Online leren: gratis studeren aan Harvard

Les krijgen van de knapste koppen aan Harvard, Stanford of het Massachusetts Institute of Technology? Als je niet tot de happy few behoorde, kon je het vroeger wel vergeten. Grootschalige onlinecursussen brengen daar sinds kort verandering in: al wie een computer met internet heeft, kan tegenwoordig online les volgen aan een topuniversiteit. Helemaal gratis.

‘Dit is de keuze: als je niets doet, sterven er voor je ogen vijf mensen onder een aanstormende trein. Als je een hendel overhaalt, wijkt het gevaarte uit naar een ander spoor. Dan sterft er slechts één persoon en red je er vijf.’ Harvardprofessor Michael Sandel kijkt het overvolle auditorium aan en pauzeert even, alsof hij de spanning wil opdrijven. ‘Wat is volgens jou ethisch de juiste beslissing?’

Samen met honderden Harvardstudenten wik en weeg ik de opties en beslis. Het is kiezen tussen de cholera en de pest, maar je móét kiezen. De meerderheid in het auditorium gaat voor de tweede optie. ‘Goed, vijf mensen redden lijkt beter dan één. Maar wat zou je doen als je geen hendel moest overhalen, maar iemand van de brug over het spoor moest duwen om de trein te stoppen?’

Deze vraag is al neteliger. Als een student zegt dat hij de man naar beneden zou duwen, heeft hij Sandels aandacht. ‘Vind je het dan ook oké om vijf organen weg te halen bij één gezond iemand als je daarmee vijf zieken kunt redden? Dan sterft er één, maar red je er ook vijf.’ De student kronkelt en zoekt, Sandel laat niet los.

Wow. Het is drie uur in de namiddag in het grijze Vilvoorde, maar ik zit op het puntje van mijn bureaustoel. Dit is moraalfilosofie van wereldniveau, gegeven door een professor die wéét hoe hij zijn publiek moet boeien. Ik volg online de eerste sessie van de cursus ‘Justice’, een immens populaire MOOC van Harvard University. MOOCs of massive open online courses zijn grootschalige onlinecursussen, die soms wereldwijd door tienduizenden studenten worden gevolgd, aangevuld met discussiefora en onlineopdrachten. En het strafste van al: ze zijn helemaal gratis.

Koudwatervrees

Heb je geen zin om je hersenen te pijnigen met ethische dilemma’s, dan kun je ook cursussen volgen over artificiële intelligentie, klimaatopwarming, zonne-energie, wereldgeschiedenis, moderne architectuur of de geschiedenis van China. Topuniversiteiten zoals Stanford, MIT en Harvard begonnen ermee, maar er springen steeds meer universiteiten op de trein. Vorig jaar organiseerde de KU Leuven in de opleiding culturele studies de MOOC ‘Literature and Change in Europe’ en de Universiteit Gent biedt studenten met ondernemersambities dit jaar een MOOC aan van de universiteiten van Berkeley en Stanford, maar verder blijft het stil in onze contreien.

Professor computerwetenschappen Erik Duval (KU Leuven), fan van het eerste uur en medeorganisator van enkele MOOCs, betreurt dat ten zeerste. ‘Vlaamse universiteiten hebben koudwatervrees. Ze zien MOOCs te veel als een bedreiging, en daardoor riskeren ze internationaal hopeloos achterop te raken. Met een uitstekende MOOC kan je vijftig keer méér studenten bereiken dan tijdens je hele leven als professor aan de universiteit. Dat is ook de reden waarom MOOCs zijn doorgebroken. Toen Stanford in 2011 haar cursus artificiële intelligentie online aanbood, hoopten ze een paar duizend studenten te bereiken. Het waren er in één keer enkele tienduizenden.»

HUMO Maar zijn MOOCs echt zo revolutionair?

