Nieuwe sancties treffen ook Poetins geheime liefdesleven: ‘Over zijn minnares mag niemand in Rusland schrijven’

Het Verenigd Koninkrijk stelt nieuwe sancties in tegen familieleden van de Russische president Vladimir Poetin. Naast zijn ex-vrouw Ljoedmila Otsjeretnaja (64), kan ook zijn vermeende vriendin Alina Kabajeva (39) niet langer ontkomen. Over zijn relaties is Poetin zelf altijd zeer zwijgzaam geweest. Journalist Steven Lee Myers onthulde eerder in de biografie ‘De nieuwe tsaar’ waarom. Lees het hier terug in De 7 Hoofdzonden van Vladimir Poetin.

Steven Lee Myers «Poetin is al twee decennia de machtigste man van het grootste land ter wereld, en nog altijd blijft hij zowel voor de gewone Rus als voor ons in het buitenland een enigma, een ongrijpbaar en ondoorgrondelijk fenomeen. Dat is verbluffend.»

HUMO Toch zijn er al hele boekenkasten volgeschreven over hem. Wat moeten we daarmee?

Myers «De meeste boeken in het Westen worden geschreven door auteurs die geen fan zijn van Poetin. Ze stellen hun blik scherp op wat er onder zijn leiding allemaal misgelopen is: vermoorde journalisten en oppositiefiguren, een extreem corrupt politiek systeem of de oorlogen in Oekraïne en, daarvoor, in Tsjetsjenië. In Rusland daarentegen wordt Poetin bewierookt als de sterke leider die de Russen vooruitgang, stabiliteit en een herwonnen nationale trots heeft geschonken. Je kunt hem dus bekijken door veel verschillende ogen en die zien allemaal een deeltje van Poetin, dat al dan niet aan de werkelijkheid beantwoordt.»

HUMO Bent u fan?

Myers (lacht) «Nee, ik ben journalist. Wat je als mijn verdienste zou kunnen beschouwen, is dat ik geprobeerd heb door al die ogen tegelijk te kijken en daarnaast te luisteren naar wat Poetin zelf in het openbaar te zeggen heeft. Ik heb ook gesproken met zijn naaste vrienden, zoals Sergej Roldoegin, en met voormalige of huidige vertrouwelingen, zoals oud-spoorbaas Vladimir Jakoenin en ex-premier Michail Kasjanov. Als je dat allemaal samenlegt, krijg je toch een redelijk goed beeld van Poetins persoonlijkheid. Het is een cliché, maar achter de façade die zijn pr-machine heeft opgetrokken, zit ook maar een gewone mens – zij het not very likeable – die buiten de muren van de macht een familieleven en een vriendenkring heeft, met wie hij zijn emoties en zorgen deelt.»

Luiheid

HUMO U slaat een paar flinke gaten in die façade. In plaats van de koude gedisciplineerde KGB’er die zich zelden of nooit door emoties of opwellingen laat leiden, zien we een impulsief heethoofd, een vechtjas zelfs.

Myers «Dat was hij al in zijn jonge jaren. Aan het begin van zijn eerste termijn als president, net na de millenniumwisseling, kwam hij daar zelfs openlijk voor uit in een interview: ‘In mijn jeugd was ik een herrieschopper.’ Ook een vroegere lerares beschreef de kleine Volodja als een impulsieve jongen die rondhing met foute vrienden. Op school werd hij betrapt met een mes op zak, en van een wijkcomité kreeg hij een berisping wegens crimineel gedrag.»

HUMO Was hij een luie leerling?

