Humo sprak metTom Barman
‘Om geluk af te dwingen moet je non-stop werken’
2020 was het jaar waarin zelfs Tom Barman heeft stilgezeten, zij het toch minder dan u en ik. Hij fotografeerde als gek, werkte aan een nieuwe dEUS-plaat, zag toe op het door Fleur Boonman geregisseerde ‘Confessions to dEUS’ (een diepsnijdende documentaire over de ‘Ideal Crash’-anniversary tour), en deed enkele confessies en selecteerde zijn favoriete beeldfragmenten van de afgelopen jaren in ‘Alleen Elvis blijft bestaan’. Hij bracht ook zijn eerste fotoboek uit en opende zijn eerste solo-expo op het Antwerpse Zuid. ‘Om geluk af te dwingen moet je non-stop werken.’
We spreken af in het prachtige pand van interieurarchitect Gert Voorjans (hij richtte onder andere het huis van Mick Jagger in Londen in) aan de Leopoldplaats. We zitten tegenover elkaar op stoeltjes in de galerij, een asbak tussen ons in (wie weet stoppen we in 2021), we delen een Leffe uit blik en praten over wat het afgelopen jaar met hem heeft gedaan, en hij met het afgelopen jaar.
HUMO Ik hoorde in ‘Alleen Elvis blijft bestaan’ dat je jaar in mineur begonnen is.
TOM BARMAN «Mijn lief en ik zijn uit elkaar gegaan. Op 1 januari, mijn verjaardag, twee weken na ons vorige interview. Die dingen gebeuren. We hebben elkaar heel graag gezien, maar het was op. Pijnlijk, uiteraard, but millions of people split up. Ik ben meteen naar Portugal vertrokken. Van pure stress heb ik mijn fototoestel vergeten, maar ginder heb ik met mijn iPad toch een paar foto’s genomen die nu op de tentoonstelling hangen. En ik ben beginnen te verwerken.»
HUMO Hoe doe je dat doorgaans, verwerken?
BARMAN «Met de hulp van vrienden. Ik heb vrij veel gereisd en vrienden opgezocht. In Portugal, Frankrijk, Roemenië… Je gaat op zoek naar afleiding, hè. En voor ik goed en wel wist waar ik stond, nam het wereldgebeuren het over. Wat het begin was van een heel goeie periode. Begrijp me niet verkeerd: het is verschrikkelijk dat er al anderhalf miljoen mensen zijn overleden aan covid, maar ik heb toch heel hard genoten van de eerste lockdown. De wereld stond stil, de geldingsdrang die je als artiest hebt, werd even geneutraliseerd. Níét bezig zijn werd de regel. Geen klop heb ik gedaan, en dat beviel me enorm. Ik vond het zelfs… magisch. Het was ook aangenaam weer, en ik woon mooi. Voor het eerst voelde ik totaal geen drang om mijn tijd nuttig en productief te vullen. Was covid een jaar eerder uitgebroken, toen we met dEUS klaarstonden om aan de ‘Ideal Crash’-tournee te beginnen, dan had ik wel anders gepiept. Ik heb geluk gehad, andere artiesten veel minder. Tim Vanhamel zijn plaat was net uit en hij wilde touren, Mintzkov ook, School Is Cool… En Nick Cave, die aan de grootste tournee van zijn leven zou beginnen. Voor dEUS had het een studiojaar moeten worden, en met TaxiWars hebben we drie of vier keer de tournee moeten verplaatsen. Daar gaan we niet om huilen.»
HUMO Wat heb je dan gedaan?
BARMAN «Veel gesport, gemediteerd. En thuis ben ik beginnen te drinken (lacht). Dat was nieuw voor mij. Ik deed het wel als ik gasten had, maar nooit in mijn eentje. En voorts heb ik het 7 uurjournaal herontdekt en ben ik eindelijk aan ‘The Sopranos’ begonnen. Exact op de laatste dag van de lockdown zat ik aan de laatste aflevering. Heerlijk!»
