Onrustwekkend: ook België telt steeds meer kindhuwelijken

Volgens cijfers van de Wereldgezondheidsorganisatie treden dagelijks zowat 40.000 minderjarige meisjes in het huwelijk, of 28 per minuut. Wat vroeger vooral een Aziatisch en Afrikaans fenomeen was, blijkt door de toenemende migratie ook steeds meer in ons land voor te komen. Exacte cijfers ontbreken, maar alle experts met wie we praatten, maken zich ernstige zorgen over de toenemende omvang van het probleem. Humo vond een meisje bereid om te getuigen over de manier waarop ze door haar familie in een huwelijk werd gelokt. ‘Het duurde een tijdje voor ik begreep dat ik een schakel was in een paspoortcarrousel.’

'Meisjes van 13 jaar oud die tot seks worden gedwongen door een oudere man: daar hoef ik toch geen tekening bij te maken?'

Aangezien het meisje pas recent is weggevlucht en nog steeds represailles van haar familie vreest, hebben we haar naam en alle andere informatie die haar identiteit kunnen verraden, veranderd.

Maria «Ik ben geboren in een stad in het noorden van Marokko. Ik woonde er mijn hele leven samen met mijn moeder, mijn broer en mijn zus. Mijn vader verliet ons gezin toen ik 3 was, sindsdien zag ik hem nooit meer. Op een dag kwam zijn broer, die ik niet kende, langs met de vraag of ik bij mijn vader in Spanje wilde gaan wonen. Ik zou er kunnen studeren en een diploma behalen, want het onderwijs was er zoveel beter dan in Marokko. Ik was 16 jaar en mijn moeder vond me nog veel te jong om naar het buitenland te gaan. Zelf was ik ook niet meteen voor het idee gewonnen, maar omdat mijn oom bleef aandringen, besloot ik na een tijdje om het er toch maar op te wagen. Hij regelde alle papieren en voor ik het wist zat ik op een vliegtuig naar Palma de Mallorca.

»Daar op de luchthaven zag ik mijn vader voor het eerst. De ontmoeting was niet echt uitbundig. Hij zei me alleen dat ik enkele dagen zou doorbrengen in het huis waar ook mijn oom en mijn tante woonden, terwijl hij mijn Spaanse verblijfspapieren in orde zou brengen. Na twee weken werd ik het beu. Ik wilde naar school om te studeren en Spaans te leren. Zeer tegen zijn zin en na lang aandringen schreef mijn vader me in een lokaal schooltje in, al liet hij me niet elke dag gaan. Soms deed hij ’s ochtends gewoon de deur op slot zodat ik niet naar buiten kon. Als ik toch mocht gaan, dan kwam hij mee en keek hij er streng op toe dat ik met niemand contact maakte.

»Op een dag zei mijn vader dat het in Spanje te moeilijk was om aan papieren te geraken. Ik moest er immers een jaar verblijven om in aanmerking te komen voor een verblijfsvergunning. In België was het makkelijker, zei hij. En dus verhuisden we naar Luik, waar een groot deel van zijn familie al bleek te wonen. Daar vernam ik ook voor het eerst zijn werkelijke plannen. ‘Waarom zou je eigenlijk naar school gaan?’ vroeg hij. ‘Ik ben al bezig met het zoeken naar een geschikte echtgenoot voor jou.’

»Na het huwelijk diende ik alleen nog maar voor die man te zorgen, dus een opleiding had ik niet nodig, vond mijn vader.

»Ik was in alle staten en huilde voortdurend. Ik praatte net zo lang op mijn oom in tot hij mijn vader ertoe kon overhalen me op een school in te schrijven, al was het maar voor even. Omdat ik alleen maar Arabisch sprak, regelde de school naschoolse lessen Frans, maar dat weigerde mijn vader keer op keer. Hij wilde niet dat ik me in België zou integreren. ‘Deze maatschappij is niet geschikt voor jou,’ zei hij. ‘Je hoeft hier geen vrienden te maken.’

