Nummer 4 in de lijst van de 50 invloedrijkste Belgen in de wereld: Ingrid Daubechies, wiskundig genie

Sinds het najaar van 2012 kunnen de inwoners van Houthalen-Helchteren hun gemeente bewonderen vanaf de toren op hun futuristisch ogende Nieuw Administratief Centrum. Het uitkijkpunt heet Het Oog van Daubechies, naar één van de beroemdste inwoners van de gemeente. Alleen weet zo goed als niemand wie Ingrid Daubechies is. Maak kennis met de nummer vier in Humo’s lijst van de 50 meest invloedrijke Belgen in de wereld: ‘Soms vind ik mezelf zo dom.’

'Met mijn studenten praat ik vrijuit over mijn depressie. Ook dát is invloed uitoefenen'

‘Ze zit in het leven van alle smartphone- en internetgebruikers, elke dag. Ze is een topvrouw, met topinvloed.’ Econoom Geert Noels komt superlatieven te kort om haar belang te benadrukken. Hij overdrijft niet. Ingrid Daubechies (62) is één van de grootste nog levende wiskundigen. Sinds 1991 is ze verbonden aan gerenommeerde Amerikaanse universiteiten: eerst Rutgers, dan Princeton en – last but not least – Duke University. Haar belangrijkste verwezenlijking tot nog toe is de Daubechies wavelet, een wiskundige beschrijving van een golfbeweging die gebruikt wordt voor de compressie van beelden. Voor de nerds onder u: haar theoretische werk vormt de basis voor JPEG 2000, de compressiestandaard voor digitale beelden die ervoor zorgt dat het internet niet bezwijkt onder het gewicht van de miljarden terrabytes aan foto’s die elke dag worden geüpload. Voor de niet-nerds: dankzij Daubechies’ vernuftige rekenwerk kunt u naar hartenlust instagrammen en netflixen.

Ingrid Daubechies «Ook zonder mijn werk zou je hoogstwaarschijnlijk nog naar een reeks op Netflix kunnen kijken. Voor beeldcompressie wordt meestal JPEG 2000 gebruikt, dat klopt, maar digitale beelden kunnen ook nog op andere manieren compact gemaakt worden. Alleen bleek de methode die op mijn werk gebaseerd is, de meest efficiënte te zijn.»

HUMO Wat hebt u precies bedacht?

Daubechies «Ik heb een wiskundig kader uitgetekend waarmee je signalen en beelden in wavelets of golfjes kunt ontbinden. Dat klinkt theoretisch, maar de methode heeft zeer interessante praktische toepassingen, zoals die beeldcompressie voor het internet. Heel wat collega’s twijfelden eraan of mijn bevindingen verenigbaar waren met wat al bestond. Het was dus kicken toen het me lukte om alles aan elkaar te koppelen.»

HUMO Had die zoektocht iets verslavends?

Daubechies «Wiskunde is altijd verslavend (lacht). Hoe je na weken van steeds intenser puzzelen toch plots het licht ziet: dat is toch fantastisch? Je vindt jezelf dan zo dom, omdat je het niet eerder doorhad. Ik probeer altijd zo lang mogelijk van die zalige voldoening te genieten.»

HUMO Voor rekenkundige nitwits lijkt wiskunde iets abstracts.

Daubechies «Dat is het ook. Maar iedereen, ook u, denkt abstract. We zijn daar alleen zo aan gewend geraakt, dat we er niet meer bij stilstaan. Zo vinden wij het heel gewoon dat een getal nauwkeuriger wordt, naarmate we meer cijfers na de komma schrijven. Griekse wiskundigen konden dat amper bevatten: zij vonden dat principe ongelooflijk moeilijk en abstract. Terwijl onze kinderen dat bij wijze van spreken al spelend leren op de lagere school.

»Wiskundigen zoals ik bouwen verder op wat onze voorgangers ontwikkeld hebben. Heel wat van dat louter abstracte denkwerk vormt later de basis voor praktische toepassingen.»

HUMO Is wiskunde voor u ook een manier om zin aan uw leven te geven?

