Nepnieuws: welkom in het tijdperk van de onzin

Op de sociale media kan elke ordinaire roddel zich tot wereldnieuws ontpoppen. In de Balkan verdienen jonge studenten pakken geld met het versturen van als primeurs verpakte troep. Rechtse propagandamachines strijken neer in Europa, en in Rusland investeert Poetin jaarlijks 1,2 miljard euro in desinformatiecampagnes die westerse democratieën aan het wankelen moeten brengen.

'Met feiten kun je de strijd om de waarheid blijkbaar niet meer winnen'

Op zondag 4 december 2016 werd Edgar Welch wakker met een missie. De 28-jarige vader van twee vertelde zijn gezin dat hij een klus te doen had en reed met een automatisch geweer van zijn huis in North Carolina tot in Washington D.C. Na een rit van 500 kilometer wandelde hij pizzeria Comet Ping Pong binnen, loste drie schoten en doorzocht het hele gebouw, op zoek naar Hillary Clinton en het pedofilienetwerk dat zij bestuurde in de duistere gangen onder de pizzatent. Tot zijn grote verbazing vond hij geen spoor. Niet veel later gaf hij zich over aan de politie die het gebouw had omsingeld.

De actie van Welch was de vrucht van een maandenlange roddelcampagne, met als kiem de uitgelekte e-mails van Clintons campagneleider John Podesta, die door WikiLeaks werden gepubliceerd. Daar stond niks in over seksnetwerken, maar enkele verlichte geesten op de anonieme chatbox 4chan vonden een foto van twee meisjes die een pizza deelden in Comet Ping Pong nogal verdacht. Was dat geen aanwijzing voor een netwerk van kinderhandel? En was Clintons rechterhand niet de vrouw van Anthony Weiner, de Democraat die bekend stond voor het uitwisselen van pikante sms’en? Voor iemand ‘broodje aap!’ kon roepen, werd het verhaal opgepikt en aangedikt door internettrollen en Republikeinse propagandamachines. De FBI zou op Weiners computer bewijzen hebben gevonden van misbruik van minderjarige meisjes. De eigenaar van de pizzeria, James Alefantis, zat mee in het complot. Hij had tenslotte een bijeenkomst georganiseerd om geld in te zamelen voor Clinton. En Hillary zelf was spin in het web. Zo werd Comet Ping Pong een dekmantel voor een seksclub met ondergrondse tunnels waar hooggeplaatste pedofielen hun gang konden gaan met onschuldige kinderen.

In enkele weken tijd werd er meer dan een miljoen keer getweet over Pizzagate. Het personeel van de zaak werd bedreigd en beschimpt. Tot Edgar Welch besloot om de tent te gaan schoonmaken. Na de schietpartij, waarbij geen gewonden vielen, riep Alefantis op om de roddelcampagne eindelijk te stoppen. Het andere kamp had zijn verdediging meteen klaar: de Democraten hadden de aanval in scène gezet om de verspreiders van Pizzagate voor het blok te zetten. Dat het hele verhaal door de BBC maanden voordien al grondig was uitgeplozen en ontkracht, hielp evenmin. De BBC was een propagandamachine van de kinderverkrachters, dat wist toch iedereen?

De bullshitindustrie

Nepnieuws maakt niet alleen in het land van Donald Trump slachtoffers. Begin januari zorgde een gerucht op Facebook voor een paniekgolf in Limburg. Een alerte ziel had gemerkt dat twee moslimextremisten op een vrijdagnamiddag hadden ingecheckt in een Hasselts hotel. ‘Ze zijn er voor drie dagen,’ luidde het. ‘Ga dus zeker vandaag en morgen niet naar Hasselt. Men vreest voor…’ Het bericht verspreidde zich als een lopend vuurtje over het internet. De politie onderzocht het zaakje, maar het bleek loos alarm.