»Tijdens de ramadan vorig jaar hoorde ik mijn oom tegen mijn vader zeggen dat hij in België een geschikte man voor me had gevonden. Mijn vader ontstak in woede, want híj zou mijn echtgenoot kiezen én die moest uit Marokko komen. Het duurde een tijdje voor ik begreep dat ik een schakel was in een paspoortcarrousel. Een 32-jarige Marokkaan had mijn vader al betaald om via een huwelijk met mij sneller aan de Belgische nationaliteit te geraken.

undefined

»Hoe langer ik dat huwelijk bleef weigeren, hoe strenger ze mij behandelden. Ze fouilleerden me na school. Ik mocht geen televisie kijken en niet naar de radio luisteren. De deur was altijd op slot. Als ik op mijn kamer nog maar een raam opende, kwam iemand al naar boven gelopen om het weer dicht te doen. Mijn oom ranselde me af met een rubberen slang en schold me uit voor hoer. Mijn vader sloeg me met een koran op het hoofd, of hij zette een mes op mijn keel en dreigde mijn hoofd eraf te snijden als ik bleef weigeren. Ik ging kapot van de stress. Vroeger, in Marokko, woog ik 65 kilo, in die periode nog amper 49. De situatie werd onhoudbaar en ik nam een lerares op school in vertrouwen. Zij raadde me aan hulp te zoeken bij Service Droit des Jeunes. Dat was mijn redding.»

Schuilen in het toilet

Service Droit des Jeunes is een organisatie in Luik die jongeren met familiale of juridische problemen begeleidt. ‘Wij zijn eigenlijk onbedoeld in de problematiek van de kindhuwelijken gerold,’ zegt Leila Slimani van SDJ. ‘In 2011 stootten we per toeval op drie kinderen – één jongen en twee meisjes – in zo’n situatie. Al gauw bleek het om een veelvoorkomende, maar erg verdoken praktijk te gaan. We zochten naar de juiste diensten om hen te begeleiden, maar vonden er geen. Geen enkele instantie in onze regio hield zich bezig met het lot van deze kinderen.’

Intussen is SDJ geëvolueerd tot een platform dat 43 sociale diensten verenigt. Meisjes als Maria die van een gedwongen huwelijk weglopen, staan immers voor enorme uitdagingen. Ze hebben behoefte aan onderdak, eten, scholing, bescherming en juridische, medische en psychologische hulp.

undefined

'De ouders zeggen wat de hulpverleners willen horen, maar zodra die weg zijn, nemen ze wraak op het kind'

Leila Slimani «Toen ik Maria voor het eerst ontmoette, was ze nog lang niet klaar om weg te lopen. Ze was bang voor de consequenties en hoopte dat haar vader alsnog van mening zou veranderen. Maar dat gebeurde niet. De fysieke mishandelingen bleven duren en de psychologische druk werd opgevoerd. Haar vader schreef haar uit op school. Hij stopte al haar kleren in een grote valies en zegde het huurcontract bij de eigenaar van het huis in Luik op. Hij bracht alles in gereedheid om haar uit te huwelijken in Marokko. Trouwen onder de 18 jaar is er sinds kort verboden, tenzij de familierechter alsnog zijn toestemming geeft. In de realiteit heerst nog vaak de traditionele opvatting. Als de familie aandringt, dan stemt de rechter gemakkelijk in. Dat was ook het plan van Maria’s vader: trouwen in het thuisland en vervolgens naar Europa terugkeren om de verblijfspapieren te regelen.»

Maria «Toen mijn tante me eind augustus meenam naar de supermarkt, zag ik mijn kans schoon om te vluchten. Ik dook onder bij een jongen die ik op school had leren kennen. De eerstkomende maanden durfde ik niet op straat te komen uit schrik iemand van mijn familie te ontmoeten. Eén keer kwam ik een nicht tegen in de HEMA. Ze begon me uit te schelden en wilde me slaan. De toiletjuffrouw zag het gebeuren en riep me snel naar binnen om me te beschermen.»

Slavernij

Maria is lang geen alleenstaand geval. De voorbije vier jaar begeleidde SDJ alleen in Luik al 102 kinderen. Zowat elke week krijgt de dienst in de grootste discretie een minderjarige over de vloer die zijn of haar situatie wil ontvluchten, maar niet weet hoe.

