Ontsnapte coronavirus nu wel of niet uit een lab? Experts: ‘Tijd raakt op voor zoektocht naar oorsprong’

Waar en wanneer is het coronavirus op mensen overgesprongen? En is er toch een link met een lab in Wuhan? De kans dat het mysterie van de uitbraak van de pandemie ooit nog wordt opgelost, slinkt met de dag. Daarvoor waarschuwen viroloog Marion Koopmans en andere experts van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Ook onderzoek van Amerikaanse inlichtingendiensten leverde geen nieuwe informatie op.

De tijd raakt snel op om in China het noodzakelijke veldonderzoek nog te kunnen uitvoeren naar de herkomst van het coronavirus. Dat schrijven leden van de WHO-onderzoeksmissie naar Wuhan in het wetenschappelijke tijdschrift Nature.

Een onderzoek van Amerikaanse inlichtingendiensten, dat opheldering moest geven over steeds hardnekkiger geruchten dat het virus uit een laboratorium in China is ontsnapt, geeft daarover geen uitsluitsel. Dat schreef de Washington Post afgelopen week op basis van gesprekken met ingewijden. Het nog geheime onderzoek is dinsdag aangeboden aan president Joe Biden. Die gaf in mei zijn inlichtingendiensten opdracht om binnen drie maanden een antwoord te vinden op de vraag waar het coronavirus, dat de wereld al ruim anderhalf jaar in zijn greep houdt en meer dan 4 miljoen levens heeft gekost, vandaan komt.

Ontsnapt of overgesprongen?

Medewerkers van de geheime diensten konden het volgens de krant echter niet eens worden over de vraag of het virus uit een laboratorium is ontsnapt, of dat het op natuurlijke wijze van een dier op de mens is overgesprongen.

De vorige president Donald Trump sprak steeds over het Chinese virus, om daarmee duidelijk te maken dat hij de Chinezen verantwoordelijk houdt voor de verspreiding van de dodelijke ziekte. Dat maakte de ‘labtheorie’ vanaf het begin politiek beladen. Bovendien deden prominente wetenschappers het labscenario direct af als complottheorie. Mede om zijn tegenstanders te behagen, gaf Trumps opvolger Biden zijn geheime diensten opdracht ook expliciet deze theorie te onderzoeken.

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) deed begin dit jaar onderzoek in Wuhan, de Chinese stad die te boek staat als brandhaard van de pandemie. Het onderzoeksteam, met viroloog Marion Koopmans van het Erasmus MC, concludeerde toen dat het ‘zeer onwaarschijnlijk’ was dat het virus in een lab op mensen is overgegaan.

Harde kritiek

Op die conclusie kregen de onderzoekers harde kritiek. Ze zouden hun oren teveel naar China hebben laten hangen. In Nature bijten de wetenschappers nu van zich af. In het gisteren gepubliceerde commentaar benadrukken ze dat hun rapport slechts een eerste stap was. De volgende stap moet grondig veldonderzoek zijn in China, onder meer op de wildboerderijen die de dieren fokken die worden verhandeld op plaatsen als de beruchte Huanan-markt in Wuhan. Die markt wordt gezien als dé plek waar het virus uitbrak, maar ook de WHO-onderzoekers zetten daarbij vraagtekens. Zij houden er rekening mee dat het virus al voor december 2019 is overgesprongen van dier op mens, bijvoorbeeld op een van de wildboerderijen, waar maar liefst 14 miljoen mensen werken. De markt is in die theorie het eerste superspreader-event.

China heeft vervolgonderzoek tot nu toe tegengehouden; tot frustratie van de wetenschappers, die waarschuwen dat elke verdere vertraging bepaalde onderzoeken ‘biologisch onmogelijk’ maakt. ‘Antistoffen worden weer afgebroken, dus het verzamelen van monsters en testen van mensen die misschien al voor december 2019 met het virus in aanraking zijn gekomen, zal minder resultaat opleveren.’ De onderzoekers uiten nu ook hun frustratie over de weigering van de Chinezen om gegevens over patiënten te delen uit ‘privacyoverwegingen’.

De Chinese autoriteiten suggereerden afgelopen week juist dat onderzoek naar de oorsprong van de pandemie zich moet richten op andere landen dan China, zoals de VS. China stelt dat het virus waarschijnlijk via geïmporteerd bevroren voedsel naar Wuhan is gekomen.

Bevroren voedsel

Marion Koopmans en haar collega’s kregen felle kritiek omdat ze ook die theorie in hun eindrapport hadden opgenomen. Dat was niet onder druk van China, schrijven ze nu. ‘SARS-CoV-2 kan ook bevroren besmettelijk blijven.’ Virusuitbraken via voedsel zijn volgens hen vaker voorgekomen, inclusief besmettingen af en toe via bevroren voedsel.En omdat op de markt van Wuhan bevroren wildvlees afkomstig uit de hele wereld werd verkocht, is de ‘bevroren voedselroute’ volgens het onderzoeksteam niet uit te sluiten.

Twee weken geleden baarde het hoofd van de onderzoeksmissie, de Deen Peter Ben Embarek, opzien door te stellen dat het ook goed mogelijk is dat de oorsprong van het virus in een lab ligt. Hij acht het waarschijnlijk dat een onderzoeker besmet raakte toen hij werkte met vleermuizen, in het lab of tijdens veldexpedities. Die theorie is logisch, omdat de onderzoekers in Wuhan veel in contact kwamen met vleermuizen en zij dus een grotere kans hadden op besmetting dan andere bewoners van de stad, zei Embarek in een interview met het Deense TV2. Hij gaf daarin ook aan geen bewijs voor de theorie te hebben.

‘Ongelukken gebeuren’

Ook WHO-voorzitter Tedros Adhanom Ghebreyesus uitte zich onlangs kritisch. Hij noemde de eerdere uitsluiting van het labscenario ‘prematuur’. ‘Ik ben zelf immunoloog en heb in een laboratorium gewerkt; ongelukken gebeuren,’ zei hij.

Opvallend is dat Embarek geen medeauteur is van het commentaar in Nature. Koopmans en tien andere leden van de onderzoeksmissie stellen daarin dat zij nog altijd geen splinter bewijs hebben gezien voor een ‘lab-lek’. ‘We hebben publiekelijk opgeroepen om met wat voor gegevens dan ook te komen die de lab-lekhypothese ondersteunen. Maar we hebben niets gekregen, tot dusverre.’

De Wereldgezondheidsorganisatie riep alle regeringen twee weken geleden nog op samen te werken om het onderzoek naar de oorsprong van de pandemie te versnellen en ‘de situatie te depolitiseren’. Een speciale werkgroep (met de klinkende naam ‘International Scientific Advisory Group for Origins of Novel Pathogens’) zou daaraan moeten bijdragen, maar heeft vooralsnog geen einde gemaakt aan de impasse.

(AD)