Michaël Opgenhaffen (professor KU Leuven, auteur van het boek ‘Sociale media en journalistiek’) «Propaganda, roddels en samenzweringstheorieën zijn er altijd geweest. Elvis zou nog leven, de Amerikanen zouden de aanslagen van 9/11 zelf hebben georkestreerd. Zelfs in kranten en tv-journaals dook al eens een foutief verhaal op. Maar dat bleef beperkt tot het publiek van die krant of zender, en het werd de dag nadien rechtgezet. Het nieuwe is dat de sociale media de snelheid en draagkracht van nepnieuws enorm versterken. Iedereen kan tegenwoordig een vals bericht verspreiden zonder langs de professionele poortwachters van de media te moeten passeren.

»Er zit zelfs een businessmodel achter. Tijdens de Amerikaanse presidentscampagne doken er dubieuze nieuwssites op die spectaculaire, maar compleet verzonnen berichten de wereld instuurden, genre: ‘De paus steunt Trump!’ De Amerikaanse nieuwssite BuzzFeed ontdekte dat meer dan 140 van die sites geregistreerd stonden in het Macedonische Veles, een stad van 45.000 inwoners. Studenten en middelbare scholieren probeerden er geld te verdienen met het verspreiden van onzin. Ze wisten dat elk bericht over Trump massa’s kliks, likes en shares zou opleveren. Elke keer als iemand op de advertentie bij hun bericht klikte, rinkelde de kassa. Het is verbazingwekkend hoe die gasten met beperkte middelen en nogal pover Engels toch zoveel mensen wisten te bedotten.»

Dave Sinardet (professor politieke wetenschappen aan de VUB) «De psychologie speelt een grote rol: we interpreteren nieuws altijd volgens ons eigen wereldbeeld. Informatie die in ons kraam past, nemen we klakkeloos over, maar als de informatie botst met onze overtuiging, maken we de boodschapper of bron verdacht. De producenten van nepnieuws spelen daar gretig op in. Kijk naar Pizzagate: respectabele media hadden het verhaal al tien keer weerlegd, en nóg bleven mensen geloven in die complottheorie. Met feiten kun je de strijd om de waarheid blijkbaar niet meer winnen bij een bepaald publiek. Dat is zorgwekkend.»

Ike Picone (professor journalistiek aan de VUB) «Onderzoek leert dat de waarheid van ondergeschikt belang is bij het retweeten van artikels. Veel mensen liggen er niet wakker van of de feiten kloppen. Ze delen een bericht omdat het bij hun overtuiging past, omdat ze hun mening willen uiten of omdat ze iets grappig vinden. Dat is het tijdperk van de post truth politics. Het wordt gevaarlijk als emoties en ideologische resonantie belangrijker worden dan de feiten. Veel kwaliteitsmedia hebben intussen een fact check-rubriek, maar een deel van de bevolking beschouwt dat als contrapropaganda van het establishment. Daarom is nepnieuws zo’n geschikt wapen voor propagandisten. Hun doel is niet informeren, maar twijfel zaaien en commotie veroorzaken.»

Zinloos?

Volgens BuzzFeed laat driekwart van de Amerikanen zich weleens vangen aan nepnieuws. De website ontdekte ook dat de twintig populairste nepnieuwsartikelen in de verkiezingscampagne meer shares, likes en reacties genereerden dan de twintig populairste verhalen van de grote nieuwsbedrijven. Gemiddeld duurt het 13 uur om een nepverhaal recht te zetten. Maar op dat moment kan de schade al gigantisch zijn. Weerleggingen treffen niet altijd doel, omdat ze minder sappig zijn en een veel kleiner publiek bereiken. Zo gelooft een kwart van de Republikeinen nog altijd dat Obama niet in de VS is geboren en een moslim is.

Ook de zaak-Tucker is een schoolvoorbeeld van hoe moeilijk het is om onzin te bestrijden. Eric Tucker is een 35-jarige marketeer uit Austin, Texas. De dag na de verkiezing van Trump zag hij tot zijn verbazing een groot aantal geparkeerde bussen in zijn buurt. Hij linkte dat feit meteen aan de verhalen op het nieuws over anti-Trump-protesten in de stad. Tucker nam een foto van de bussen en gooide die op Twitter. ‘Anti-Trump-protesten zijn niet zo organisch als ze lijken. Hier zijn de bussen waarin ze werden aangevoerd,’ lazen zijn veertig volgers. Enkele uren later verscheen de tweet al op de sociale nieuwswebsite Reddit. In Trumps community werd dat: ‘BREAKING: ze hebben de bussen gevonden! Tientallen staan er geparkeerd vlak bij de manifestaties in Austin.’