HUMO Wat dacht je toen je voor het eerst over covid hoorde?
BARMAN «Ik was in Italië toen de epidemie daar begin februari uitbrak. En ik dacht: ik word patient zero in België. Ik ben nooit ziek, but this one has my name written all over it. Maar ik ben eraan ontsnapt. Daarna: ongeloof, huisarrest, berusting.»
HUMO Heb je je laten testen?
BARMAN «Ik heb me een paar keer willen laten testen – ik heb de voorbije zomer vrij veel gereisd – maar het mocht niet. Ik had geen symptomen, en ik zag aan de huisarts dat hij oververmoeid was. Eén vreemd neveneffect wel: sinds dag één van de lockdown ben ik om zes uur wakker. Elke dag. Ik ben de laatste tien jaar weliswaar een vroege vogel, maar zes uur is er wat over. Vooral omdat ik dan vol energie zit en niemand kan bellen. Nog drie uur! (lacht)»
HUMO Hoe is het met je moeder?
BARMAN «Die is al veertig jaar in lockdown (lacht). Ze lachte mij uit toen ik met een mondmasker binnenkwam.»
HUMO Is de tweede lockdown even magisch?
BARMAN «Nee, ik heb het lastiger, hoewel ik nu druk bezig ben, van ’s morgens tot ’s avonds. Met dEUS in de studio, en in de galerij. Er is heel weinig afleiding, hè. Waar is de smalltalk naartoe? Want dat is wat we doen op café, en dat is wat de mens nodig heeft. Wat zouden we zijn zonder oppervlakkigheid? Hoeveel diepe levensvragen kan een mens aan?»
HUMO Je zegt dat je de voorbije zomer veel hebt gereisd. Was dat niet onverantwoord?
BARMAN «Gaan we zo beginnen, ja? (lacht) Het was veilig, en ik moest weg. In de zomer ben ik naar Italië, Frankrijk en Portugal geweest.»
HUMO Het gros van de foto’s op je tentoonstelling dateert van dit jaar.
BARMAN «Ja, ik heb er heel veel genomen. In eigen stad, maar ook op reis. Voor de creativiteit is er niks beter dan zo’n gigantisch wereldgebeuren dat… Welja, groter is dan jezelf. Het is letterlijk iets wat jou helpt om iets goeds te maken. Ik merk het ook aan de nieuwe songs van dEUS: we hebben al een paar demo’s, en die zijn… patat! Je beste werk ontstaat altijd door een externe impuls. Dat was bij ‘The Ideal Crash’ net zo. Extreem verdriet, onrecht dat je wordt aangedaan, en dus ook een pandemie. Je kunt schrijven omdat je een broodschrijver bent, of omdat je nu eenmaal een plaat moet maken, maar dat is niks vergeleken met een kosmische trap onder je gat. En net dan is het vaak interessant om over de kleine, persoonlijke dingen te spreken. Op de expo hangen drie foto’s die op één ochtend zijn genomen. Helemaal in het begin van de lockdown, in de Joodse buurt waar ik woon.»
HUMO Weet je op het moment zelf al dat dat goeie foto’s zijn?
BARMAN «Nee, maar er is wel die drive. En die komt niet uit jezelf. Pas achteraf zie je het resultaat. Wat we nu meemaken, is iets heel verbindends, hè. Dat iedereen waar ook ter wereld hetzelfde aan de hand heeft, zij het uiteraard niet allemaal in gelijke mate, is nooit eerder gebeurd. Dat gaan we toch nooit meer vergeten? Maar ik ben niet van de school die denkt dat corona ons voor altijd zal veranderen. De eerste drie weken, dat wordt poepen op straat – allee, ik toch (lacht) – maar daarna zal het weer business as usual zijn. Maar eerst betere tijden: januari, februari, vaccinari (lacht). En in september, oktober: fantastische concerten, want iedereen zal er geweldig veel zin in hebben.»