Myers «School interesseerde hem aanvankelijk niet. Maar naar eigen zeggen hebben de vechtsporten, die Poetin al op jonge leeftijd is gaan beoefenen, hem gered. Hij ontwikkelde een vastberadenheid om te slagen, waardoor ook zijn schoolresultaten verbeterden. De vechtkunst bood hem echter ook de mogelijkheid om zich te laten gelden tegen grotere en sterkere jongens. Poetin was herhaaldelijk betrokken bij straatgevechten, ook als volwassene. Als student aan het Rode Vaandel-instituut, de eliteschool van de KGB waar de beste spionnen (lees: diegenen die naar het Westen werden gestuurd, red.) van de Sovjet-Unie werden opgeleid, leek hij op weg naar een succesvolle carrière binnen de geheime dienst. Maar toen raakte hij betrokken bij een knokpartij in de Moskouse metro. Hij hield er een gebroken arm en een slecht rapport aan over. Een spionnenopdracht in het kapitalistische Westen kon hij op zijn buik schrijven en dus liet hij de deuren van het Rode Vaandel-instituut maar achter zich dichtvallen. In plaats daarvan belandde hij op een saaie post in het Oost-Duitse Dresden.»

HUMO Ziet u veel van die jonge Vladimir terug in de Poetin van vandaag?

Myers «Je kunt moeilijk ontkennen dat hij niet kan omgaan met kritiek. Elke aanval op Rusland beschouwt hij als een aanval op zijn persoon. In dergelijke situaties heeft hij zichtbaar moeite om zijn woede te verbergen. Als je goed naar zijn mimiek kijkt, dan zie je nog steeds het ventje dat kleiner was dan zijn leeftijdsgenoten, de pispaal die zwaar gepest werd door grotere jongens.»

HUMO En zijn autoritaire inslag, waar komt die vandaan?

Myers «Respect voor autoriteit is een product van zijn sovjetopvoeding en zijn carrière binnen de KGB. Als het aan Poetin ligt, mogen politici, militairen en politieagenten doen wat ze willen en heeft níémand het recht om hen daarvoor te bekritiseren.»

Gramschap

HUMO U hebt het ook over Poetins problematische relatie met de pers.

Myers «Ik heb het over zijn dedain voor de pers. Dat heeft hij nooit kunnen verbergen. Poetin was nog maar enkele maanden president toen de Russische kernonderzeeër Koersk naar de bodem van de Barentszzee zonk en alle 118 inzittenden omkwamen. Voor hem was dat echter geen menselijk drama, maar een internationale afgang voor Rusland. Terwijl de Russen niet over de middelen beschikten om een adequate reddingsoperatie op te zetten, weigerde Poetin buitenlandse hulp. Ondertussen verkeerden achtergebleven familieleden dagenlang in onzekerheid, met valse hoop.

»De journalisten die daarover schreven, handelden volgens Poetin niet uit bezorgdheid over de deplorabele staat van de marine of uit mededogen voor de nabestaanden. Nee, het waren verraders die Rusland belachelijk wilden maken. Poetin twijfelde zelfs openlijk aan de authenticiteit van de vrouwen die op tv hun verdriet en wanhoop uitten. Hij zei te beschikken over een rapport waaruit zou blijken dat tv-reporters hoeren hadden ingehuurd om zich in de nieuwsuitzendingen voor te doen als echtgenotes en zusters van de opvarenden. Poetin kon niet geloven dat gewone Russen het aandurfden hem te bekritiseren.»

HUMO En dus liet hij de pers muilkorven.

Myers «De meeste media staan nu onder controle van de staat en volgen braaf de vaderlandslievende koers die door het Kremlin wordt uitgestippeld. Die greep op de pers werd groter met elk nieuw schandaal. Na de oorlog in Tsjetsjenië en de terroristische zelfmoordaanslagen, kwamen de massagijzelingen in Moskou en Beslan, de processen tegen de oligarch Michail Chodorkovski en de punkmeisjes van Pussy Riot, de oorlog tegen Georgië... Journalisten die het aandurfden om het officiële relaas van deze affaires te bekritiseren of tegen te spreken, schaarden zich in Poetins ogen aan de zijde van terroristen of van de VS.»

HUMO Ondertussen is zijn presidentschap gedrenkt in het bloed van kritische journalisten, politici van de oppositie en activisten. Hoe komt hij daar in eigen land mee weg?