Daubechies «Iedereen wil zin aan zijn leven geven, maar ik weet niet of één welbepaalde discipline zoals de wiskunde daarvoor volstaat. Mijn werk is voor mij heel zinvol, maar ik vind het even zinvol om les te geven en doctoraatsstudenten te begeleiden en te helpen bij de uitbouw van hun carrière. Mijn leven is veel meer dan enkel dat theoretische onderzoek. Artikels schrijven is toch ook niet de kern van uw bestaan? U verdient er geld mee zoals ik mijn brood verdien met toegepaste wiskunde. Als ik er niet van zou kunnen leven, deed ik waarschijnlijk iets anders.»

HUMO U kunt zich dus een bestaan zonder wiskunde indenken?

Daubechies «Dat nu ook weer niet (lacht). Ik beleef ontzettend veel plezier aan mijn werk. En ondertussen ben ik al zo lang met wiskunde bezig, dat ik het best wel zal missen mocht het ooit stoppen. Ik vraag me continu af hoe de dingen in elkaar zitten. Als ik merk dat er iets niet helemaal klopt, denk ik: ‘Tiens, hoe kan dat nu?’ Waarna ik op zoek ga. Mijn vrienden en kinderen vinden dat ik daar een tikkeltje in overdrijf, maar zo zit ik nu eenmaal in elkaar.

»Maar of de wiskunde me ook gelukkig maakt? Momenteel voel ik me vooral gelukkig dankzij medicatie. Ik kamp met een chronische depressie, en daardoor verloopt mijn leven niet altijd even voorspoedig. Ik mag blij zijn dat er antidepressiva bestaan. Die pillen maken een wereld van verschil, maar ik heb ze pas op mijn 40ste ontdekt. Ik ben opgevoed met het idee dat die depressie aan mezelf lag, aan mijn persoonlijkheid.»

undefined

'Een aantal van mijn studenten werken nu bij Google, Facebook en Twitter. En anderen zijn nu prof aan gerenommeerde universiteiten'

HUMO Omdat u zogezegd zwak was?

Daubechies «Precies. Daarom ben ik zo laat met medicatie begonnen, en enkel op voorwaarde dat ik er na een tijd mee kon stoppen. Twee jaar later was ik beter en bouwde ik de pillen af onder begeleiding van de dokter. Maar drie maanden nadat ik gestopt was, zat ik weer op de bodem van die gitzwarte put. Ik ben opnieuw antidepressiva beginnen te nemen en heb tegen mezelf gezegd: ‘Dit nooit meer.’ Sindsdien slik ik elke dag mijn pil.

»Ik praat vrijuit met mijn studenten over mijn depressie, om hen te sensibiliseren. Ik vertel hun dat ze een periode tegemoet gaan waarin ze keihard zullen moeten werken, en dat dat emotioneel lastig kan zijn. Want als je problemen probeert op te lossen, maar de oplossingen niet vindt, voel je je niet goed in je vel. Ik zeg tegen mijn studenten dat ze hulp moeten zoeken zodra ze merken dat het misgaat. Ook dát is invloed uitoefenen.»

Een kale reis

HUMO Is invloedrijk zijn in uw vakgebied hetzelfde als macht hebben?

Daubechies «Ik vind dat heel verschillende dingen. Macht heb ik nooit nagestreefd: ik leg niemand iets op. Ik gebruik mijn invloed om mensen ervan te overtuigen dat wiskunde goed en nuttig is, dat het belangrijk is dat kinderen het op school aangeleerd krijgen. Vooral voor kansarmen kan wetenschap een opstapje naar een beter bestaan zijn. Ook wie niet tot de absolute top behoort, kan in de wetenschappen goed de kost verdienen. Dat is toch anders in de wereld van de sport of het entertainment. Veel jonge mensen in de getto’s in Amerikaanse steden dromen van een carrière in het basket of op tv. Maar enkel de toppers boeren daarin goed; voor alle anderen is het huilen met de pet op.

