Neemt corruptie wereldwijd toe of denken we dat alleen?

Het lijkt wel grote schoonmaak in de wereld. Overal ruimen politici het veld op beschuldiging van corruptie. In Zuid-Afrika trad Jacob Zuma terug als president. Opvolger Cyril Ramaphosa belooft korte metten te maken met machtsmisbruik in de publieke sector. In Zimbabwe doet president Emmerson Mnangagwa hetzelfde met de erfenis van zijn afgezette voorganger Robert Mugabe.

undefined

Toch hebben gewone burgers wereldwijd de indruk dat de corruptie toeneemt, meldt woensdag de anti-corruptie organisatie Transparency International, die al 25 jaar onderzoek doet naar corruptie. Blijkens de Corruption Perceptions Index 2017 boeken veel landen weinig vooruitgang tegen corruptie. Tussen koploper Nieuw-Zeeland (89 punten), waar de corruptie het minst is, en hekkensluiter Somalië (9 punten) scoren twee op de drie landen (veel) minder dan 50 punten op een 100-punts schaal.
Zes miljard mensen leven volgens Transparency International in landen die worden geplaagd door ernstige corruptie, veelal landen met een slecht bestuur, politieke instabiliteit, een slecht functionerend rechtssysteem en beperkte persvrijheid. Volgens een ander TI-onderzoek (de Global Corruption Barometer) meldt bijna 1 op de 4 mensen wereldwijd afgelopen jaar steekpenningen te hebben betaald voor publieke diensten.
Hoe betrouwbaar zijn zulke indexen? 'Corruptie - het misbruiken van je positie voor persoonlijk gewin - is een veelkoppig monster en heel moeilijk te meten', zegt voorzitter Paul Vlaanderen van TI-Nederland.
Een exacte wetenschap is corruptieonderzoek niet, aldus Vlaanderen, 'maar als je dezelfde indicatoren over een aantal jaren toepast geeft dat wel degelijk een richting aan'.
Maar neemt de corruptie nu wereldwijd toe of denken we dat alleen? Vlaanderen wijt de toename zeker ten dele aan het feit dat media, beleggers en maatschappelijke organisaties er meer aandacht voor hebben. Maar er is ook een tendens in veel landen, onder meer in Oost-Europa, dat regeringen het minder nauw nemen met burgerlijke vrijheden, persvrijheid en onafhankelijke rechtspraak, ten koste van de kwaliteit van bestuur en de democratie.

In zulke landen wordt de strijd tegen corruptie vaak slechts met de mond beleden en vooral aangegrepen om politieke tegenstanders uit te schakelen, zegt Vlaanderen. 'De beschuldigingen zijn misschien terecht, maar er zitten politieke motieven achter, zoals bij de recente processen in Bangladesh.'
Corruptie is dan ook een ideaal wapen om in te zetten tegen vijanden. Elke burger heeft een hekel aan corruptie en iemand van corruptie beschuldigen maakt jou tot een held van onkreukbaarheid. Je tegenstander kan zich er ook moeilijk tegen verdedigen. Het leidt tot lange, ingewikkelde rechtszaken die vaak meer kwaad dan goed doen.
Een recent voorbeeld van het politiek uitbaten van corruptiebeschuldigingen lijkt de campagne in Saoedi-Arabië van kroonprins Mohammed bin Salman, november vorig jaar. Talloze machtige prinsen en zakenlieden werden opgepakt wegens machtsmisbruik en tot enorme schikkingen gedwongen.
Volgens critici is Bin Salmans campagne vooral bedoeld om in de aanloop naar de opvolging van zijn vader koning Salman politieke rivalen uit te schakelen en de controle te verkrijgen over een aantal sleutelsectoren in de Saoedische economie. Een methode die doet denken aan de manier waarop president Vladimir Poetin ooit afrekende met de steenrijke Russische oligarchen.
Hoe voorkom je dat corruptiebestrijding zo wordt misbruikt? Cruciaal is een goed openbaar bestuur, met een scheiding der machten en voldoende 'checks and balances'. Goede wetgeving en onafhankelijke rechtspraak garanderen dat media en maatschappelijk middenveld hun stem kunnen verheffen. 'Als de rechter niet meer onafhankelijk is, weet je als burger of bedrijf dat je je recht waarschijnlijk niet krijgt', zegt Vlaanderen.
Het is vrijwel onvermijdelijk dat beschuldigingen van corruptie als wapen tegen politieke tegenstanders worden ingezet, zegt de Britse econoom en bestuurskundige Paul Collier (University of Oxford). 'Maar de belangrijkste maatstaf voor het serieus nemen van de strijd tegen corruptie is niet of je je vijanden gevangenzet, maar of je dat ook met je vrienden doet.'

Benjamin Netanyahu: 'Mediadeal'
Premier Benjamin Netanyahu van Israël is verstrikt in een aantal corruptiezaken, onder meer inzake een mediabedrijf dat door hem zou zijn bevoordeeld in ruil voor gunstige berichtgeving. Netanyahu ontkent, maar justitie in Israël heeft een belangrijke getuige gevonden.
Ilmars Rimsevics: 'Desinformatie'
De centrale bankier van Letland, Ilmars Rimsevics, tevens lid van het bestuur van de Europese Centrale Bank, is opgepakt in verband met een onderzoek naar corruptie. Aanwijzingen nemen toe voor een desinformatiecampagne in de aanloop naar de verkiezingen. De verdenkingen gaan uit naar Rusland.
Khaleda Zia: 'Verduistering'

In Bangladesh werd oppositieleider en oud-premier Khaleda Zia veroordeeld tot 5 jaar cel wegens verduistering van ruim 200 duizend dollar aan donaties voor een goed doel. Regerend premier Sheihk Hasina kan haar langjarige politieke rivale nu uitsluiten van deelname aan de verkiezingen later dit jaar.

©De Volkskrant

undefined