Myers «Door het belang van die mensen te minimaliseren en de schuld voor hun dood in de schoenen van anderen te schuiven – van Tsjetsjenen en buitenlandse geheime diensten. Toen in 2006 de bekende onderzoeksjournaliste Anna Politkovskaja in haar lift werd doodgeschoten, had de moord volgens Poetin niets met haar werk te maken. Haar invloed op het politieke leven in Rusland was in zijn ogen immers zeer marginaal. Nee, achter de moord zat een samenzwering van vijanden, die daarmee de reputatie van Rusland in de wereld wilden beschadigen en een golf van anti-Russische sentimenten probeerden op te wekken. Toen oppositiepoliticus Boris Nemtsov in februari van dit jaar werd geëxecuteerd op een brug bij het Kremlin, bagatelliseerde Poetin ook zijn invloed op de Russische samenleving.»

HUMO Wat vinden de Russen van Poetins schunnige taalgebruik in het openbaar?

Myers «De Russen zijn er inmiddels aan gewend. Toen Poetin in september 1999 door de toenmalige president Boris Jeltsin tot premier benoemd werd, zag het Russische publiek een man die zeer heftig en emotioneel reageerde op de opnieuw opgelaaide Tsjetsjeense oorlog: ‘We zullen overal achter de (Tsjetsjeense, red.) terroristen aangaan. Dus als we ze op het toilet vangen, dan zullen we ze daar in het schijthuis afmaken.’

»Vijftien jaar later blijkt hij nog altijd even impulsief en heetgebakerd te zijn. De nieuwe regering die na de Maidanrevolutie in Oekraïne aan de macht kwam, is volgens hem een bende plunderende fascisten en neonazi’s. Zonder al te veel na te denken of met anderen te overleggen, besloot hij dus tot de annexatie van de Krim.»

Hovaardigheid

HUMO Ziet Poetin die annexatie als een volgende stap in het herstel van de Russische nationale trots?

Myers «Er is meer dan één reden voor te bedenken. Om te beginnen was de Krim sinds de 18de eeuw onderdeel van het tsarenrijk en later van de Russische sovjetrepubliek. Totdat Stalins opvolger Nikita Chroesjtsjov het schiereiland in 1954 cadeau deed aan Oekraïne. De annexatie wordt door veel Russen beschouwd als het rechtzetten van een historische fout. Maar er is ook een praktische reden: het schiereiland is de thuishaven van de Russische Zwarte Zeevloot die bij een opzegging van het huurcontract door Kiev dakloos zou zijn geworden. En wie weet, misschien zit Poetins huwelijksreis van 1983 op de Krim er ook voor iets tussen (lacht).»

HUMO U gelooft dat Poetins bekommernis over Ruslands nationale trots wortels heeft die teruggaan tot voor zijn geboorte.

Myers «Zijn vader Vladimir heeft in de Tweede Wereldoorlog tegen de nazi’s gevochten, terwijl zijn moeder Maria en broer Viktor vastzaten in Leningrad, dat bijna 900 dagen belegerd werd door de Duitsers. Meer dan 1 miljoen mensen kwamen om door honger en vrieskou, onder wie ook Viktor. De verhalen over de oorlog, de menselijke offers en de sovjetoverwinning op nazi-Duitsland hebben op Poetin, die in 1952 werd geboren, een diepe indruk gemaakt.

»Hij bekijkt elke vernedering die Rusland de voorbije 25 jaar heeft moeten slikken door het prisma van die Grote Overwinning – van het uiteenvallen van de Sovjet-Unie en de kleurenrevoluties in Georgië en Oekraïne tot de oorlog in Tsjetsjenië en de NAVO-uitbreiding in Oost-Europa. Terwijl de Verenigde Staten al die jaren overal in de wereld hun invloed deden gelden en militair intervenieerden waar ze maar wilden, moest het verzwakte Rusland lang aan de zijlijn blijven staan. Daarom is Poetin nu zo gretig in Syrië: hij wil laten zien dat ook Rusland zijn militaire spierballen kan laten rollen.»

HUMO Poetin is niet alleen een trots man, maar schijnbaar ook een onverbeterlijke ijdeltuit. Met zijn fitte lichaam presenteert hij zich graag als sportman, jager en krijger. Komt dat imago uit de koker van zijn pr-adviseurs?