Een dag later was het nationaal nieuws. Een wakkere journalist van Fox belde het busbedrijf om het verhaal te checken. Bleek dat de bussen waren ingehuurd door Tableau Software, een bedrijf dat in de buurt een congres hield voor 13.000 mensen. Maar intussen was Tuckers post al 16.000 keer geretweet en 350.000 keer gedeeld op Facebook. Ook Trump twitterde over ‘professional protesters’. Drie dagen later zette Tucker zijn blunder recht. Die rechtzetting haalde na een week 29 retweets en 27 likes.

Caitlin Dewey, journaliste van The Washington Post, had een wekelijkse rubriek waarin ze berichtte over de fakeverhalen op het internet. Na anderhalf jaar zette ze die stop, ‘omdat het zinloos was’. Zijn we de strijd tegen de onzin aan het verliezen?

Peter Burger (professor journalistiek en nieuwe media aan de Universiteit van Leiden) «Zo dramatisch zie ik het niet. Het onderzoek van BuzzFeed waarin de twintig populairste valse en echte verhalen werden vergeleken, geeft een vertekend beeld. Men zou beter eens onderzoeken wat het aandeel van nepnieuws is in de totale nieuwsfeed van de Facebook-gebruikers. Volgens Mark Zuckerberg is dat minder dan 1 procent.

»Het stoort me ook dat nepnieuws een containerbegrip wordt. Propaganda is iets anders, en hacking is spionage. We moeten niet alles onder dezelfde noemer brengen. Ik geloof niet dat het commercieel geïnspireerde nepnieuws over Trump de uitslag van de Amerikaanse verkiezingen heeft beïnvloed. Ik ben er wel van overtuigd dat de rechtse propaganda van xenofobe websites als Breitbart gevaarlijk is. Het continu kloppen op dezelfde nagel en het ophitsen van lezers tegen bepaalde bevolkingsgroepen kan zeer schadelijke gevolgen hebben voor de samenleving.»

De grafiekjes van Theo

Donald Trump voerde een campagne die aan elkaar hing van de leugens, tegenstrijdige verklaringen en lasterlijke uitspraken. Intussen probeert Breitbart, het speeltje van zijn adviseur Steve Bannon, voet aan de grond te krijgen in Groot-Brittannië, Frankrijk en Nederland. Dreigen de bullshittechnieken ook onze samenleving en politiek te besmetten?

undefined

'Dave Sinardet: 'Partijen beginnen te begrijpen dat ze hun info ongefilterd bij de kiezer kunnen krijgen via sociale media. Vooral de N-VA past die tactiek toe.'

Sinardet «We zijn gelukkig nog niet afgedaald tot het niveau van de verzonnen pedofilienetwerken. Hoewel, tijdens de affaire-Dutroux kwamen we al dicht in de buurt met de X-verhalen. Wat zou dat gegeven hebben in tijden van sociale media?

»Partijen beginnen wel te begrijpen dat ze via sociale media hun informatie ongefilterd tot bij de kiezer kunnen krijgen. Vooral N-VA past die techniek steeds vaker toe: denk maar aan de recente communicatiecampagne waarin ze mensen willen duidelijk maken dat de verandering werkt. Bart De Wever zei dat hij daarmee een tegengewicht wou bieden voor ‘de leugens van de oppositie en de vakbonden’. Ook Theo Francken pakt graag uit met cijfers en grafieken over zijn beleid, zonder duiding van de klassieke media die hij lijkt te wantrouwen. Hij riep zijn achterban op om zíjn kanalen te volgen als ze eerlijke informatie wilden.