Erik Duval «Nieuw aan MOOCs is vooral dat ze de muren van de universiteit openbreken. Iedereen met een computer en toegang tot het internet kan deelnemen. Mijn studenten volgen af en toe een MOOC van Yale, wat vroeger onmogelijk was. Hier vinden we het normaal dat iedereen hoger onderwijs kan volgen, maar in heel wat landen in Azië of Afrika is dat niet zo. MOOCs veranderen dat: ze kunnen het onderwijs verder democratiseren.»

HUMO Dat klopt toch niet helemaal? MOOCs zijn weliswaar gratis, maar leveren je vooralsnog geen echt diploma op.

Duval «Nee. En er is ook nog maar één opleiding die je volledig als MOOC kunt volgen: computerwetenschappen aan Georgia Tech, en die opleiding kost 7.000 dollar. Maar het blijft een fractie van wat je zou betalen als je diezelfde cursussen op de campus zelf zou volgen. Veel aanbieders van MOOCs geven je de mogelijkheid om een certificaat te bekomen als je tests aflegt. Doorgaans moet je daar 30 euro voor betalen. Maar het blijft wel zo dat MOOCs de deuren van elitaire topuniversiteiten opengooien voor studenten die daar anders nooit zouden binnenraken. Zo heeft een student uit Hanoi een beurs gekregen aan Stanford nadat hij voor één van hun MOOCs de beste scores had gehaald.»

HUMO MOOCs worden gepromoot als online leren wanneer het jou uitkomt. Maar veel MOOCs kun je toch maar gedurende een bepaalde periode – soms slechts enkele maanden – volgen?

Duval «Dat varieert sterk. Om het idee van een ‘cursus’ te behouden werken veel MOOCs met een begin- en einddatum. Het werkt ook motiverend als je weet dat je samen met een grote groep studenten een cursus volgt en dat je verder met hen kunt discussiëren op allerlei fora. Vaak blijft het lesmateriaal nadien wel online beschikbaar, maar valt de begeleidende feedback weg. Dan moet je ’t echt op je eentje zien te klaren.»

HUMO De vrees van universiteiten is begrijpelijk: waarom zou je nog naar het auditorium gaan als je ook gratis en van thuis uit les kunt volgen van internationale toppers?

Duval «Inderdaad, maar voor mij is dat net de reden waarom de Vlaamse universiteiten mee op de trein moeten springen. Omdat het hen dwingt om zélf waarde toe te voegen, om ook te excelleren in lesgeven. Nu reageren ze te veel vanuit een verkrampte reflex: ze beweren dat je online aan kwaliteit zou inboeten. Terwijl niemand zich afvraagt of het wel zinvol is om twee uur per week van alles te vertellen in een auditorium.»

HUMO Maakt de concurrentie met toppers van over de hele wereld u dan niet zenuwachtig?

Duval «Natuurlijk wel. Ik heb in mijn eigen cursus delen gebruikt van de MOOC van Stanford omdat die zo goed was. Mochten mijn studenten besluiten om dan maar die MOOC te volgen in plaats van mijn cursus, zou ik schrikken. Maar dat is geen reden om het hun te verbieden. Nee, dan moet ik nadenken over wat ík hun te bieden heb.

»Vlaamse universiteiten moeten MOOCs opzetten met de wereldautoriteiten die ze zélf in huis hebben. Of over topics waarin wij ontzettend sterk zijn. Andere landen wachten daar niet mee. Zo pakte de Universiteit van Delft uit met MOOCs over watermanagement en zonne-energie en die hebben 63.000 studenten van over de hele wereld gelokt. Of de Zwitserse Ecole Polytechnique Fédérale de Lausanne (EPFL): daar werkt de man die de computerprogrammeertaal Scala heeft uitgevonden. Het is toch evident dat je dan met hem een MOOC maakt. Iederéén wil hem horen.»

