‘Nieuw België’ van Tom Naegels is een magnum opus dat de blik op ons land voorgoed zal veranderen

In 1979 stond de Gentse Filipinnestraat als ‘onbewoonbaar’ te boek. Bijna driekwart van de inwoners was van Turkse afkomst, in 1983 werden alle huizen gesloopt. ‘Voor de Vlamingen was het alsof er een authentiek Turks dorp naast hun deur was neergepoot,’ schrijft Tom Naegels in ‘Nieuw België’, het eerste deel van zijn migratiegeschiedenis van België. De nieuwkomers die na de Tweede Wereldoorlog uit Italië, Turkije en Marokko kwamen, hebben van België een ander land gemaakt: ze brachten radicaal andere gewoontes mee. Tom Naegels toont zich een echte schrijver-historicus, die zijn politieke overtuiging aan de kant schuift voor de historische werkelijkheid.

‘Nieuw België’ is gebaseerd op uitgebreid onderzoek dat niet zou misstaan in een doctoraat. Net als David Van Reybrouck beschikt Naegels over het talent om die research in een goed verteld en elegant gecomponeerd verhaal te gieten. Er zijn wel meer gelijkenissen: beiden zijn literaire talenten die zijn opgeschoven naar de non-fictie. Ze duiken in archieven, maar beheersen ook interview- en reportagetechnieken. ‘Nieuw België’ is net als ‘Congo’ de synthese van een beladen geschiedenis die nauwelijks bekend is: eveneens een mijlpaal.

Het eerste deel focust op de periode waarin migranten actief gerekruteerd werden. België sloot akkoorden met Italië, Marokko en Turkije en organiseerde zelf de immigratie. Werkgevers voerden propaganda in het land van herkomst en haalden de arbeidskrachten met bussen op. Na de Tweede Wereldoorlog moest het kapotgeschoten vaderland heropgebouwd worden, en daarvoor diende de steenkoolnijverheid opnieuw opgestart. ‘De Belgen hadden steenkool nodig, maar ze waren niet zo gek die zelf te kappen,’ schrijft Naegels fijntjes. Wie de grote cultuurclash betreurt of wie heimwee heeft naar het oude België, moet maar bedenken dat we het nieuwe België zelf hebben gemaakt.

Tom Naegels geeft een stem aan de onwetende Italianen die hun dorp en de mediterraanse zon inruilden voor de ondergrond van Waterschei. Hij maakt naar aanleiding van de mijnramp van Marcinelle (1956) duidelijk dat migratiegeschiedenis niet losstaat van de internationale politieke geschiedenis. Voor wie koos voor het ellendige, gevaarlijke mijnwerk, moest de ellende thuis nog groter zijn. Zoals in het Marokkaanse Rifgebergte, waar de bevolking gebukt ging onder armoede en geweld. Door droogte, hongersnood en de oorlog met Algerije konden de Riffijnen er geen seizoensarbeid meer verrichten. Voor hen leek de Borinage de hemel op aarde. ‘Nieuw België’ vertelt zo ook de schrijnende sociale geschiedenis van havelozen die niets meer te verliezen hadden.

Van een mirakeloplossing voor de Belgische economie veranderde de migratie in de jaren 70 in een politiek probleem. Algauw kwam de ranzigheid in het debat. Tom Naegels citeert een pamflet van de toenmalige Volksunie uit 1975 – het Vlaams Blok zou pas enkele jaren later uit die partij ontstaan: ‘Ganse gedeelten van Brussel worden in sneltempo verzamelplaatsen, in enkele gevallen reeds echte getto’s, van vreemdelingen. Het loopt er vol donkerhuidige types op straat.’ De hardere geschiedenis van de migratie, die in de jaren 70 begon met de knokploegen van de Vlaamse Militanten Orde (VMO), zal in deel twee van ‘Nieuw België’ aan bod komen.

Dit is niet alleen een geschiedenis van het nieuwe België, maar ook een nieuwe geschiedenis van België. Een magnum opus dat de blik op ons land voorgoed zal veranderen. Een uitstekend journalist en een verdienstelijk schrijver was Tom Naegels al. Met dit boek laat hij zich nu ook gelden als een belangwekkend historicus.