Myers «Aan dat imago is weliswaar hard gewerkt, maar het was Poetin zelf die er de aanzet toe heeft gegeven. Meteen nadat hij in 1999 als volslagen onbekende benoemd werd tot premier, zette Poetin het contrast met de zieke alcoholicus Jeltsin dik in de verf: hij was de ex-KGB’er die niet rookte, niet dronk en zich actief bezighield met vechtsporten. Toen hij drie maanden later waarnemend president werd, vierde hij Nieuwjaar niet met vrienden, familie en champagne, maar vloog hij met zijn vrouw Ljoedmila naar Tsjetsjenië voor een bezoek aan de Russische soldaten, die allemaal een jachtmes kregen als nieuwjaarscadeau.»

HUMO De laatste jaren zagen we Poetin onder andere met ontbloot bovenlijf te paard door de Siberische wildernis trekken, een tijger schieten met een verdovingsgeweer en met zeldzame kraanvogels meevliegen.

Myers «Dat lijkt mij het werk van zijn adviseurs en strategen. Hoewel men in het Kremlin vanwege het sovjetverleden in eerste instantie afkerig was van een persoonlijkheidscultus, besloot men later toch om Poetins imago op te bouwen rond zijn sportiviteit en gezonde levensstijl. En hoe ouder hij wordt, hoe meer de machokaart wordt uitgespeeld. Niet voor niks heeft hij plastische chirurgie aan zijn gezicht ondergaan.

»Poetin beleeft er in ieder geval zichtbaar plezier aan. Vorige maand vierde hij zijn verjaardag met een partijtje ijshockey in het Bolsjoj IJspaleis in Sotsji. De televisie toonde uitgebreid hoe de president met grote zelfverzekerdheid zijn team naar de overwinning leidde door de ene goal na de andere te scoren, zeven in totaal. Je gelooft toch niet dat ook maar iemand dat serieus neemt? Maar de cultus zegt dat Poetin een onfeilbare leider is. En ijshockey is de nieuwste vitrine geworden om zijn fitheid aan de wereld te tonen.»

Onkuisheid

HUMO Maakt Poetins vermeende relatie met de jonge Olympische turnkampioene Alina Kabajeva ook deel uit van zijn sportieve macho-imago? Sinds zijn scheiding twee jaar geleden is hij immers de meest begeerde vrijgezel van Rusland.

Myers «Er bestaan geen harde bewijzen voor die relatie, net zomin als voor andere vermeende affaires. Overigens dateren de eerste roddels over Poetin en Kabajeva al van 2008, toen een Russische tabloid met het nieuws kwam dat Poetin in het geheim gescheiden was van zijn vrouw en plannen had om met Kabajeva te trouwen. Een week later viel de politie binnen op de redactie van de roddelkrant, die meteen daarna de deuren mocht sluiten. Poetin heeft een duidelijke grens als het gaat om wat toelaatbaar is voor publicatie en wat niet. De media in Rusland weten nu dat ze weg moeten blijven van dit onderwerp. Over Poetins privéleven heerst opperste discretie.»

HUMO Ondertussen is het roddelcircuit in het buitenland gewoon verder blijven draaien. In maart van dit jaar nog schreef een Zwitserse krant dat Poetin en Kabajeva gesignaleerd waren in een vipziekenhuis waar ook Silvio Berlusconi’s dochter is bevallen. De gymnaste zou daar van Poetins dochter zijn bevallen.

