Niet dringen: de planeet is bijna vol

Ook het gevoel dat het de laatste tijd weer drummen is in de Delhaize? Kan kloppen, want volgens de laatste cijfers lopen er meer dan 6,8 miljard mensen rond op deze aardkloot. Wat meer is: er komen er elke seconde twee bij. Train alvast uw ellebogen, want we evolueren stilaan naar een kritische grens: overal ter wereld slinken drinkwaterreserves zienderogen en de beschikbare landbouwgrond krimpt elke dag. Maar wanneer is trop té veel?

Het antwoord krijgt u - durven wij te denken - in de BBC-documentaire 'How Many People Can Live on Planet Earth', dinsdag 16 maart te zien op Canvas. In deze onthutsende docu schetst natuurfilmer David Attenborough een gitzwart toekomstbeeld van wateroorlogen, wijdverspreide hongersnood en verwoestende epidemieën. Etienne Vermeersch zag de documentaire enkele weken geleden al en is er nog altijd zwaar van onder de indruk.

Etienne Vermeersch «Omdat de documentaire bevestigt wat ik al meer dan 50 jaar zeg. Al sinds 1955 ben ik bekommerd om het probleem van de wereldbevolking. Ik zat toen in het noviciaat en zei tegen mijn novicemeester: 'De katholieke leer is onhoudbaar wat betreft de geboortepolitiek. Als we ons zo blijven voortplanten zijn we binnenkort gewoonweg met té veel. Onze planeet kan dat niet aan. Weet je wat hij zei? 'Er zijn toch nog genoeg onontgonnen woestijnen?' (jammerend) Mensen trekken zich er geen snars van aan. Daarom ben ik blij dat deze documentaire er nu is, dat ze bevestigt wat ik allang zeg, bij monde van zeer groot specialist. David Attenborough weet waarover hij spreekt: hij kent het ecologisch systeem van binnen en van buiten.»

HUMO Attenborough stelt aan het begin van de documentaire vast dat het steeds moeilijker wordt om échte wildernis te vinden. De mens is overal.

Vermeersch «Toen ik een kleine jongen was, leerden wij op de lagere school dat er op aarde 2 miljard mensen leefden. Nu zitten we op een zucht van 7 miljard. De wereldbevolking is in de loop van mijn leven verdrievoudigd. Dat is (grommelend) verschrikkelijk.»

HUMO Wat is het antwoord op dé hamvraag die gesteld wordt in de documentaire? Hoeveel mensen kan planeet Aarde aan?

Vermeersch «Ik heb daar vroeger grondige studies naar gedaan en het cijfer dat altijd terugkwam is 20 miljard.»

HUMO Dan hebben we nog wel even respijt?

Vermeersch «Er is wel één voorwaarde: we moeten dan allemaal gaan leven zoals de straatarme boeren op het Chinese platteland. En we moeten hun energie- en grondstofzuinige leefgewoonten overnemen, inclusief hun - nogal karige - dieet van rijst en groenten.

»Als we met zijn allen willen leven zoals de doorsnee Westerling, kan de aarde maximum 1 miljard inwoners aan.»

HUMO Zeven keer minder dan er nu zijn?

Vermeersch «Klopt. Ons consumptiepatroon is heel erg gericht op vlees. Stel u voor dat alle Indiërs, Chinezen en Indonesiërs ook zoveel vlees willen gaan eten: dat kan onze aarde niet aan. Daarvoor is er gewoonweg niet genoeg plaats. En als we allemaal evenveel vis gaan eten gelijk de Japanners, is de zee in tien jaar tijd leeggevist. 't Is cynisch, maar dat we het nog altijd uitzingen met 7 miljard, hebben we te danken aan het feit dat een groot deel van de wereldbevolking arm is. Eén miljard leeft in de diepste ellende die u zich kan voorstellen. En een half miljard mensen lijdt elke dag honger en heeft zelfs nauwelijks toegang tot drinkbaar water.»

Niet dringen: de planeet is bijna vol (vervolg)

HUMO De toon van de documentaire is gitzwart, en bij momenten zelfs apocalyptisch. Bent u ook zo pessimistisch?

Vermeersch (fel) «Maar de apocalyps speelt zich op dit eigenste moment al af voor onze ogen, in Port-Au-Prince. Dat is een voorafspiegeling van de wereld over tien, twintig jaar. Dat land is compléét overbevolkt. Elke vrouw krijgt daar gemiddeld 3,81 kinderen, de bevolking groeit ieder jaar met bijna 2%. Over veertig jaar wonen daar twintig miljoen mensen. En over 80 jaar veertig miljoen. Bovendien: door langdurige roofbouw is alle vruchtbare landbouwgrond uitgeput, helemaal geërodeerd. Daardoor zit de bevolking nu geconcentreerd in Port-au-Prince, met alle desastreuze gevolgen vandien.»

HUMO Een verdubbeling van de bevolking om de veertig jaar: kan je die cijfers extrapoleren naar de hele wereld?

Vermeersch «Nee, want op wereldvlak is het nog erger gesteld. We zitten nu aan bijna zeven miljard mensen. Maar als iedereen blijft denken dat hij of zij recht heeft op vier kinderen, verdubbelt de bevolking met elke generatie. Als we gewoon blijven voortgaan zoals nu, zitten we over zes, zeven generaties met 1000 miljard mensen op aarde. Dat is te veel, dat snapt elke kleuter. (schudt het hoofd) Natuurlijk zullen we nooit aan 1000 miljard raken. Want vooraleer het zover komt zal de aarde getroffen worden door verschrikkelijke hongersnoden, epidemieën en oorlogen. De plunderingen in Haïti: dat wordt de realiteit van alledag. De genocide in Rwanda - toch een van de gruwelijkste oorlogen die we de laatste jaren hebben gekend - was het gevolg van overbevolking. Waarom hebben die mensen mekaar uitgemoord? Uit plaatsgebrek, natuurlijk.