»Mensen sluiten zich op in informatiebubbels en echoputten, waarin ze voortdurend in hun gelijk worden bevestigd. Maar ik weet niet of de verzuiling die we in België hebben gekend zoveel beter was. Dat was ook één grote informatiebubbel: linkse kiezers lazen de Volksgazet, waarvan de hoofdredacteur ook de voorzitter van de Socialistische Partij was; christendemocraten lazen Het Volk of De Standaard. In Nederland waren zelfs de tv-omroepen opgesplitst volgens politieke ideologieën.»

undefined

'Mensen worden zo overrompeld met informatie dat ze een houvast zoeken bij de nieuwsbronnen die bij hun ideologie passen. Links en rechts, hoger of lager opgeleid, dat zijn online echt volledig aparte werelden'

Jan Callebaut (marktonderzoeker en communicatieadviseur) «De verzuiling was erger. Als Manu Ruys in De Standaard iets schreef, was dat voor zijn lezers de waarheid. Vandaag is de pers onafhankelijker en heb je een enorme verscheidenheid aan titels, bronnen en meningen. Dat lijkt me gezonder. De waarheid is vijftig tinten grijs geworden. Ik ben veel banger van die informatiebubbels. Eenzijdige informatie kan leiden tot extreem gedrag.»

Sinardet «Het is een vreemde paradox: je zou denken dat internet de mensen dichter bij elkaar zou brengen. En dat ze door die overvloed aan diverse media beter geïnformeerd zouden worden en genuanceerder gaan nadenken. Het tegendeel is waar: de polarisering neemt toe. Blijkbaar worden mensen zo overrompeld met informatie dat ze een houvast zoeken bij die nieuwsbronnen die bij hun ideologie passen. Links en rechts, hoger of lager opgeleid, dat zijn online aparte werelden.»

undefined

'Er is een groeiend wantrouwen tegenover de elite, en een deel van de bevolking rekent de pers daarbij. Ze beschouwen CNN, De Standaard en Humo als de slippendragers van de macht'

HUMO Zijn er naast de snelheid van het internet, bubbels van het eigen gelijk, nog andere oorzaken die onze bullshitdetectors aantasten?

Opgenhaffen «In peilingen naar de geloofwaardigheid van beroepscategorieën staan journalisten en politici vaak onderaan. Er is een groeiend wantrouwen tegenover de elite, en een bepaald deel van de bevolking rekent de pers daarbij. Vorige week zei Trump tegen een journalist van CNN: ‘Jij bent nepnieuws!’ Wel, een klein deel van de bevolking gelooft dat echt. Ze beschouwen CNN, De Standaard en Humo als de slippendragers van de macht, die valse informatie verspreiden.»

Sinardet «De inkomsten van de media staan onder druk. Er vallen ontslagen, er wordt geknipt in de middelen en de concurrentieslag is hevig. Online nieuws wordt steeds belangrijker, en vaak ontbreekt de tijd om een bericht te checken. De media die de twijfelachtige statements van Trump snel overnamen, zonder fact check, bereikten een groot publiek en zagen hun advertentie-inkomsten aandikken. Ernstiger media, die twijfelden, verloren marktaandeel. Systematische leugens werden op die manier beloond.

»Ook bij ons is dat bezig. Men wil meteen mee zijn, ook al bestaat het risico dat het nieuws vals is. Ten tijde van de antiterreuractie in Verviers dook op Twitter het gerucht op dat er schoten waren gelost in Brussel. Dat verscheen op reguliere nieuwswebsites. Achteraf bleek het fout. Zulke missers doen het vertrouwen van de nieuwsconsument geen goed. Politieke leiders spelen daar gretig op in door nog meer twijfel te zaaien en media openlijk te discrediteren. Bij ons gebruiken N-VA en Vlaams Belang dezelfde technieken. Denk maar aan de uitspraak van Theo Francken over wereldvreemde rechters. Of Bart De Wever die openlijk zegt dat hij met bepaalde kranten niet meer spreekt, omdat hij ze partijdig vindt. Het opmerkelijke is dat N-VA regelmatig een anti-elitediscours houdt terwijl het al jaren deel uitmaakt van die elite – zeker sinds het in alle regeringen zit.»