Slimani «De constructie die Maria’s vader wilde opzetten – een gezinshereniging met een gedwongen huwelijk tegen betaling – is iets wat we geregeld zien. De wetgeving op gezinshereniging is intussen verstrengd, maar toch blijft het nog altijd de gemakkelijkste manier om in dit land aan verblijfsdocumenten te geraken.

»We hebben nog altijd geen idee van het werkelijke aantal kinderen in gedwongen huwelijken, maar het moet vele malen hoger liggen. De meesten durven gewoon niet te vluchten. De psychologische gevolgen zijn niet te onderschatten. Vluchten betekent een totale breuk met de familie, met de ouders, met de broertjes of zusjes. Ze moeten een nieuw leven opstarten in een nieuwe stad, soms zelfs in het buitenland, want hier zijn ze niet meer veilig. En als hun plannen voortijdig uitlekken, verkeren ze in levensgevaar. De familie neemt wraak via seksueel of fysiek geweld, of ze voert de druk zodanig op dat het kind zelfmoordpogingen onderneemt of aan zelfverminking doet.»

undefined

undefined

'België houdt geen statistieken bij over getrouwde kinderen die asiel aanvragen (foto: Theo Francken).'

HUMO Met welke problemen komen die kinderen bij u terecht?

Slimani «In het merendeel van de situaties is er in zo’n huwelijk sprake van seksueel misbruik. Het is niet omdat een minderjarig meisje toestemt in een gedwongen huwelijk, dat ze ook akkoord gaat met de seksuele gewoontes van haar echtgenoot. Komt ze niet tegemoet aan de eisen van de man of zijn familie, dan volgt er fysiek misbruik. In veel gevallen gaat het gewoon om slavernij: vooral jongens worden vaak verplicht om te werken voor de schoonfamilie, meestal in een winkel of een restaurant, voor 1 euro per uur. De slachtoffers zelf verkeren in een duale situatie: ze weten dat ze individuele rechten hebben, maar die kunnen ze in hun omgeving niet afdwingen. De enige keuze die ze hebben is blijven of weglopen.»

Represailles

Sommige kinderen die zich bij SDJ aandienen, zijn amper 12 jaar.

Slimani «De ene helft van onze dossiers betreft Romakinderen uit Oost-Europese landen en kinderen uit Afrika en Azië die recent naar ons land zijn geëmigreerd. De andere helft van de kinderen zijn hier geboren en opgegroeid. Ze draaien maar een tijdje mee in ons schoolsysteem, want de meeste van die ouders vinden scholing voor meisjes niet zo belangrijk.

»Vorig jaar werd ik tijdens een preventiecampagne op school discreet aangesproken door een 15-jarig meisje. Ze zei me dat ze enkele maanden eerder getrouwd was met een jongen uit dezelfde school. Ze woonden samen, maar de domicilie stond wel op naam van de familie van de jongen. De school wist van niets. Toen ze klaar was om te vluchten en te breken met haar familie, hebben we haar in het geheim ondergebracht in een vluchthuis in een andere stad in België.»

HUMO Zit u soms samen met de ouders?

Slimani «Daar geloof ik niet meer in. De familie zegt wat we willen horen, maar zodra we onze rug keren, neemt ze wraak op het kind. Of de ouders beloven dat ze de dochter in kwestie niet zullen uithuwelijken, en vervolgens geven ze haar zus weg. Ze hebben de schoonfamilie immers een bruid beloofd. Ik ken een meisje dat fysiek geweld moest ondergaan toen de ouders ontdekten dat ze met ons had gepraat. Ze werd thuis opgesloten en mocht niet meer naar school. Een ander meisje werd zelfs teruggestuurd naar Roemenië om daar te trouwen en kinderen te krijgen.

»Soms volgen er ook represailles voor de hulpverleners. Ik ben zelf al meermaals verbaal bedreigd. Iemand van onze dienst is naar de politie gestapt toen bleek dat leden van een familie haar eigen kinderen opwachtten op school. Ze stuurden haar de boodschap: ‘Wij weten alles over je. Als je je blijft moeien, dan gaan we ze doden.’»