»Ik vind het ook belangrijk dat het wiskundeniveau in het onderwijs in ontwikkelingslanden opgekrikt wordt. Alleen zo kunnen we vermijden dat de beste studenten wiskunde er door buitenlandse universiteiten weggeplukt worden. In hun thuisland zouden ze tot uitstekende wiskundeleraars kunnen uitgroeien, die op hun beurt ingenieurs kunnen helpen opleiden die het land welvarender maken.»

HUMO Hebben de Facebooks en de Googles van deze wereld u nog nooit gevraagd om voor veel geld bij hen te komen werken?

Daubechies «Ik heb voorstellen van headhunters gekregen, maar ben daar nooit op ingegaan. Een aantal van mijn studenten werken nu wel bij Google, Twitter en Facebook. (Trots) En anderen zijn nu prof aan gerenommeerde universiteiten.»

HUMO Werkt u dan nooit rechtstreeks met bedrijven samen?

Daubechies «Ik heb er geen bezwaar tegen als mensen dat doen, maar zelf ben ik niet actief als consultant. Ik verdien genoeg aan de universiteit en hoef dus niet te schnabbelen. Die paar keer dat ik me wel tot consulting heb laten verleiden, was puur uit interesse over het vraagstuk. Ik wil niet gedreven worden door winstbejag. Ik heb nooit een patent op mijn vondsten genomen omdat ik nooit van plan was een bedrijf op te richten. Een patent is ideaal om je nieuwe idee te beschermen terwijl je een onderneming uit de grond aan het stampen bent. Maar ik heb nooit de ambitie gevoeld om als prof ook ondernemer of manager te worden, want dan zou ik mensen moeten aannemen en ontslaan. Ik kán niemand aan de deur zetten: ik kweek daar een maagzweer van.»

undefined

'Als elke prille twintiger voor een paar jaar naar een andere plek in de wereld zou verhuizen, zouden er een pak minder problemen zijn.'

undefined

HUMO U hebt dat patent niet links laten liggen uit ideologische overwegingen, omdat u vindt dat patenten een rem op de wetenschappelijke ontwikkeling zetten?

Daubechies «In sommige gevallen remmen patenten de wetenschap af, maar in de wiskunde zijn ze altijd te omzeilen. Het is moeilijk om een patent op een wiskundig idee zó te schrijven dat het integraal beschermd wordt. Er zijn collega’s die het geprobeerd hebben, maar ze kwamen zo goed als altijd van een kale reis terug. Ik wil niet de rest van mijn leven met haviksogen zitten toekijken of iemand mijn patent probeert te recupereren zonder te betalen. Ik werk liever wereldwijd samen met anderen. Dat is soms heel aangenaam, zeker als je elkaar wat beter leert kennen, en het is ook veel efficiënter. Mensen denken verschillend en al die denkwijzen samen leveren vaak schitterende resultaten op.»

HUMO Een wiskundige bolleboos zoals u zit dus niet de hele dag opgesloten in zijn of haar eigen hoofd?

Daubechies «Dat geldt zeker niet voor mij, en ik merk dat ook jongere wiskundigen graag uit hun cocon breken. In het verleden schreven wiskundigen hun wetenschappelijke artikels in hun eentje; vandaag zie ik steeds meer stukken van meerdere auteurs verschijnen. Bovendien is het mijn ervaring dat wiskundigen veel meer met elkaar praten en elkaars domein beter kennen dan humanisten. Een academicus die gespecialiseerd is in 17de-eeuwse Duitse poëzie weet totaal niks over 15de-eeuwse Duitse poëzie. In de wiskunde is zoiets onvoorstelbaar.»

HUMO Zijn er veel mensen met wie u over de finesses van uw werk kunt praten? U scheert zulke hoge toppen dat velen wellicht niet mee zijn?

Daubechies «Met mijn studenten kan ik er nog altijd over praten, hoor. En in een gezelschap van niet-wiskundigen voel ik nooit de behoefte om over mijn werk te beginnen. Ik luister liever naar wat zij mij te vertellen hebben, dan leer ik nog iets bij. Wat ik weet, weet ik. Daar hoef ik niet meer over uit te wijden.»