Burger «In de brexitcampagne zei Michael Gove dat de mensen de experts beu zijn. Als de mening van experts er al niet meer toe doet, wat is dan nog de waarheid? Professoren en politici moeten dringend minder hooghartig worden en hun stellingen beter uitleggen en onderbouwen. De tijd is voorbij dat ze onzin konden doodkloppen op basis van hun autoriteit alleen.»

HUMO Is er een link tussen de groeiende angst en onzekerheid, en de mate waarin mensen vatbaar zijn voor misinformatie?

Sinardet «De vluchtelingencrisis en de terreurdreiging werken dat in de hand. Dat had ook het pro-brexitkamp goed begrepen. Het EU-lidmaatschap heeft weinig te maken met migratie, maar toch ging het daar voortdurend over. De brexiteers speelden handig in op de breed gedragen antimigratiegevoelens. Ook daar is aan de lopende band met valse cijfers en statements gegoocheld.»

De Russen

In de Koude Oorlog was propaganda een beproefd recept. Rusland zet het wapen vandaag opnieuw volop in. Het is bekend dat Poetin een hacking- en desinformatiecampagne voerde om de Amerikaanse presidentsverkiezingen in het voordeel van Trump te beslechten. Maar Rusland richt zijn pijlen ook op Europa. Jaarlijks geeft het 1,2 miljard euro uit aan mediacampagnes in het buitenland. Die moeten ervoor zorgen dat de Russische visie op het wereldtoneel succesvol wordt verspreid bij een breed publiek. Online worden bijvoorbeeld nepberichten verspreid, maar ook meertalige media als RT (vroeger Russia Today) en Sputnik produceren Kremlinpropaganda in 29 talen.

Een greep uit de verhalen die de Russische bullshitmachine de voorbije twee jaar de Europese ether in mikte, toont dat de waarheid het ondergeschoven kindje is: Belgische F-16’s bombarderen in Syrië, een Russisch tienermeisje werd dagenlang verkracht door moslims, een 5-jarig ventje werd in Oost-Oekraïne aan het kruis genageld, NAVO-soldaten staan klaar om Zweedse vrouwen te verkrachten als Zweden zou toetreden tot de NAVO. Al die berichten vonden bliksemsnel hun weg naar antiwesterse, eurosceptische en populistische websites. Ze veroorzaakten onrust en leidden soms tot diplomatieke rellen. Maar de Russische media weigerden ze te wissen.

Jonathan Holslag (politicoloog) «Rusland voert een hybride oorlog tegen het Westen. Het doet offensieve patrouilles om de Baltische staten bang te maken. Het tracht Angela Merkel in diskrediet te brengen. En het maakt gebruik van hacking. De desinformatiecampagne om de westerse publieke opinie te beïnvloeden, is maar één van de vele wapens. Moskou financiert het Front National van Marine Le Pen, de PVV van Geert Wilders en heeft in ons land wellicht contacten met het Vlaams Belang. Die partners krijgen kritische informatie toegespeeld om de Europese lidstaten te destabiliseren. Hun reizen naar Rusland worden gefinancierd, net als de xenofobe media die aan hen zijn gelinkt. Die media nemen negatieve berichten over moslims over, die de visie van extreemrechts bevestigen.»

HUMO Doet Poetin dat omdat zijn visie over moslims en vluchtelingen even radicaal is?

HOLSLAG «Er zijn zeker overeenkomsten. In Rusland wordt de moslimminderheid flink onder de duim gehouden. Maar onderschat vooral het belang niet dat Rusland heeft bij een verdeel-en-heersstrategie. Hun doel is om Europa te verzwakken, dat versterkt de Russische belangen. En dat is goed aan het lukken.»

undefined

'Rusland en China kennen geen vrije pers of vrijheid van meningsuiting. In China wordt Facebook geblokkeerd. De vrijheid is onze sterkte, maar ook onze zwakte'

HUMO Hoe komt dat? Waarom zijn we zo vatbaar voor valse informatie?