ERGSTE KERST OOIT
HUMO Ben je naar coronaproof- concerten geweest?
BARMAN «Nee, ik ben nergens naartoe gegaan, ik heb niks gezien. Ik heb er zelf drie gedaan met TaxiWars, waar ik niet naar uitkeek, maar achteraf blij van was. Super was het. Het vervelendst vond ik altijd diezelfde vraag achteraf: ‘Blij dat ge nog eens hebt kunnen spelen, zeker?’»
HUMO Waarom vond je dat zo erg?
BARMAN «Alsof je je van kant gaat maken als je nooit meer zou kunnen spelen! Ik zou minder gelukkig zijn, ja, maar je past je aan. Niemand heeft gezegd dat het leven makkelijk zou worden. Mijn vader heeft twee wereldoorlogen meegemaakt. Een beetje weerbaarheid, hè, jongens.
»Ik dacht: het zal de leukste kerst ooit worden, want het mag niet. Geen kerstbullshit, geen familiefeesten: sounds like heaven to me (lacht). Maar het is de ergste kerst ooit! Het gaat er elke dag over in het nieuws!»
HUMO Jij haalt dit jaar geen boom in huis?
BARMAN «Nee, man! Mijn lief deed dat, wat ik best gezellig vond. Maar ik ga in mijn eentje toch geen kerstboom zetten, zeker? (lacht)»
HUMO Covid zou je kinderwens aangewakkerd hebben, leerde ik uit je passage in ‘Alleen Elvis blijft bestaan’.
BARMAN «Nee, please, daar gaan we het niet over hebben. Dat is persoonlijk, ik had dat niet moeten zeggen. Mijn kinderwens gaat niemand een fuck aan.»
HUMO Terug naar de fotografie dan maar. Hoeveel foto’s neem je om één goeie over te houden?
BARMAN «Ik neem er veel, zeker als ik op plaatsen kom waar ik nooit eerder ben geweest. Dan moet je eerst voorbij de clichés raken. Dat is in de muziek ook zo, of in filmdialogen. De eerste versies zijn afschuwelijk. Zelfs de grote meesters ontsnappen er niet aan. Het leuke aan de fotografie is dat ik veel directer kan werken. In de muziek is dat moeilijker.»
HUMO Voel je in de fotografie al een stijl opkomen?
BARMAN «Ja. Oké, ik voel hier en daar nog wat mijn voorbeelden zijn, maar die komen van overal. (Denkt na) Het is geen toeval dat ik ben beginnen te fotograferen op het moment dat ik ook met meditatie ben gestart. Twintig jaar geleden zou ik het niet gekund of gewild hebben, dan had ik het saai gevonden. Ik ben het gewoon beginnen te doen, dat was met muziek ook zo. Eerst doe ik het en daarna leer ik het. Ik heb nu pas de pianoakkoorden een beetje onder de knie, terwijl ik al pianospeel sinds ‘Worst Case Scenario’.»
HUMO In ‘Alleen Elvis blijft bestaan’ toonde je een fragment van de Canadese schilderes Agnes Martin, die al haar werken componeerde aan de hand van rechte, met de liniaal getrokken lijnen.
BARMAN «Ik ben gefascineerd door mensen die krek het tegenovergestelde zijn van hoe ik ben. Ik – eclectische mens, gulzig in ervaringen – tegenover iemand die kiest voor de rechte lijn. Ik vond het ook mooi hoe ze erover praat.»
HUMO Haar manier van werken heeft iets autistisch.
BARMAN «Zijn we niet allemaal een beetje autistisch? Nu, ik weet niet wat autisme precies is. We schermen nogal vlot met termen waar mensen zeven jaar voor moeten studeren om ze te begrijpen. Iemand is een beetje verlegen en is dus autistisch. Iemand is de ene dag tof en de andere dag niet, dus hij is een borderliner. Het zijn woorden die iemand snel in een hokje plaatsen, maar die niet altijd veel betekenen.
