Oef, een depressie: waarom angst en somberheid nuttig zijn

Alles heeft een reden, ook ons verdriet. Meer nog: het heeft zelfs een evolutionaire reden. In zijn boek 'Het nut van angst en somberheid' vindt de Amerikaanse psychiater Randolph Nesse de verklaring voor angststoornissen in de evolutieleer. Volgens hem zijn depressies ontstaan om ons te helpen overleven.

RANDOLPH NESSE «Angst is een nuttige emotie. Die helpt ons voorzichtig door het leven te stappen. Helaas is angst een kwetsbaar systeem en staat het te scherp afgesteld: soms krijgen we vals alarm. Want evolutionair gezien kun je beter een paar keer onnodig in paniek raken dan dat je te laat op de vlucht slaat voor een roofdier.»

- Wat betekent uw zienswijze voor de behandeling van angst en depressie?

NESSE «Ik wil ons inzicht vergroten. Waarom zien we symptomen als pijn of hoesten als nuttige signalen dat er iets met ons scheelt, terwijl we symptomen als angst en somberheid beschouwen als het probleem zelf?»

- Wat met antidepressiva?

NESSE «Die kunnen nuttig zijn om de vicieuze cirkel te doorbreken waarin mensen met angst en somberheid vaak terechtkomen. Pijnstillers doen iets soortgelijks: die doorbreken het pijnsysteem. Maar dat betekent niet dat de arts niet meer hoeft te zoeken naar de oorzaak van angst en somberheid.»

- Waarom hebben vrouwen twee keer vaker angststoornissen dan mannen?

NESSE «Ook dat valt vanuit een evolutionair perspectief te verklaren. In hun drang om genen door te geven, zijn mannen bereid meer risico's te nemen, en dan is het handig wat minder angst te hebben.»

- Waarom leidt natuurlijke selectie niet tot minder depressie, autisme en schizofrenie?

NESSE «Natuurlijke selectie geeft geen snars om ons geluk, alleen om de overdracht van genen. De beste verhouding tussen kosten en baten ligt in het midden, en natuurlijke selectie houdt ons op dat niveau. Te gevoelig voor angst is niet goed, te weinig ook niet. Een leven zonder angst lijkt fijn, maar dat zou een kort leven zijn.»

- Waarom benadrukt u in uw boek dat een depressie geen kwestie is van een ziek of abnormaal brein?

NESSE «Omdat we allemáál kwetsbaar zijn voor psychische aandoeningen. Ik probeer te verklaren waarom de evolutie ons daarmee heeft opgezadeld. Ons verlangen naar een perfecte partner, geweldige seks, rijkdom en status is fijn als dat wordt vervuld, maar als het niet lukt, ligt frustratie op de loer. Onze voorouders, die zulke verlangens konden negeren, kregen minder kinderen en daarom hebben we hersenen die ons aanzetten om almaar te blijven streven.

»Depressieve symptomen ontstaan als damp tussen wensen en verwachtingen. Neerslachtigheid heeft een functie: ze helpt ons te stoppen met het najagen van onbereikbare doelen. Somberheid heeft ook een functie. Ze stimuleert ons te kijken of onze doelen wel haalbaar zijn. Maar net als bij angst is de regulatie van de emotie somberheid een kwetsbaar systeem. Het lukt niet altijd weer terug te keren naar de normaalstand. Soms ontspoort het systeem en krijgen we een depressie. Maar we zijn vaak ontzet over het lijden in het leven, terwijl we verbaasd zouden moeten zijn over het feit dat vier op de vijf mensen het grootste deel van de tijd gelukkig zijn. Dat is best een wonder.»