HOLSLAG «Europa is gedesoriënteerd. Er is geen klare kijk op de toekomst, geen Europese identiteit, geen gezamenlijke geopolitieke visie. De grootmachten rondom ons proberen daarop in te spelen. Ook Amerika sponsort denktanks in Brussel om ons te beïnvloeden. En China heeft meertalige staatsmedia als China Daily die onze publieke opinie moeten bewerken.

»Andersom zou dat veel moeilijker zijn. Rusland en China kennen geen vrije pers of vrijheid van meningsuiting. In China wordt Facebook geblokkeerd. Onze sterkte – de vrijheid – is tegelijk onze zwakte.»

undefined

'Jonathan Holslag: 'We riskeren een algehele staat van verwarring: mensen weten niet meer wat ze moeten geloven.'

HUMO Hoe gevaarlijk is al die propaganda?

HOLSLAG «Je riskeert een algehele staat van verwarring, waardoor mensen niet meer weten wat ze moeten geloven. Als Europa nog meer verdeeld geraakt, zullen onze leiders onze belangen nog minder goed kunnen verdedigen. Rusland probeert niet alleen burgers, maar ook belangrijke zakenmensen en politici voor zijn kar te spannen. Het zet goedbetaalde consultants in om onze elite te bewerken. Het aantal politici uit Italië en Oost-Europese landen dat voor Gazprom rijdt, is immens.»

HUMO Europa heeft zijn lidstaten opgeroepen om waakzaam te zijn voor de ‘ondermijnende Russische campagne’. Hoe moeten ze zich verdedigen?

HOLSLAG «Meer inzetten op cyberspionage en contrapropaganda. Maar Europa heeft de middelen niet. Ik ben zeer benieuwd of men er een prioriteit van zal maken.»

HUMO Eind vorig jaar geloofde de Pakistaanse minister van Defensie Khawaja Asif een nepbericht waarin zijn vroegere Israëlische collega Moshe Yaalon dreigde met een nucleaire aanval op Pakistan. Razend tweette Asif dat Israël moest beseffen dat Pakistan ook kernbommen had. Pas achteraf merkte hij dat het bericht verzonnen was door een Amerikaanse website die grossiert in vals nieuws.

HOLSLAG «Het wordt gevaarlijk als je geen sterke staatsstructuren hebt en de wereld wordt opgehitst door de vlammen van het nationalisme. In zo’n samenleving komen ongelukken dichterbij.»

Oplossingen

Tsjechië heeft een overheidsinstelling opgericht om valse nieuwswebsites te bestrijden. In de VS zette afscheidnemend president Obama in alle stilte een agentschap tegen propaganda op. Duitsland wil hetzelfde doen. Is dat de oplossing?

SINARDET «Een ministerie van Waarheid is gevaarlijk. Zeker als het in handen valt van Trump, Marine Le Pen of Geert Wilders. Zo’n apparaat is alleen zinvol als het wordt bevolkt met onafhankelijke experts die op basis van duidelijke criteria bepalen wat nep is en wat niet. Anders dreig je af te glijden naar Chinese toestanden. Om dezelfde reden lijkt me het geen goed idee dat de overheid bepaalde websites gaat verbieden. Dat werkt niet. Met een andere naam ben je meteen weer online.»

undefined

'Facebook en Twitter moeten hun verantwoordelijkheid nemen. Mark Zuckerberg vindt dat Facebook geen mediabedrijf is, maar dat is onzin'

HUMO Duitsland wil platforms als Facebook gaan verplichten om nepnieuws binnen 24 uur te verwijderen, op straffe van boetes tot 500.000 euro.

SINARDET «Facebook en Twitter moeten hun verantwoordelijkheid nemen. Zuckerberg vindt dat Facebook geen mediabedrijf is, maar dat is onzin. Onderzoek van Reuters toont aan dat meer dan 40 procent van de Amerikanen zijn nieuws via Facebook binnenkrijgt. En dat is niet neutraal. De algoritmes van Facebook bepalen welke informatie je krijgt toegestuurd. Het bedrijf kan er perfect voor zorgen dat dubieuze websites minder makkelijk tot bij de nieuwsconsument raken. En dat mensen uit hun bubbel worden gehaald, doordat ze niet alleen berichten krijgen van sites met steeds hetzelfde ideologische profiel.»