»Nee, je moet het gewoon doen, dat is met alles zo. Non-stop werken to get lucky. Of zoals Gert Voorjans het zo mooi zegt: never stop starting.»
HUMO Je hebt een Instagram-account. Gebruik je die om de populariteit van je foto’s te testen?
BARMAN «Het zal wel zijn! Eind vorig jaar ben ik ermee begonnen. Ik test mijn foto’s overigens ook thuis: ik experimenteer met formaten, kaders, hang ze naast gerenommeerde schilders of andere, goeie fotografen… En als het overeind blijft, blijft het overeind. Grappig hoeveel foto’s ik op mijn iPad heb van mijn ex die met een verveeld gezicht een foto van mij aan het presenteren is, om te zien of hij goed hangt. Ik zou er eens een compilatie van moeten maken.»
HUMO Je bent eigenlijk altijd aan het regisseren, zelfs in je eigen woonkamer.
BARMAN «Dan snap je toch waarom ik die eerste lockdown zo zalig vond? Ineens viel er niks meer te regisseren. En dat regisseren is een soort ordenen, hè. Het ongeordende definiëren, proberen te plaatsen, en vastleggen. Daarbuiten is alles chaos, maar dit hier – of het nu een foto of een film of een song is – is van mij. Dit staat vast.»
HUMO Heb je al vaak het verwijt van ‘Schoenmaker, blijf bij je leest’ gekregen?
BARMAN «Dat valt wel mee, maar ik begrijp dat het interdisciplinaire moeilijk ligt. Ik merk het ook bij mezelf: als iemand iets presenteert in een ander gebied dan waar ik hem of haar van ken, stel ik een soort gereserveerdheid vast. Mijn grote held Captain Beefheart moest van zijn galerist stoppen met muziek omdat hij anders nooit ernstig genomen zou worden als schilder. Dennis Hopper was een fenomenale fotograaf: nooit erkenning gekregen. Echt een topper, hè. Hij is tien jaar dood en pas nu begint hij de waardering te krijgen die hij verdient. David Lynch maakt schitterende meubels. Beter dan zijn schilderijen, waar ik niet zo’n fan van ben. Moet ik doorgaan?»
HUMO Bij veel van je foto’s ben ik gefascineerd door de kadrering. Ik snap er dikwijls niks van, en toch vind ik ze perfect.
BARMAN «Dank je wel. Compositie is de sleutel.»
HUMO Dat doe je op straat, niet thuis?
BARMAN «Op straat. Ik heb het of ik heb het niet. Heel af en toe snijd ik thuis een foto bij, maar dat voelt zelden goed. Ik heb niks tegen mensen die het wel doen, but it’s not me. Hetzelfde geldt voor een song: je hebt het of je hebt het niet. Ik ben niet voor het opvissen van oude ideeën: je hebt het moment gemist, leef ermee, move on. Fotografie is voor mij ook deels een performance, daarom is het mij zo op het lijf geschreven.
»En het heeft met liefde te maken. Van je onderwerp houden en het ernstig nemen. Ik heb een onlangs een werkje van de Nederlandse kunstenaar Thomas Raat gekocht. Het cijfer één, op zijn kop. ‘Da kannekiek ook!’ zeggen mensen. Doe het dan, hè. Het gaat om het doen. En om de liefde. Om die ene één, in dat ene lettertype. Je geeft aandacht en liefde, en daardoor krijgt het betekenis. Dat is fotografie keihard voor mij.»
HUMO Je kunt wel zonder. Je hebt nu je camera niet bij je?
BARMAN «Mijn gitaar ook niet. Ik speel thuis nooit gitaar. Mauro trouwens ook niet.»
HUMO Hoe schrijf je je liedjes dan?
BARMAN «Tegenwoordig in de studio. En ook steeds minder op gitaar. Wel op piano, of in jams, of met samples en loops.»