Slachtoffers van kindhuwelijken in België zijn trouwens niet altijd meisjes. In ongeveer één op de acht dossiers die SDJ behandelt, gaat het om een jongen.

Slimani «Sommige ouders willen niet dat hun zoon iets met een Belgisch meisje begint: het moet iemand van dezelfde gemeenschap zijn. Zodra de jongen de adolescentie bereikt en de hormonen beginnen te spelen, regelen ze een huwelijk met het meisje van hun keuze. Homoseksuele jongens worden tot een heteroseksueel huwelijk gedwongen om de roddels in de gemeenschap te stoppen en het imago van de familie te redden. Soms geloven ze echt dat een huwelijk met een meisje hem zal genezen.»

undefined

'Kindbruidjes worden in de praktijk vaak slaven van de schoonfamilie. Als ze niet gehoorzamen, worden ze fysiek misbruikt'

Vluchtelingenkampen

Volgens een rapport van Unicef leven er momenteel 700 miljoen vrouwen en meisjes die op minderjarige leeftijd zijn getrouwd, een derde daarvan zelfs vóór de leeftijd van 15. Het fenomeen komt het vaakst voor in Zuid-Aziatische landen als Nepal, Afghanistan en India, maar ook in Afrikaanse landen als Niger, Ethiopië en Mali. Gezien de stijgende migratie vanuit deze landen is het niet abnormaal te veronderstellen dat het fenomeen ook toeneemt bij de allochtone gemeenschappen in Europa. De Duitse minister van Binnenlandse Zaken beweerde vorige zomer dat er in Duitsland bijna 1.500 getrouwde minderjarigen woonden, waarvan 361 onder de 14 jaar. Een onderzoek van de Universiteit Maastricht en het Verwey-Jonker Instituut schatte het aantal kindhuwelijken in Nederland op 250 per jaar. Al deze studies stippen aan dat het werkelijke aantal nog hoger moet liggen, aangezien veel van deze praktijken zich binnen een gesloten gemeenschap voltrekken.

Staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken gaf eerder in het federaal parlement toe dat de Belgische diensten geen statistieken bijhouden over getrouwde kinderen die asiel aanvragen. Ook eigen navraag bij Dienst Vreemdelingenzaken leverde geen concrete cijfers op. Het staat wel vast dat de eindeloze oorlog in Syrië voor een piek zorgt in het aantal kindhuwelijken in de vluchtelingenkampen in de Syrische buurlanden Libanon en Jordanië. In 2012 trouwde 18 procent van de Syrische meisjes er onder de 18 jaar, in 2015 was dit percentage al gestegen naar 35 procent.

‘Het aantal gaat er inderdaad in stijgende lijn,’ zegt Els Leye, postdoc-medewerker bij RHEA, het Expertisecentrum Gender, Diversiteit en Intersectionaliteit van de VUB, en internationaal expert in kindhuwelijken. Leye was enkele weken geleden nog in het Zaatari-kamp, met tachtigduizend vluchtelingen het grootste in Jordanië, om er een project rond kindhuwelijken bij Syrische vluchtelingen op te zetten.

Els Leye «De mensen leven er op elkaars lip en hebben er weinig omhanden. Syrische jongens worden daar plots geconfronteerd met al die meisjes en kunnen zich moeilijk bedwingen. Een huwelijk is dan ook een middel voor de ouders om hun dochters te beschermen tegen geweld of seksueel misbruik. Een getrouwd kind wordt makkelijker met rust gelaten.»

Niet alleen in de vluchtelingenkampen worden steeds meer kinderen in een huwelijk gedwongen, ook langs de migratieroutes op weg naar Europa neemt het fenomeen toe.

Leye «Die routes zijn levensgevaarlijk: de migranten moeten onderweg fysiek en seksueel geweld ondergaan, al te vaak door de mensen die geacht worden deze mensen te beschermen, zoals politie en veiligheidsdiensten. Soms huwelijken ouders hun kinderen onderweg uit aan iemand uit hun groep, om hen beter tegen misbruik te beschermen. Als de ouders thuisblijven, huwen ze de kinderen uit voor ze op pad gaan.»