PICONE «Mediabedrijven worden verantwoordelijk gesteld voor haatberichten op hun fora. Ik zie niet in waarom dat voor Facebook anders zou moeten zijn. Als iemand een tepel post, zijn ze ook in staat om snel in te grijpen. Facebook moet gebruikers bewuster maken. Als iemand een twijfelachtig bericht wil delen, moeten zij daar een banner overheen leggen: ‘Bent u wel zeker dat u dit wilt delen, want we hebben dit geïdentificeerd als fake’. Al is het maar de vraag of mensen zich daardoor laten afschrikken. Zuckerbergs tegenzin is uiteraard te verklaren door het feit dat die sensationele berichten advertentie-inkomsten opleveren. En ik begrijp best dat hij niet te ver wil gaan in de censuur. Maar dat Facebook moet ingrijpen, staat buiten kijf.

»Daarnaast moeten onze reguliere media voor tegengewicht zorgen. In de VS gaat slechts 33 procent van de mensen akkoord met de stelling dat je het meeste nieuws doorgaans kunt vertrouwen, in Vlaanderen is dat 59 procent. Voor zo’n kleine oppervlakte hebben we veel verschillende titels en mediagroepen. Die sterkte moeten we gebruiken. Onze media blijven kwaliteitsmerken die fakeverhalen snel kunnen ontmaskeren op hun websites: ‘Let op, dit verhaal klopt niet’.»

undefined

'Jan Callebaut: 'Voor je het weet, wordt ook Het Gat van de Wereld afgeschaft. Waar ben je dan mee bezig?'

CALLEBAUT «We moeten onze jongeren vooral meer kritische geest bijbrengen. Mediawijsheid moet een vak worden op school. Dat lijkt me nuttiger dan allerlei krampachtige initiatieven om te verhinderen dat er vals nieuws wordt verspreid. Voor je het weet, wordt Het Gat van de Wereld ook afgeschaft. Waar zijn we dan mee bezig?»

BURGER «Voer het vak mediawijsheid maar in vanaf de basisschool. En begin met het bijscholen van de docenten. Zij moeten eerst zélf de mechanismen achter nepnieuws begrijpen voor ze die aan jongeren kunnen uitleggen.»

OPGENHAFFEN «Het verbaast me elke keer hoeveel verstandige mensen uit mijn netwerk zaken delen die overduidelijk vals zijn, zoals het kettingbericht waarin stond dat WhatsApp voortaan betaald zou moeten worden als je het bericht niet deelde. Dat toont een gebrek aan kritische attitude. Mensen moeten kritischer zijn en drie keer nadenken voor ze iets delen of liken.»

HUMO Hebt u concrete tips om vals van echt nieuws te onderscheiden?

OPGENHAFFEN «Verder lezen dan de kop. Soms merk ik dat ik een titel heb gedeeld zonder dat het artikel eraan hangt. Toch staan daar dan al hartjes onder. Check ook de bron. Wie is de auteur? Van welke website komt het? Wordt er naar geloofwaardige bronnen verwezen? En surf eens naar die websites. Bij twijfel kun je in Google de naam van de website + ‘hoax’ of ‘fake’ ingeven. Sommige websites lijsten al die hoaxes op. Ook aan de datum kun je wat zien. Sommige fantastische verhalen circuleren al jaren en duiken plots weer op. Pizzagate leeft op bepaalde media nog altijd voort. Foto’s kun je checken via de ‘image search’ op Google. Na een terreuraanslag worden er weleens foto’s van dansende moslims gepost. Als je zo’n foto googelt blijkt die al vier jaar oud te zijn, en genomen in een totaal andere context. Ook aan de schrijfstijl kun je veel afleiden. Oogt het professioneel? Of lijkt het stuk vooral bedoeld om de lezer kwaad te maken en aan te zetten tot delen?»