Olena Zelenska: ‘Ik was buiten mezelf van woede toen ik hoorde dat ik op de dodenlijst van Poetin sta’

De Oekraïense first lady leeft op het ritme van de sirenes: als het luchtalarm weerklinkt, rept ze zich net als miljoenen landgenoten met haar kinderen naar de dichtstbijzijnde schuilkelder. Alsof die dagelijkse overdosis doodsangst nog niet genoeg is, onthulde het Amerikaanse tijdschrift Foreign Policy onlangs dat Olena Zelenska samen met haar man op een hitlist van de Russische overheid staat.

OLENA ZELENSKA «Ik was buiten mezelf van woede toen ik dat hoorde. In de perfide logica van Vladimir Poetin valt het te begrijpen dat mijn man en ik belangrijke doelwitten zijn: we spelen nu eenmaal een erg zichtbare rol in het Oekraïense verzet. De Russen willen Volodimir onder druk zetten door zijn gezin te bedreigen, in de hoop dat hij zal toegeven aan hun eisen. Maar dat zal hij nooit, ik herhaal, nóóit doen.»

– Uw kinderen staan gelukkig niet op de dodenlijst van het Kremlin.

ZELENSKA «Dat zou er nog aan ontbreken! Poetin is tot de verwerpelijkste dingen in staat, maar zo laag zou zelfs hij niet vallen. Enfin, dat hoop ik toch. Als moeder maak ik me natuurlijk zorgen over wat er van onze kinderen moet worden als Volodimir en ik in de handen van de Russen zouden vallen, maar tegelijkertijd heb ik het volste vertrouwen in de veerkracht en de vaderlandsliefde van ons leger en van het hele Oekraïense volk.

»Ik denk dat Poetin schromelijk heeft onderschat hoe sterk wij zijn: hij was er klaarblijkelijk van overtuigd dat zijn machtige leger dat kleine buurlandje één-twee-drie op de knieën zou dwingen, maar dag na dag wordt duidelijker dat hij het bij het verkeerde eind had. We lijden verschrikkelijke verliezen, onze mensen worden vermoord, gemarteld en uitgehongerd en onze steden worden in de as gelegd, maar we blijven vechten. Op een dag zal Oekraïne als een feniks uit zijn as herrijzen. Sterker en eendrachtiger dan ooit.»

– De gruwelijke beelden die ons uit steden als Marioepol, Odessa, Charkiv en Irpin bereiken, doen vermoeden dat het Russische leger geen middel onbeproefd zal laten om de oorlog te winnen. Is uw land wel opgewassen tegen een vijand die alle regels aan zijn laars lapt?

ZELENSKA «Het lijkt alsof we in een slechte actiefilm zijn beland, met een scenario dat niemand anno 2022 voor mogelijk had gehouden. Het leger van Poetin begaat dag in, dag uit onnoemelijke wreedheden. De Oekraïners durven hun schuilkelders niet meer uit omdat de Russen schieten op alles wat beweegt. Zelfs op kinderen! In Boetsja, een voorstad van Kiev, werden mensen op weg naar de winkel van hun fiets gemaaid door sluipschutters. De straten liggen er vol lijken van onschuldige burgers die willekeurig zijn neergekogeld. Vaak zijn hun handen vastgebonden op de rug, sommige lichamen zijn zelfs onthoofd. Dat heeft niets meer met oorlogvoering te maken: het is puur, onversneden sadisme van een bende losgeslagen moordenaars. Maar we kunnen niet anders dan de moed erin houden. Ondanks alles moeten we erin blijven geloven dat we de Russische agressor kunnen verdrijven, en dat we zullen ontwaken uit de verschrikkelijke nachtmerrie die we nu beleven.»

– Hoe gaan uw kinderen om met de voortdurende dreiging?