Doos van Pandora

Niet-begeleide minderjarigen in ons land worden gesignaleerd door een politiedienst of melden zich via de asielprocedure aan bij de Dienst Vreemdelingenzaken. In beide gevallen krijgen ze een voogd toegewezen die hen helpt met huisvesting, scholing, bijstand en andere besognes. Laurence Bruyneel, voogd bij de Cel Voogdij van Caritas International, komt geregeld in contact met gehuwde minderjarigen. Doorgaans is het níét zo dat ze hun echtelijke staat verzwijgen wanneer ze zich bij onze diensten laten registreren.

Laurence Bruyneel «Vanuit hun cultuur hebben ze niet het gevoel dat het een strafbaar feit is. Maar het huwelijk is niet rechtsgeldig in België en dus worden ze na aankomst apart opgevangen: het meisje in de minderjarigenstructuur en de echtgenoot in de volwassenenstructuur.»

HUMO Blijven ze na die scheiding nog contact onderhouden?

Bruyneel «Sommige meisjes zijn ervan overtuigd dat hij de man van hun leven is. Ze aanvaarden de scheiding niet en doen al het mogelijke om terug bij hem te zijn. Ze lopen weg, slagen erin hem te bellen of contacteren hem via een lid van de gemeenschap waartoe ze behoren. Ook de man aanvaardt maar zelden dat hij van zijn vrouw gescheiden wordt, ook al proberen we hem aan het verstand te brengen dat zoiets hier echt niet kan.

»Er zijn meisjes bij die volledig verloren lopen. Ze twijfelen aan hun eigen waarden en normen en ontwikkelen gedragsproblemen die niet of minder tot uiting kwamen toen ze nog gehuwd waren. Die man was hun enige houvast. Wanneer die verdwijnt, raken ze helemaal onthecht. Op school krijgen ze problemen. Ze vinden niet de juiste manier om met andere jongens om te gaan omdat ze zich nog getrouwd voelen. Of ze laten de moed volledig zakken omdat ze hun bestaansreden kwijt zijn. Daarom is niet iedereen er altijd van overtuigd dat een scheiding de beste optie is.»

HUMO Bedoelt u dat het soms beter is om die minderjarigen getrouwd te laten?

Bruyneel «Het is een delicaat fenomeen waarover bij onze diensten nogal wat discussie bestaat. Sommige instanties geloven dat ze een doos van Pandora openen als ze een getrouwd koppel uit elkaar halen, en dus kijken ze misschien liever de andere kant op. (Twijfelt) Ik heb in al die jaren alleszins nog nooit een gelukkig gescheiden koppel gezien.

»Iedereen is het ermee eens als ik zeg dat een minderjarig meisje niet in staat is om in volledige vrijheid met een huwelijk in te stemmen. Ze bevindt zich immers vaak in een situatie waarin ze tot bepaalde keuzes wordt gedwongen. Maar in de realiteit is het zo dat die kinderen nog liever zelfmoord plegen dan van hun man gescheiden te worden. Zeker in de gesloten Roma-gemeenschap zien we heel wereldvreemde meisjes. Het vergt een heel zware begeleiding om zulke meisjes uit hun thuissituatie weg te halen en te plaatsen in een instelling. Daarom zal men kindhuwelijken bij Roma gemakkelijker laten betijen. Leeftijd speelt ook vaak een rol. Is het nog de moeite om een 17-jarige uit een huwelijk te halen? Enkele maanden later is ze meerderjarig. Is er een verschil tussen een huwelijk van een 14-jarig meisje met een 70-jarige man en met een 20-jarige? Het is geen exacte wetenschap.»

Leye «Het is een heel complex fenomeen, wat een duidelijke definitie en een goede registratie moeilijk maakt. In 2014 ondervroeg ik zelf 25 professionals in België over de problematiek; ik schrok echt toen ik besefte dat het ook in ons land gebeurde. Eén van de conclusies was dat kindhuwelijken steeds minder voorkwamen bij de Marokkaanse en Turkse gemeenschappen die hier al geruime tijd wonen, maar frequenter opdoken in de ‘nieuwe’ migrantengroepen. Zij vestigen zich in België maar proberen wel zo veel mogelijk volgens hun eigen traditie te leven. Dat is nu eenmaal een gevolg van onze superdiverse samenleving.»