Meyers «Ik heb geen enkele foto of geen enkel document gezien waaruit zou blijken dat dat nieuws klopt. Wél zijn er duidelijke bewijzen dat Kabajeva deel uitmaakt van Poetins inner circle. Nadat ze vijf jaar in de hoge raad van de Poetin-partij Verenigd Rusland zat, en daarna met dezelfde partijkaart in het Russische parlement zetelde, is ze bestuursvoorzitter geworden van de Nationale Media Groep (NMG). Dat is een holding die steeds meer media aan het opslokken is en daarmee een belangrijk propaganda-instrument voor Poetin is. Nog belangrijker is dat de NMG voortkomt uit de schoot van Bank Rossiya, het financiële vehikel van Poetins zakelijke vriendenkring uit Sint-Petersburg. In de jaren 90 werden bij deze bank, die onder haar aandeelhouders een aantal beruchte leden van de Peterburgse maffia kon rekenen, geheime rekeningen van de Communistische Partij en de KGB ondergebracht. Dat Kabajeva zonder enige relevante ervaring aan het hoofd staat van zo’n belangrijke bedrijvengroep, wil zeggen dat ze op zeer vertrouwelijke voet staat met de clan rond Poetin, en wellicht met Poetin zelf.»

HUMO In uw boek citeert u een bron die beweert dat Poetin in de jaren 80 al, tijdens zijn missie in Dresden, bekendstond als serial womanizer.

Myers «Ik heb dat citaat van een Duitse journalist die veel over de Duitse geheime diensten heeft geschreven. Hij had met een voormalige agente van de Duitse inlichtingendienst Bundesnachrichtendienst gesproken die in de nadagen van de DDR in het KGB-team in Dresden was geïnfiltreerd. Die agente, van wie enkel de codenaam bekend is – Balkon, naar haar weelderige boezem – was bevriend geraakt met Ljoedmila. Die had haar toevertrouwd dat Poetin een onverbeterlijke rokkenjager en gewelddadige echtgenoot was. Is die informatie correct of is ze verzonnen om Poetin te discrediteren? We zullen het waarschijnlijk nooit weten.»

Jaloezie

HUMO We lezen ook dat Poetin een veeleisende en jaloerse partner was die Ljoedmila verstikte en constant in de gaten hield.

Myers «Dat is mij verteld door ingewijden van de familie.»

HUMO Poetin heeft zijn vrouw en vooral zijn dochters Maria en Jekaterina altijd uit de openbaarheid gehouden. Volgt hij daarmee een Russische traditie? Ook de sovjetleiders hielden hun gezinnen ver weg in de schaduw.

Myers «In de Sovjet-Unie deed men dat vooral om de schijn van favoritisme en nepotisme te vermijden. Misschien gold dat aanvankelijk ook voor Poetin, maar al snel had hij een belangrijkere reden: de veiligheid van zijn gezin. Toen Rusland voor de tweede keer verzeild raakte in een oorlog in Tsjetsjenië werden Moskou en andere Russische steden het toneel van zelfmoordaanslagen. Als ze de kans hadden gekregen, zouden de terroristen Poetins familieleden zeker als doelwit hebben gebruikt.»

HUMO Heeft de echtscheiding een nadelig effect gehad op Poetins imago? Rusland is de laatste jaren in religieus en sociaal opzicht steeds conservatiever geworden.

Myers «Vreemd genoeg niet. De pr-machine van het Kremlin heeft er alles aan gedaan om een beeld te scheppen van een beschaafde scheiding die het resultaat was van een gezamenlijke beslissing.»

Hebzucht

HUMO Poetins pr-team wil ons ook doen geloven dat Poetin een eenvoudig man is voor wie rijkdom onbelangrijk is. Maar u citeert bronnen die hem tot de rijkste mensen op deze planeet rekenen. Hij zou over een vermogen beschikken van minstens 40 en misschien zelfs meer dan 70 miljard dollar.

Myers «Het enige wat we met zekerheid kunnen zeggen, is dat Poetin toegang heeft tot een immens kapitaal. Of dat op een bankrekening staat, in de vorm van goudstaven ligt opgestapeld in één van zijn huizen of naar offshorebedrijven is gepompt, dat weet niemand. Ook Boris Nemtsov was ervan overtuigd dat Poetin onmetelijk rijk is. Hij liet in 2012 in zijn laatste overzicht van de corruptie en de rijkdom van Poetins entourage zien dat de Russische president zo’n twintig ambtswoningen tot zijn beschikking heeft, waarvan er zeker negen tijdens zijn presidentschap zijn gebouwd. Daarnaast kan hij gebruikmaken van tientallen jachten en privévliegtuigen. Maar als je dat aan een Kremlin-woordvoerder voorlegt, dan krijg je onmiddellijk te horen: ‘Dat is niet van Poetin, maar van de Russische staat’.»