HUMO Wordt het niet moeilijk om de lat steeds hoger te leggen?

Daubechies «Ik leg de lat niet hoger; ik zoek gewoon andere problemen, andere latten om overheen te springen. Zo werk ik op dit moment samen met paleontologen aan een geautomatiseerde manier om beenderen en tanden met elkaar te vergelijken. In hun dagelijkse werk verliezen die paleontologen veel tijd aan meten en berekenen. Als we erin slagen om dat saaie werk te automatiseren, hebben ze meer tijd voor creatieve research. Ik werk ook nauw samen met kunsthistorici en museumconservatoren rond de analyse van oude schilderijen met digitale beeldverwerkingstechnieken. Ik investeer nog flink wat tijd in een paar zuiver wiskundige projecten, maar ik ben bang dat ik die niet uitgelegd krijg aan iemand die geen kaas gegeten heeft van wiskunde (lacht).»

Uit de baarmoeder

HUMO Wanneer wist u eigenlijk dat uw toekomst in de wiskunde lag?

Daubechies «Ik ben altijd geïnteresseerd geweest in hoe dingen in elkaar zitten, in het maken van berekeningen. Al zolang ik me kan herinneren, vraag ik me af waarom de dingen zijn zoals ze zijn. Als kind redeneerde ik al door, en dat had niet altijd met wiskunde te maken.»

HUMO U redeneert door over alle aspecten van het leven?

Daubechies «Toch over die aspecten van het leven die op heldere feiten gestoeld zijn. Mijn sociale intelligentie is iets minder dan gemiddeld, denk ik. Ik heb niet altijd door wat de drijfveren van mensen zijn als ze het niet zeggen.»

HUMO U merkt de verborgen agenda’s niet altijd?

Daubechies «Nee. En voor iemand die in de academische wereld werkt, is dat soms heel vervelend. Want kennelijk is er toch wel wat nijd en afgunst. Heel af en toe krijg ik in de gaten dat iemands bedoelingen niet helemaal koosjer zijn. Dan stap ik meteen op om me met iets zinvols bezig te houden.»

HUMO U verblijft nu al een poos in de Verenigde Staten.

Daubechies «Ik heb de dubbele nationaliteit. Ik kan hier dus ook mijn stem uitbrengen. Ik vind de Amerikaanse politiek erg belangrijk, en tegenwoordig ook zeer verontrustend. Tijdens de laatste presidentsverkiezingen heb ik actief campagne gevoerd voor Hillary Clinton. Meer mensen stemden voor Hillary dan voor Donald Trump, maar toch verloor ze. Weet u wat ik het stuitendste vond? De misprijzende en haatdragende taal die tijdens de campagne gespuid werd. Dat heeft mij diep geschokt.

»Ik ben opgegroeid in Houthalen en heb een andere ingesteldheid dan Amerikanen die hier geboren en getogen zijn. Zij zijn het gewend om burger van een immens rijk te zijn. Soms mis ik het gewone, Belgische dagelijkse leven, en sommige vrienden, maar toch bevalt het leven hier me beter. Mijn allereerste verblijf in de VS duurde twee jaar, en toen ik naar België terugkeerde, beleefde ik een cultuurschok. Ik voelde me niet meer thuis in mijn eigen land, het was alsof ik in de VS pas echt uit de baarmoeder gekomen was. Als elke prille twintiger voor een paar jaar naar een andere plek in de wereld zou verhuizen, zouden er een pak minder problemen zijn. Want mensen zouden zich veel makkelijker kunnen inleven in de situatie van een ander.»

HUMO Keert u ooit terug naar België?

Daubechies «Ik denk het niet. Voorlopig stop ik niet met werken, want ik heb een beurs die pas afloopt op mijn 67ste. Mijn twee kinderen wonen hier, mijn zoon is pas getrouwd, mijn kleinkinderen zullen in Amerika leven: mijn hart ligt bij mijn gezin en niet in één of ander land.»