Bruyneel «We zien steeds vaker dat buitenlandse mannen eerst hun Belgische verblijfsvergunning bemachtigen en vervolgens via het internet op zoek gaan naar een vrouw in hun land van herkomst. Zo geraakte een 14-jarig Iraaks meisje met heel strenge ouders via het internet in contact met een Iraakse man van 28 jaar. Hij woonde al in België, beloofde haar de hemel op aarde en vroeg haar ten huwelijk. Het meisje was er echt van overtuigd dat hij de man van haar leven was en vluchtte naar ons land.

»Soms beseffen meisjes niet eens dat ze slachtoffer zijn. Ze beschouwen een mensensmokkelaar als iemand die hen heeft geholpen en proberen om die persoon niet in de problemen te brengen. Of ze weigeren te spreken omdat ze nog geldschulden hebben of represailles vrezen.»

Leye «Terwijl het soms om regelrechte verkrachtingen gaat. Meisjes van 13 jaar oud die tot seks worden gedwongen door een oudere man? Daar hoef ik toch geen tekening bij te maken.»

undefined

undefined

'Na het huwelijk zou ik alleen voor mijn man moeten zorgen. Een opleiding had ik dus niet nodig.'

HUMO Hoe komt het dat dit probleem zich zo onder de radar afspeelt?

Leye «De vrouwen en kinderen leven thuis in totale isolatie en zijn volledig afhankelijk van de partner. Ook in de politiestatistieken is er niets van terug te vinden. De politie komt enkel in aanraking met de extreme gevallen waarbij sprake is van ernstig fysiek of seksueel misbruik. Bovendien worden deze slachtoffers nog te vaak geregistreerd in de categorie ‘familiaal geweld’.»

Bruyneel «Wanneer het huwelijk is beklonken, volgen er vaak ook kinderen. Ik heb al 15-jarige meisjes met twee kinderen gezien. Vervolgens verlaten ze de school, met een gerechtelijke procedure tot gevolg. Ze krijgen de spijbelpolitie over de vloer, komen voor de jeugdrechter en worden op straffe van plaatsing in een instelling alsnog gedwonwgen om naar school te gaan. Zo is het althans in theorie, want in de praktijk komt het zelden zover. De aanpak verschilt erg per rechter, politiedienst of arrondissement. In de regio Antwerpen kreeg bijvoorbeeld een niet-begeleide minderjarige onmiddellijk van de jeugdrechtbank een verbod om nog contact te hebben met haar man. Vroegen we in een andere regio een maatschappelijk onderzoek aan naar de omstandigheden waarin een minderjarige verkeerde, dan gebeurde er niets.»

Leye «Er is dringend nood aan kennisverhoging bij de professionals die met kindhuwelijken in aanraking komen: hulpverleners, leerkrachten, sociale werkers en politie. Niemand weet echt goed wat men daarmee moet aanvangen. Onze mensen in de Vlaamse hulpverlening worden weinig of niet voorbereid op de grote diversiteit van onze maatschappij. Complexe problemen als huwelijksdwang vragen om interculturele skills, om een reflectie op de eigen waarden en normen. Hulpverleners en slachtoffers hebben andere normen omtrent relatievorming. Heel vaak reageren hulpverleners vanuit een emotionele reflex. Ze handelen niet, uit schrik om voor racist uitgemaakt te worden, of ze handelen net wel omdat ze die tradities barbaars vinden.

»We hebben heel weinig zicht op die parallelle maatschappij. In gesloten gemeenschappen raak je moeilijk binnen. Waar gaan de zwangere meisjes bijvoorbeeld naartoe? Bij echte spoedgevallen gaan ze wellicht naar het ziekenhuis, zo niet gebeuren die bevallingen vermoedelijk thuis. Het is voor die meisjes ook niet evident om hulp te zoeken: het wordt hun verboden door de familie, of ze hebben de financiële middelen niet. Zo worden alleen de meest extreme gevallen door het systeem opgemerkt.»