HUMO En hoe past Poetins reusachtige villa aan de Zwarte Zee in dit plaatje?

Myers «Iedereen kent dat complex nu als Putin’s Palace: een kolossale ommuurde villa met onder meer drie helikopterplatforms, een sportzaal, een bungalow en een amfitheater. De bouw zou zo’n miljard euro hebben gekost en betaald zijn met gestolen overheidsgeld. Het probleem is alleen dat het officieel niet van Poetin was, maar van een zakenvriend. Toen het bestaan van het paleis werd bekendgemaakt middels een open brief van een voormalige intimus van de Poetin-kliek, is het voor een derde van de kostprijs doorverkocht. Aan een jeugdvriend van Poetin.

»Het probleem met dit soort dingen is dat er tussen de rijkdom en Poetin telkens een extra schakel zit, zodat hij altijd één stap verwijderd is van een eventueel schandaal. Hij kan probleemloos ontkennen dat hij er iets mee te maken heeft. Overigens geloofden zelfs zijn grootste critici, zoals Nemtsov, dat het Poetin toch meer te doen is om macht dan om rijkdom.»

Gulzigheid

HUMO Hoe groot is de machtshonger van Poetin?

Myers «Die zal aanvankelijk niet groot geweest zijn. Voordat hij naar Moskou kwam, werkte hij voor de Peterburgse burgemeester Anatoli Sobtsjak. In die tijd keek hij enorm op naar autoriteit en kweet hij zich loyaal en nauwgezet van zijn taken. Als Sobtsjak destijds de verkiezingen had gewonnen, dan zou Poetin vrijwel zeker voor hem zijn blijven werken. Rusland had er dan helemaal anders uitgezien.

»Maar toen hij eenmaal door de kliek rond Jeltsin naar Moskou was gesommeerd, rolde hij in nog geen twee jaar tijd op wonderbaarlijke wijze van de ene topfunctie in de andere. En in 1998 werd hij benoemd tot directeur van de federale veiligheidsdienst FSB, de binnenlandse opvolger van de KGB, om een jaar later achtereenvolgens premier en president te worden. Daarmee was Poetins machtshonger natuurlijk wel opgewekt.»

HUMO Nu is Poetin niet meer te stoppen.

Myers «Hij hoeft ook niet te stoppen (lacht). Poetin kan met gemak nog een extra termijn van zes jaar doen, tot 2024. Tegen die tijd is hij 72 jaar en zal hij langer in het Kremlin hebben gezeten dan Leonid Brezjnev. Maar de grote vraag is of hij dat zelf wel wil. Volgens zijn goeie vriend Roldoegin was Poetin al in 2008, toen hij de fakkel doorgaf aan Dmitri Medvedev, van plan geweest om permanent plaats te nemen op de achterbank en zich bezig te houden met grote prestigeprojecten als de Olympische Winterspelen in Sotsji.

»Maar het probleem is dat hij een politiek systeem heeft gecreëerd dat volledig rust op één sterke leider en dat alle politieke macht bij hem en zijn informele kring legt. Niet bij de instellingen van een democratisch systeem zoals een parlement, een regering en een rechterlijke macht, die gewoon blijven functioneren als een staatshoofd vervangen wordt.

»Poetin moest in 2012 weer zijn oude plaats innemen omdat het systeem zonder hem simpelweg niet functioneert. Of zoals de politiek strateeg van het Kremlin Vjatsjeslav Volodin het vorig jaar verwoordde: ‘Zonder Poetin geen Rusland’. Dat is een zeer opmerkelijke uitspraak. Zelfs de Sovjet-Unie had een politbureau waar de opvolging van de leider was geregeld. Met zijn woorden erkent Volodin dat zijn land geen fundamenten heeft buiten de persoonlijkheid van één man. Dat is zonder meer zorgwekkend.»

(Origineel verschenen in Humo op 17 november 2019)