ZELENSKA «Ze blijven bewonderenswaardig kalm, vind ik. Ze zijn erg gedisciplineerd, dat was in vredestijd wel anders (lachje). Als ik hun zeg dat ze iets moeten doen, reageren ze meteen, zonder te protesteren. Ze zijn doorgaans erg bezig met hun uiterlijk – je weet hoe tieners zijn – maar nu dragen ze zonder morren dagenlang dezelfde kleren. Ze slapen er zelfs in, als het moet.

»Oleksandra, onze dochter, is 17 jaar: zij begrijpt net zo goed als ik dat we in levensgevaar zijn, maar daar gaat ze op een erg volwassen manier mee om. Ze zit voortdurend informatie op te zoeken op haar smartphone, en als ze mij iets vraagt, ben ik altijd open en eerlijk tegen haar. Het heeft geen zin om dingen te verzwijgen of om de werkelijkheid te verbloemen, hoe gruwelijk die ook is. Ook aan Kirilo, onze jongste, vertel ik alles wat hij wil weten. Hij maakt nu geen tekeningen van Spider-Man of Batman meer, maar van soldaten, tanks en kapotgeschoten gebouwen. Verschrikkelijk, toch? Met een jongetje van 9 zou je over TikTok moeten praten, over het huiswerk dat hij tegen morgen af moet hebben, over zijn favoriete actiehelden... Nu hebben we het alleen nog over bommen, raketten, schuilkelders en evacuatieprocedures.

»(Ontroerd) Een paar dagen geleden werd ik wakker toen hij met zijn handje zacht aan mijn schouder schudde: ‘Mama, je moet opstaan. Er is een bomalarm, we gaan naar de kelder. Daar kun je verder slapen.’ Ik was zo moe dat ik de loeiende sirenes niet had gehoord en er gewoon doorheen had geslapen. Maar mijn kleine Kirilo panikeerde niet. Hij bleef ijzig kalm en deed wat hij moest doen. Ik was trots en verdrietig tegelijk: trots omdat hij zo moedig was, verdrietig omdat een kereltje van amper 9 niet geconfronteerd zou mogen worden met situaties waarin hij moedig móét zijn.»

– In crisistijden houden ouders zich vaak sterk voor hun kinderen, maar oorlogssituaties vergen het uiterste van een mens. Ook uw man heeft het zichtbaar moeilijk: in elke nieuwe videoboodschap zijn de wallen onder zijn ogen iets donkerder. Vreest u niet dat de veer op een gegeven moment breekt?

ZELENSKA «De veer mág niet breken. We slapen inderdaad erg weinig, amper een paar uurtjes per nacht. Maar wat is het alternatief? Ik kan me niet voorstellen dat we ’s avonds naar bed zouden gaan in het besef dat we overdag niet het onderste uit de kan hebben gehaald om onze landgenoten te helpen. Dan zouden we al helemaal geen oog dichtdoen.»

TELEGRAMSTIJL

– Welke rol speelt u precies in het verzet?

ZELENSKA «Toen de oorlog uitbrak, heb ik meteen een Telegram-kanaal op poten gezet waar Oekraïners info en links naar betrouwbare nieuwssites kunnen uitwisselen. In een situatie als deze is het van kapitaal belang dat de bevolking correct wordt ingelicht, maar helaas is dat erg moeilijk: het internet ligt het grootste deel van de tijd plat omdat de Russen de zendmasten bombarderen. En dan is er nog de onophoudelijke stroom van fakenewsberichten die Poetin de wereld instuurt, waarmee hij ons verzet wil breken. Wel, het zal hem níét lukken. Talloze landgenoten brengen via Telegram verslag uit van de toestand in hun woonplaats: het kanaal gonst de hele dag van de berichten. Die objectieve informatie is goud waard, voor ons allemaal. Zelfs als de bommen je om de oren vliegen, kan één hoopvol berichtje over de situatie in een andere stad – ook al ligt die duizenden kilometers verderop – je dat broodnodige duwtje in de rug geven om met hernieuwde moed aan de dag te beginnen. Daarom is het ook zo belangrijk dat de Europese media elke dag over de oorlog in Oekraïne blijven berichten. Zolang jullie ons niet vergeten, kunnen we blijven hopen.»