»Egypte is ook een goed voorbeeld. In heel dat land is 30.000 vierkante kilometer landbouwgrond voorhanden: twee dunne stroken langs de Nijl en dan de volledige delta. Vierduizend jaar lang hebben een paar miljoen mensen daar behoorlijk kunnen leven. Maar toen ik geboren werd was de bevolking al aangegroeid tot 20 miljoen. En vandaag zijn er 80 miljoen Egyptenaren, voor een stuk vruchtbare grond ter grootte van België. Dat blijft niet goed gaan. Er zal meer en meer armoede komen. En dan volgt er als vanzelf geweld, want als de ene een zak graan heeft en de andere niet, slaan ze mekaar de kop in. Mensen die geen eten hebben zullen alles doen om hun maag te kunnen vullen.»

HUMO Het probleem zal niet beperkt blijven tot de derde wereld. Zoals ze in de documentaire zeggen: 'Toen de Titanic de dieperik in ging, zijn ook de passagiers uit eerste klasse verzopen.'

Vermeersch «Uiteraard. Het volstaat om de demografie van Brussel te bekijken: in de komende 20 jaar krijgen we daar een bevolkingsexplosie. Er zijn nu al probleemwijken, maar over 20 à 30 jaar is de hele stad een probleemgebied.»

HUMO Eigenlijk ligt de oplossing voor de hand: een strikte geboortebeperking.

Vermeersch «Het drama is: niemand wil daarvan weten. Nochtans is het de enige oplossing.»

HUMO Het druist ook in tegen onze natuur: mensen worden door hun instinct aangespoord om zich zo veel mogelijk voort te planten.

Vermeersch «Klopt. En ik heb daar alle respect voor - het raakt aan een van de meest menselijke emoties. Maar we moeten toch ook ons verstand gebruiken? Denk twee keer na voor je er aan begint.»

HUMO Wat beschouwt u als een 'redelijk aantal kinderen'?

Vermeersch «Twee.»

HUMO Heeft u er al over nagedacht hoe u dat gaat voor elkaar krijgen?

Vermeersch «Zeker niet met dwang. Iedereen moet het voor zichzelf uitmaken, maar we moeten wel een bewustzijn creëren. Twee is het ideaal, het ethische maximum. En we moeten zeker ophouden met mensen die géén kinderen hebben te stigmatiseren of te culpabiliseren.»

HUMO Tussen twee haakjes: u houdt hier een warm pleidooi voor minder kinderen, terwijl de vergrijzing om de hoek loert. Zijn er in België niet te wéinig kinderen.

Vermeersch «Te weinig kinderen? Te weinig kinderen? Complete onzin!»

HUMO Als onze ouders dertig jaar geleden méér kinderen hadden gemaakt zouden er nu meer werkenden zijn om de pensioenen te betalen.

Vermeersch (schamper) «Yves Desmet heeft een paar jaar geleden geschreven dat er sinds 1965 een cumulatief tekort is ontstaan van 270.000 geboorten. Laten we veronderstellen dat die mensen wél waren geboren: van die 270.000 zouden pakweg 70.000 een job hebben op dit moment. We zouden verdorie 200.000 werklozen méér hebben! Die dragen niet bij aan de pensioenen. Nee, meer kinderen zijn echt geen oplossing voor de vergrijzing. Meer werklozen aan het werk helpen wél.»

HUMO Als geboortebeperking ethisch moeilijk ligt, kan de biotechnologie - een wetenschap die met rasse schreden vooruitgang boekt - misschien wél soelaas brengen?

Vermeersch «Met technologie kan je toch niet meer landbouwgrond creëren?»

HUMO Je kan landbouwgrond vruchtbaarder maken, zodat die meer voedsel produceert.

Vermeersch «Juist niet! Dat is het probleem. Je kan de opbrengst van landbouwgrond een tijdje maximaliseren met meststoffen, maar als je de grond te lang uitput wordt ze op den duur onvruchtbaar. Dood. De Chinezen gebruiken vandaag 50 keer meer pesticiden en meststoffen dan een halve eeuw geleden. Dat kan niet blijven duren.»

HUMO Een groot deel van het witlof en de tomaten die wij eten is afkomstig van watercultuur. Is dat geen oplossing?

Vermeersch (lachje) «En waar gaan we dat water halen, denk je? Water is over tien jaar een kostbaar goed, het grootste probleem dat de wereld zal kennen. Oorlogen zullen gevochten worden om water. In de documentaire zie je erg goed hoe het watertekort zich in Mexico City nu al doet voelen. Het probleem is stilaan wijdverspreid. Nee, van technologie moeten we niet te veel heil verwachten. Elke goede oplossing begint met een goede bevolkingspolitiek - desnoods mét geboortebeperkingen. Helaas krijg ik dat niet uitgelegd, zelfs niet aan de ecologisten. Die gaan meestal mee in mijn discours, tot ik over het bevolkingsprobleem begin. Dat is nochtans veel belangrijker dan hun geleuter over wegwerpscheermesjes.»