievakbond zulke beelden verspreiden?

CUMPS (denkt lang na) «Ik weet het niet.»

HUMO Wat hebt ú op die beelden gezien?

CUMPS «Een moedige agent die een verdachte probeert staande te houden, en die door verschillende andere personen wordt belaagd.»

HUMO En bijna gelyncht.

CUMPS «Inderdaad. Het politieteam heeft heel koelbloedig gereageerd.»

HUMO Vincent Houssin zei achteraf namens de politievakbond: ‘Bendes voelen zich gesteund door plaatselijke politici.’ Hij bedoelde met name ‘politici van links’. Ging dat over u?

CUMPS «In zijn eerste reactie had hij het over Pascal Smet (SP.A) en Benjamin Dalle (CD&V). Dalle is volgens mij niet ‘van links’. Smet heeft met-een na de dood van Adil ge-reageerd zonder veel kennis van zaken. Dat was niet slim.»

HUMO Is links te soft voor de Brusselse criminelen?

CUMPS «Links reageert gepast. Het heeft geen zin de sfeer van een burgeroorlog te scheppen. Je mag de wijken niet opgeven. Integendeel, je moet daar meer patrouilleren, maar wel met de buurtpolitie, die de problemen kent – en rustig reageert.»

HUMO U benadrukt ten overvloede het belang van de buurtpolitie, die dicht bij de mensen staat. Maar in Anderlecht komen de buurtagenten uit alle hoeken van het land: hebben zij wel voeling met de grootstad?

CUMPS «Agenten van de buurtpolitie zijn diep in de wijken verankerd. Elke dag patrouilleren ze, meestal te voet, door dezelfde straten. Zij weten wie een rotjoch is, een crimineel of een maffioso. Én wie wel oké is (lacht). Omgekeerd geldt hetzelfde: de inwoners kennen hun agenten. Ze vertrouwen hen, ook al zijn ze afkomstig uit Aalst of Charleroi. Maar het verloop is groot: na twee jaar vertrekken de meeste agenten naar een andere zone. Het is hier niet zo rustig als in Waver of Liedekerke.»

HUMO Begrijpt u die agenten?

CUMPS «Ja.»

HUMO Hebben ze gelijk?

CUMPS «Heb je ‘gelijk’ als je liever in een appartement woont dan in een huis? Iedereen beslist over zijn eigen leven.

»In een stedelijke -omgeving hopen de problemen zich op. Het probleem is niet de armoede, of de schooluitval, de slechte huisvesting of de werkloosheid. Het is én de armoede, én de schooluitval, én de slechte huisvesting, én de werkloosheid. Begrijpt u? Dat schept frustraties, maar heel wat agenten blijven ook een -carrière lang actief in deze zone, mensen met een oprechte passie voor de publieke dienstverlening. Het belang van hun engagement kun je niet overschatten.»

HUMO Na de video zei u dat uw politiezone meer geld nodig heeft. Zo is het makkelijk.

CUMPS «De normen voor de financiering van de politie da-teren van 1997. Op dat moment had Anderlecht 100.000 inwoners, intussen zijn het er 120.000 en krijgen we minder. Ik pleit voor een index-aanpassing en 20 procent extra. Minister De Crem heeft het begrepen, denk ik. Laatst verklaarde hij de steun voor deze zone te zullen opdrijven.»

HUMO Is de fusie van de zes Brusselse politiezones niet de eenvoudigste oplossing?

CUMPS «Hoe kun je naar meer buurtpolitie streven en te-gelijk alle zones samenbrengen? Daar is mijn verstand te klein voor. Is Parijs, met één politie-prefect die al lang geen voeling meer heeft met wat in de wijken leeft, het na te volgen voorbeeld?»

HUMO Hebben we zes politie-prefecten nodig om de band met de werkelijkheid te behouden?

CUMPS «Zoveel mogelijk, ja.»

HUMO Nóg meer politiezones?

CUMPS «Ik voer geen achterhoedegevechten (lacht).»

HUMO Komt het nog goed tussen jongeren en de politie?