MOOC op uw cv

Ook Bart Fillé, Vlaams milieu-ambtenaar, koos voor de klinkende namen toen hij een MOOC selecteerde over de klimaatopwarming. ‘Ik heb gekozen voor de Universiteit van California in San Diego omdat daar dé opiniemakers in het klimaatdebat zitten: Richard Sommerville en Naomi Oreskes. Ik heb echt genoten van hun uiteenzettingen. En uiteraard speelt ook het prestige van het instituut mee.’

Fillé had al ervaring met online cursussen, omdat hij een tijdje via de Open Universiteit (een vorm van zelfstandig studeren in België en Nederland zonder dat je colleges moet volgen, eventueel met online lesmateriaal, red.) had gestudeerd, maar hij is meer gewonnen voor de MOOCs. ‘Om de Open Universiteit vol te houden, moet je zelf erg gedisciplineerd zijn. Een MOOC kun je volgen op kalmere momenten en is makkelijker te combineren met je werk. Je moet opdrachten inleveren, wekelijks tests afleggen en het duurt maar enkele maanden. Dat is haalbaar.’

Fillé is lang niet de enige MOOC-student in ons land. ‘Terwijl de Vlaamse universiteiten nog discussiëren of ze zich wel of niet met MOOCs moeten bezighouden, hebben al 50.000 Belgen er één gevolgd,’ zegt professor Pierre Dillenbourg, Belg en Europees expert aan de EPFL op het vlak van MOOCs. Hij is gevraagd om de Vlaamse universiteiten te adviseren.

Pierre Dillenbourg «Ze zijn te laat met hun discussie. Studenten die excellente kennis willen opdoen via dit toegankelijke systeem, zullen die zo vinden. Of de Vlaamse universiteiten dat nu willen of niet.»

HUMO In 2012 werd een revolutie voorspeld, MOOCs zouden de klassieke universiteiten verpletteren. Dat is niet gebeurd. Is het dan niet toch gewoon een hype??

Dillenbourg «Toen MOOCs plots een hoge vlucht namen, zijn er veel overstatements gemaakt. Volgens sommigen zouden ze alle onderwijsproblemen oplossen, volgens anderen zouden ze het einde van de universiteit inluiden. Zo’n vaart liep het niet, maar het is wél een evolutie die je niet naast je kunt neerleggen. In het huidige systeem zijn studenten gevangenen van het aanbod. Krijgen ze les van een slechte docent, dan moesten ze het daar tot voor kort mee stellen. Maar als er een MOOC van diezelfde cursus bestaat, door een geweldige docent aan een topuniversiteit, dan hebben ze de vrijheid om die te volgen. En dat zullen ze ook doen. Mijn studenten volgen óók MOOCs.»

HUMO Veel studenten haken vrij snel af. Slechts 5 procent zou de cursus voltooien.

Dillenbourg «Dat is niet per se een probleem. Studenten pikken mee wat ze willen en nuttig vinden.»

HUMO Vaak komt een MOOC neer op een video van een hoorcollege aangevuld met oefeningen. Is dat zo vernieuwend?

Dillenbourg «MOOCs veranderen niet per se de pedagogie, maar wel het academische landschap. Het doel is niet dat steeds meer studenten thuis en online studeren, maar het zogeheten flipped classroom en blended learning. Studenten bekijken het onlinehoorcollege thuis al, waardoor ze voorbereid naar de universiteit komen. In de les kan de docent dan diepgaand met zijn studenten interageren.

»Naar iemand luisteren is trouwens niet de beste manier om te leren. Ik ken heel wat docenten die teleurgesteld zijn over hoe weinig studenten oppikken tijdens hun lessen. Van een MOOC onthouden ze meer, omdat ze meer tijd krijgen om de stof te verwerken en passages die ze niet begrijpen, kunnen herbekijken. Een docent kan via analyse van de MOOC-beelden ook zien waar hun studenten blijven haperen en vervolgens zijn uitleg bijsturen of tijdens de oefeningen dieper ingaan op die moeilijke passage.»