HUMO Van de ‘Ideal Crash’-tour heb ik een concert gezien dat je in gewone klederdracht hebt afgewerkt, maar uit ‘Confessions to dEUS’ leerde ik dat je voor sommige shows een rok droeg.
BARMAN «Die heb ik twee of drie jaar geleden gekocht, en ik was er zot van. Maar mijn ex haatte die rok, waardoor ik hem nog nooit had gedragen. Bij de ‘Ideal Crash’-tour dacht ik: dit is de ideale gelegenheid.»
HUMO Maar je had dus een rok gekocht?
BARMAN «Ja, waarom niet? Waarom koopt iemand een broek? Ik voelde mij er goed in, en ik ben met mijn liefde voor lange hemden altijd al van het chilaba-type geweest (lacht). Misschien zitten mijn Viking-roots er voor iets tussen.»
HUMO Een quote van je uit ‘Alleen Elvis blijft bestaan’: ‘De Barmans definiëren zich niet door waar ze vandaan komen, maar door waar ze naartoe gaan.’ Een groot deel van je foto’s is vanuit de auto genomen.
BARMAN «Al die dode uren vullen en mij amuseren, meer moet je daar niet achter zoeken. Ik ben heel vaak passagier, maar ik ben niet graag passief. Jason Lytle, de zanger van Grandaddy, heeft eens gezegd: ‘Touren is gewoon rondgereden worden als een bejaarde.’ (lacht) Plus: door de rand van de ramen heb je al meteen een kader of een cinema-effect.»
HUMO Wat deed je op tournee vóór je fotografeerde?
BARMAN «Goeie vraag. Me vervelen, onnozel doen, drinken, herrie maken. Het idee voor de fotografie is op tournee gekomen, dat is duidelijk. Ik heb mijn camera zo’n tien jaar geleden gekocht, tijdens de zoektocht naar plaatsen voor ‘Shot on Location’, het programma dat ik voor de VPRO heb gemaakt.»
HUMO Hoe staat het met je film?
BARMAN «Het scenario is klaar, maar dat was vorig jaar ook al zo. Ik heb er dit jaar niets meer aan gedaan. Ik heb me voorgenomen om het volgend jaar met nog één laatste lezer te bespreken, en dan zijn we vertrokken voor een zoektocht van twee jaar naar geld.»
HUMO Wat heb je geleerd door je foto’s tentoon te stellen?
BARMAN «Dat fotografie in Europa iets anders is dan in Amerika. Wij zijn een volk van schilders, en dat merk je aan de manier waarop het publiek kijkt. Wat ik in de galerie het vaakst heb gehoord, is: ‘Net een schilderij.’ En je ziet mensen met hun neus op 10 centimeter afstand bij een foto van 2 meter breed staan. Dan denk ik: waarom? Er is toch geen penseelstreek te zien? Van andere foto’s wil ik dan weer dat mensen ze wel van dichterbij bekijken. ‘Touter’ bijvoorbeeld (Antwerps voor schommel, red.), een klein werk, heb ik om die reden in een nis gehangen in de vorige exporuimte.»
HUMO Van ‘Touter’ trekt de belichting eigenlijk op niks.
BARMAN «Totáál mislukt! (lacht) Heerlijk! Vandaar de titel van mijn expo en boek: ‘Hurry Up and Wait’.»
HUMO Je geeft je foto’s titels, wat strikt genomen niet hoeft.
BARMAN «Ik doe dat graag. Sommige titels, zoals ‘Thinking Fire’, zijn geaborteerde dEUS-songs. Het is een pleziertje, en het fuckt met het hoofd van de toeschouwer. En als ze ernaar vragen, leg ik uit wat de titel betekent.»
HUMO In dat geval: waar slaat ‘Ask the Ducks’ op? Een knipoog naar ‘Ask the Dust’ van John Fante?