– In een interview met de Franse krant Le Parisien richtte u zich rechtstreeks tot de Russische moeders: ‘Laat u niet misleiden door Poetin. Hij beweert dat jullie zonen voor een nobele zaak vechten, maar in werkelijkheid laat hij onschuldige burgers doden.’ Denkt u dat uw boodschap iets heeft uitgehaald?

ZELENSKA «Het zou naïef zijn om te denken dat de Russen Franse kranten kunnen lezen, want het Kremlin heeft de media in een wurggreep. Elk nieuwsbericht dat ook maar een millimeter afwijkt van de ‘waarheid’ die Poetin en co. verkondigen, wordt genadeloos gecensureerd. Maar toch blijf ik proberen. Ik geef zoveel mogelijk interviews, in de hoop dat mijn stem wordt gehoord. Eén verdwaald exemplaar van Le Parisien of een andere Europese krant kan genoeg zijn om de lont in het Russische kruitvat te steken en een volksopstand uit te lokken.»

– Hoe bedoelt u?

ZELENSKA «Sla er de geschiedenisboeken maar op na: bij zowat elke oorlog, waar ook ter wereld, komen de moeders na verloop van tijd op straat om te protesteren tegen het regime dat hun zonen naar de loopgraven stuurt. Maar bij de Russische moeders blijft het oorverdovend stil. Hoe komt dat, denk je? Omdat ze hun zonen niet graag zien? Dat zou me sterk verbazen, want de liefde van een moederhart – of het nu een Oekraïens is, of een Russisch – is onuitputtelijk. Maar die vrouwen zijn verdoofd: ze weten niet wat er écht gebeurt, omdat ze voortdurend worden overspoeld met leugenachtige Poetinpropaganda. Ze zijn er oprecht van overtuigd dat hun zonen een heldhaftige strijd voeren tegen het nazisme in de schurkenstaat Oekraïne, en dat ze hen heel binnenkort, na een klinkende overwinning, weer in de armen kunnen sluiten.

»Wat Vladimir Poetin natuurlijk niet aan die moeders vertelt, is dat zijn oorlog in werkelijkheid een grandioze mislukking is, en dat hun zonen nooit meer naar Rusland zullen terugkeren, tenzij dan in een bodybag of in een doodskist. Voor elke Russische moordenaar die ook maar één voet op Oekraïense bodem zet, hebben we een kogel klaar. Nu Poetin niet langer kan ontkennen dat zijn leger zware verliezen lijdt, is hij overgeschakeld op damagecontrol: om een volksopstand voor te zijn, heeft hij ‘compensaties’ beloofd aan alle families die een zoon hebben verloren. (Schamper) Wat een empathie heeft die man toch, hè? Eerst gooit hij duizenden jongemannen in de strijd als kanonnenvlees, en dan denkt hij hun vaders en moeders te kunnen paaien met een handvol roebels. Ik kan alleen maar hopen dat de Russische bevolking nu snel inziet dat ze al jarenlang systematisch wordt voorgelogen, en massaal naar Moskou trekt om die wrede dictator van zijn troon te stoten.»

– De wereld reageerde geschokt op de beelden van een hoogzwangere vrouw die het leven liet na een raketinslag op een materniteit in Marioepol, maar dat lijkt de Russen niet tegen te houden: de oorlogsmisdaden gaan onverminderd door. Nu zou Vladimir Poetin zelfs kleuterscholen en kinderziekenhuizen laten bombarderen.

ZELENSKA «Voorlopig staat de teller op 144 kindslachtoffers, maar ik vrees dat de dodentol nog veel hoger ligt. (Kwaad) Bijna honderdvijftig onschuldige kinderen in amper een maand tijd: collateral damage noemen de Russen het dan. Een bewuste strategie, dat is het! Poetin beweert dat die gebouwen dienen als schuilplaats voor nazi’s, maar dat is klinkklare onzin: hoe meer bommen hij gooit op plekken waar veel kinderen verblijven, hoe groter de kans dat hij de weerstand van hun ouders kan breken. Wat voor een zieke geest moet je niet hebben om zo’n perverse militaire strategie te bedenken?