CUMPS «Het zal veel energie vergen om het vertrouwen te herstellen. Met de dood van Adil is iets naar buiten gekomen dat verborgen zat: de diepe misnoegdheid van jongeren om hun sociaal-economische toestand. De opschriften die achteraf op de stadsmuren verschenen, luidden niet: ‘Mort à la police’. Nee, het was: ‘Mort à la BAC’ – ‘Dood aan de anti-criminaliteitsbrigade’. De jongeren maken, soms beter dan ikzelf, het onderscheid tussen de interventie- en de buurt-politie (lacht).»

HUMO Er vallen ook andere opschriften te lezen: ‘Het virus, dat is de politie’.

CUMPS «Dat is het werk van splinterbewegingen van extreemlinks – politieke recuperatie. De jongeren claimen: ‘Gerechtigheid voor Adil’. Daarin voel je hun frustratie. Ze hebben geen perspectief, ze maken geen kans op een baan.»

Taalstrijd

HUMO Columnist Luckas Vander Taelen had het op Doorbraak.be over de scholen waar jongeren uit probleemwijken worden opgeleid: de beruchte écoles poubelles, vuilnisbakscholen met kapotte ruiten en uitgebluste leerkrachten. Zijn er in Anderlecht ook zulke scholen?

CUMPS «Twaalf jaar geleden werd ik schepen van Onderwijs. Mijn eerste grote investering ging naar de renovatie van een school in Kuregem. Wat het gemeentelijk onderwijs betreft, mag ik zeggen dat de kwaliteit van onze gebouwen goed is.»

HUMO Hij had het vooral over scholen van de Franse Gemeenschap.

CUMPS «Dat is niet alleen een probleem in Anderlecht, álle scholen van de Franse Gemeenschap verkeren in staat van verval. De gemeentelijke scholen zijn oké, maar wat onderwijst men er? ‘Kantoorvaardigheden’ is nog altijd een studierichting. Denkt u dat jonge mensen nog een baan vinden omdat ze een kopieerapparaat kunnen bedienen? Het technisch en beroepsonderwijs is niet meer aangepast aan de noden van deze tijd.

»Ook taalkundig is er een probleem. Vorig jaar veroorzaakte Barbara Tournay, de directrice van de beroeps- en technische school Marius Renard, een polemiek door te verklaren dat het gedaan moest zijn met haar leerlingen Nederlands te willen leren. Iedereen stond op zijn achterste poten. Maar waaróm zei ze dat? Heel wat leerlingen van haar school spreken zelfs geen Frans. Dat is de realiteit: leerlingen leren Fráns op school. Moet je ze dan ook nog Nederlands bijbrengen?»

HUMO Als schepen zei u ooit: ‘Anderlecht bouwt zichzelf weer op.’ Is dat nog altijd zo?

CUMPS «De bevolking van de wijken is uitzonderlijk, nergens vind je zoveel jonge mensen. Dat is een kans. In twee wijken hebben we bouwpromotoren 1.800 nieuwe sociale woningen laten optrekken, op voorwaarde dat ze ook scholen zouden bouwen: twee middelbare scholen en één -basisschool, een gigantisch project ter waarde van 25 miljoen euro. (Trots) Dat hebben wij verwezenlijkt.»

HUMO Wanneer zult u tevreden zijn als burgemeester van Anderlecht?

CUMPS «Dat ben ik nu al. Als je niets meer kunt verbeteren, hoef je geen engagement meer aan te gaan. De eerste maanden van het ambt hebben me misschien getekend, maar ont-goocheld? Nee, ik barst van het enthousiasme.»

HUMO Het grootste probleem valt buiten uw bevoegdheid: RSC Anderlecht.

CUMPS (lacht) «Ik was een groot supporter: dertig jaar geleden miste ik geen enkele thuiswedstrijd. Nu is het alweer een poos geleden dat ik nog in het stadion ben geweest. Het verandert te snel voor mij, ik ken de spelers niet meer. Het is zoals met de buurtpolitie: je moet je kunnen vereenzelvigen met mensen. Dat lukt niet als het verloop te groot is.»