HUMO Universiteiten hebben het financieel al moeilijk, nu krijgen ze er gratis concurrentie bij. Welk voordeel kunnen ze zelf uit MOOCs halen?

Dillenbourg «MOOCs kunnen de visibiliteit van de universiteit enorm verhogen. In twee jaar tijd hebben 600.000 studenten zich geregistreerd voor de MOOCs aan onze Ecole Polytechnique Fédérale. Dat is véél, zelfs als die cijfers overdreven zijn en één derde nooit echt deelneemt. De EPFL heeft daardoor een goede naam, en we scoren ook hoger in internationale rankings. Dat is belangrijk, want daardoor trek je betere studenten, betere onderzoekers en betere docenten aan, waardoor je niveau weer stijgt. Op dit ogenblik verdienen wij nog niet echt geld aan onze MOOCs, maar studenten willen wel betalen voor een certificaat van ons en een Russische universiteit wil één van onze MOOCs kopen. Vlaamse universiteiten moeten wat avontuurlijker durven te zijn.»

HUMO Grote topuniversiteiten, met docenten die zoals Michael Sandel uitgroeien tot halve sterren, zullen hun positie versterken met MOOCs, maar zullen de kleinere niet verdwijnen?

Dillenbourg «Die vraag stelt iedereen me. De KU Leuven en de Universiteit Gent zullen niet meteen verdwijnen, maar over de universiteiten van Antwerpen, Brussel en Hasselt ben ik niet zeker. Met MOOCs zullen studenten geneigd zijn om voor de KU Leuven te kiezen, vanwege de reputatie van die instelling. Maar als de UHasselt een MOOC zou maken met een professor die een wereldautoriteit is in zijn vakgebied, zou dat hun internationale visibiliteit ook enorm kunnen vergroten. MOOCs kunnen dus ook een opportuniteit zijn voor kleine universiteiten.»

HUMO Bewijst het profiel van de MOOC-student dat de drempel van de universiteit lager wordt?

Dillenbourg «De gemiddelde MOOC-student is 28 jaar, mannelijk, leeft in een stad en heeft al een diploma. Meestal zijn het mensen die dus al een opleiding genoten hebben. MOOCs zullen nog moeten bewijzen dat ze kennis beschikbaar maken voor iedereen. Dat gezegd zijnde: het is ook logisch dat niet iedereen in een cursus van Harvard of Stanford geïnteresseerd is. Een landbouwer uit Denderleeuw heeft wellicht meer aan een MOOC van de Boerenbond over de nieuwste landbouwtechnieken. Als de Boerenbond een heel goede reputatie heeft, kan dat een succes worden. MOOCs zijn nu nog erg academisch, maar wij voeren gesprekken met beroepsorganisaties en hogescholen om bijvoorbeeld MOOCs te organiseren voor professionele schilders.»

HUMO Wat is dan nog het verschil met gewone YouTube-instructiefilmpjes?

Dillenbourg «Op YouTube vind je misschien wel interessante video’s, maar met een MOOC heb je een soort contract: je krijgt gegarandeerd les van een expert die je iets wil aanleren.»

HUMO Vergroot een MOOC ook je kans op werk? Hoeveel is het waard op je cv?

Dillenbourg «Ik heb al verschillende topmanagers van grote bedrijven op bezoek gehad die MOOCs heel ernstig nemen, maar de waarde hangt natuurlijk af van het onderwerp, de instelling en de docenten. Onlangs sprak ik met vijfentwintig studenten economie in Namen: iedereen had al een MOOC gevolgd. Ze hoopten dat het hun een voordeel zou opleveren bij de zoektocht naar werk. Een MOOC zal niet bij elke vacature waarde hebben, maar dat je er één hebt gevolgd, toont wel aan dat je dynamisch en ondernemend bent, dat je zélf probeert je kennis bij te spijkeren.»