»In deze vuile oorlog worden de rechten van onze kinderen op een ongeziene schaal geschonden. Ze hebben geen eten en drinken, er is geen medische zorg, ze zien hun vaders en moeders afgeknald worden op straat… Dat zijn trauma’s voor het leven. Als Poetin ook maar een grammetje menselijkheid in zich had, zou hij toelaten dat er humanitaire corridors worden aangelegd, zodat we onze kinderen kunnen evacueren. Maar dat blijft hij weigeren.»

– Ondertussen probeert u wel medisch materiaal het land binnen te smokkelen, zodat de ziekenhuizen blijven draaien.

ZELENSKA «Ja, maar dat verloopt heel stroef, omdat de Russen alle toevoerlijnen blokkeren. Onlangs hebben we wel een eerste kleine overwinning geboekt: in samenwerking met de Franse overheid en Artsen Zonder Grenzen zijn we erin geslaagd om via de Zwarte Zee een container met couveuses aan land te krijgen. Het kinderziekenhuis in Mikolajiv, één van de grootste van het land, kan die goed gebruiken: de voorbije weken is bijna al hun materiaal verwoest, waardoor ze vroeggeboren baby’tjes amper kunnen verzorgen. Binnenkort verwachten we een tweede container, waarin speciale batterijen zitten. Die hebben we nodig om de couveuses te laten draaien, want de stroom valt om de haverklap uit. Maar of die lading ook zal aankomen, is nog af te wachten.

»Weet je, in maart zijn er meer dan duizend baby’s geboren in Oekraïne. Meer dan duizend! In donkere, vochtige schuilkelders en bunkers. Behalve hun doodsbange, uitgehongerde moeders is er niemand die voor hen zorgt. We kunnen die kinderen toch niet aan hun lot overlaten! Waar wacht de wereld in godsnaam op om het Oekraïense luchtruim te sluiten? Als er een no-flyzone van kracht is, kan Poetin onze ziekenhuizen niet meer bombarderen, en kunnen wij onze mensen eindelijk beschermen zoals het hoort.»

– De NAVO blijft doof voor de smeekbeden van uw man om een no-flyzone te installeren boven Oekraïne, uit angst dat het conflict zou escaleren. Een derde wereldoorlog moet tot elke prijs worden vermeden, klinkt het.

ZELENSKA «Dat vind ik een erg ongelukkige formulering: het conflict ís al geëscaleerd, vanaf de eerste dag. Gelukkig steunen heel wat NAVO-lidstaten ons op eigen houtje door het Oekraïense leger te bevoorraden met wapens en ander militair materiaal. Daar zijn we hen erg dankbaar voor. Hun hulp is voor ons onmisbaar om te kunnen overleven.»

FRONTHELDINNEN

– Ook Brigitte Macron en Agata Kornhauser-Duda, de first lady’s van Frankrijk en Polen, dragen hun steentje bij.

ZELENSKA (knikt) «Een erg mooi gebaar. Samen met Brigitte en Agata heb ik de Convoys of Life in het leven geroepen, evacuatieroutes waarlangs kinderen met kanker in veiligheid worden gebracht. Als je op jonge leeftijd door zo’n verschrikkelijke ziekte wordt getroffen, moet je er in een veilige omgeving tegen kunnen vechten. Maar dat is slechts één van de duizenden initiatieven die in heel Europa worden genomen om ons land te steunen.

»Ik ben zielsgelukkig dat de Oekraïners die naar het buitenland zijn gevlucht, met open armen worden ontvangen. Het gaat intussen over meer dan 3,5 miljoen mensen, maar jullie doen werkelijk alles om hun een warme, veilige thuishaven te bieden. Weet dat de Oekraïners jullie daar oneindig dankbaar voor zijn, en dat we jullie solidariteit nooit zullen vergeten.»