BARMAN «Nee, totaal niet. Begin dit jaar was ik in Lissabon in het Gulbenkian Museum, een prachtig brutalistisch gebouw waarin een Armeense miljardair zijn privécollectie openbaar heeft gemaakt. Geweldige verzameling, van de 11de eeuw tot en met popart. Maar ook met een waanzinnig prachtige tuin, waarin ik wat rondwandelde. Op een bepaald moment vond ik de ingang niet meer, en er was niemand om het aan te vragen. Maar toen kwam ik een stel eenden tegen – het was net uit met mijn lief, dus ik was misschien nog in de war – en ik besloot die eenden de weg te vragen: ‘Waar kan ik hier naar buiten?’ Waarop één van die eenden ‘Kwek-kwek-kwek’ kwaakte en met zijn snavel in een richting wees. Ik vond de ingang, en het eerste wat ik zag, waren de stoelen die je op de foto ziet.»
HUMO ‘A Good, Fine Tree’ is de meest atypische foto in je expositie.
BARMAN «Ik heb niks met bomen, en net daarom vond ik het leuk om die foto ertussen te hangen. Daarom ook heb ik ze ‘A Good, Fine Tree’ genoemd, alsof ik mezelf wilde overtuigen dat zoiets wel degelijk bestaat (lacht).»
HUMO Je bent de juiste boom misschien nog niet tegengekomen.
BARMAN (lacht) «Dat weet ik wel zeker.»
HUMO Een quote van jou die ik zeer grappig vond, maar waarvan ik niet weet of er een vraag aan vastzit: ‘Ik kocht onlangs post-its, en ze plakten niet.’
BARMAN «Dat is toch cynisme ten top! Post-its die niet plakken: dat is níét geloven in de toekomst. Ik kan me daar vreselijk over opwinden. Dit jaar was ik ergens op een luchthaven, ik moest een formulier invullen, had geen pen bij me en de mevrouw aan de balie kon me ook niet helpen. Dus ben ik tegen mijn goesting een bic gaan kopen. Zeshonderd verschillende hadden ze er! Disneyfiguurtjes erop, lelijke, planeetvernietigende plastic shit... Soit, ik koop er eentje – 4 euro! – ik wil mijn formulier invullen en… die fucking bic schrijft niet! Daar word ik dus depressief van, hè. En dat gaat niet om die bic, maar om the bigger picture: je koopt iets dat je al moet weggooien nog vóór je het hebt gebruikt.»
HUMO Nog eentje van jou uit ‘Alleen Elvis blijft bestaan’: ‘Sommige dingen in het leven die eigenlijk best wel fijn zijn, gaan saai aanvoelen omdat optreden, muziek maken en creëren met een zeker drama gepaard gaan.’
BARMAN «Ik trek het wel aan, dat drama. Mijn leven is ontzettend gevuld met dramatische gegevens. Ik maak muziek, ik fotografeer, ik schrijf een film. Ik creëer. En ik creëer ook misverstanden en problemen, ik maak drama. Dat hoort er blijkbaar bij, het is eigen aan de creatieve geest. Het is de drang om alles wat ook maar een beetje naar normaliteit ruikt, te proberen voorkomen. Je maakt een fout, maar je maakt ook een song. Het ene kan niet zonder het andere.»
HUMO Om af te ronden: zit je al op Tinder?
BARMAN «Neen! Ik heb eens bij mijn assistent gepolst wat hij ervan vond, en die zei: ‘Als gij daarop gaat, staat dat direct in de boekskes.’»
HUMO Ik dacht: hij heeft geen lief en kan niet op tournee of op café, dan blijven er nog maar weinig opties over om van de straat te raken.
BARMAN «Betere tijden komen eraan. Ik heb het al gezegd: there’s gonna be fucking in the streets! Ik ben er helemaal klaar voor. Ik hoor nu al het slurpende geluid van 2020 dat als een goedkope wijn in het afvoerputje verdwijnt.»