– In Oekraïne zelf zijn 6,5 miljoenen mensen op de vlucht, maar ze zitten gevangen in hun eigen land: het is onmogelijk om nog de grens over te raken. Heerst er geen bitter gevoel jegens de mensen die er wél in geslaagd zijn om te ontsnappen?

ZELENSKA «Omdat ze ervoor hebben gekozen om niet mee te vechten, bedoel je? Nee, helemaal niet! De mensen die hebben besloten om Oekraïne te verlaten, hadden daar erg goede redenen voor. Sommige vrouwen zijn het land ontvlucht om hun kinderen te beschermen, anderen staan elke dag aan het front om gewonden te verzorgen. Sommige mannen zijn met gevaar voor eigen leven de grens overgestoken om zieke familieleden in veiligheid te brengen, anderen hebben de wapens opgenomen om hun stad te verdedigen. In mijn ogen zijn ze allemaal helden. Aan de Oekraïners die nu in het buitenland verblijven, wil ik zeggen: voel je niet schuldig, alsjeblieft. De beslissing die je hebt genomen, was moedig en juist. Op een dag kun je terugkeren naar je vaderland, en we zullen samen heropbouwen wat de Russen hebben verwoest. We zullen trots terugkijken op onze glorieuze overwinning tegen het wrede en bloeddorstige Rusland, en samen treuren om onze gevallen helden, die hun leven voor ons hebben gegeven.»

– In eerdere interviews bezong u steevast de uitzonderlijke moed van de Oekraïense vrouwen. Wat maakt hen zo bijzonder?

ZELENSKA «Ach, daar kan ik tientallen voorbeelden van geven. Wat zeg ik, honderden! Een Oekraïense vrouw zat meer dan 48 uur verscholen in een bosje bij de grens, om tussen de Russische patrouilles door te kunnen glippen en haar kinderen in veiligheid te brengen. Ze riskeerde haar leven door op één van de weinige goederentreinen naar West-Europa te springen en daar humanitaire hulp te regelen voor de burgers van Marioepol en Charkiv, die zijn omsingeld door de Russische bezetters. Andere Oekraïense vrouwen herstellen camouflagenetten aan het front en koken soep voor de soldaten, maar nemen net zo goed een wapen ter hand als dat nodig is. Ze houden de economie draaiende door voort te werken in bunkers of schuilkelders, zelfs al hebben ze maar een paar minuten per dag elektriciteit. Ze zijn, kortom, uitzonderlijke wezens. Als we de Russen verslaan – en dat zal vroeg of laat gebeuren – dan zullen we dat te danken hebben aan alle moedige mannen die Oekraïne met hand en tand verdedigen, maar net zo goed aan onze heldhaftige vrouwen.»

– Oorlogen zinderen vaak nog generaties lang na: niet alleen oud-strijders, maar ook kinderen die vreselijke dingen hebben gezien, worstelen tientallen jaren later nog steeds met zware trauma’s.

ZELENSKA «Dat klopt. Maar je begrijpt vast dat ik me op dit moment geen zorgen kan maken over wat er over tien jaar kan gebeuren: ik heb zelfs geen flauw benul van wat me morgen te wachten staat. Net als alle Oekraïners leef ik van dag tot dag.

»Toch durf ik te voorspellen dat we sterker uit deze oorlog zullen komen. Onze jongens en meisjes zullen opgroeien in het besef dat vrede een kostbaar én kwetsbaar goed is, en zullen er later ook alles aan doen om die vrede te handhaven, zodat hun kinderen niet hoeven mee te maken wat zij hebben meegemaakt. Uit die gedachte put ik troost. Als deze verschrikkelijke oorlog een generatie voortbrengt die vrijheid en gelijkheid hoog in het vaandel draagt, en die onvermoeibaar streeft naar een vredevol en verenigd Europa, zullen al onze offers niet voor niets zijn geweest.»

© Die Zeit