‘Onze broeikasgasemissies zullen tegen 2030 nog altijd met 55 procent verminderen’: Ursula von der Leyen over het gevecht met de energieprijzen

Vrijdag komen de EU-energieministers samen in een poging de torenhoge energieprijzen te remmen. Commissievoorzitter Ursula von der Leyen is alvast voorstander van meer prijsregulering en herverdeling van overwinsten. ‘We werken aan een noodinterventie.’

Wat gaat de EU ondernemen om de energiecrisis aan te pakken?

Von der Leyen: “Ik weet dat de energieoorlog van Rusland de mensen in Europa in moeilijkheden brengt. Wij helpen de lidstaten om de kwetsbaren te beschermen, zij die het zwaarst worden getroffen door de torenhoge prijzen. Zo hebben we al een energieplatform opgericht, zodat lidstaten en bedrijven gezamenlijk gas kunnen inkopen en goede prijzen voor de consument kunnen bedingen. Door maatregelen te nemen om gas te besparen voor de winter, geven we een sterk signaal aan de markten dat Europa zijn energievraag onder controle heeft.

“De lidstaten maken ook al gebruik van enkele instrumenten die wij hun ter beschikking stelden om hoge energieprijzen aan te pakken. Het gaat bijvoorbeeld om belastingvoordelen of rechtstreekse steun voor kwetsbare gezinnen, de mogelijkheid prijzen te reguleren of de winsten van energiebedrijven te herverdelen om de facturen voor de consument te helpen verlichten.”

Moet het afremmen van de torenhoge prijzen niet op Europees niveau worden geharmoniseerd?

“We kijken nu naar de manier waarop de elektriciteitsmarkt functioneert. We werken aan een noodinterventie en een structurele hervorming van de elektriciteitsmarkt. (De Commissie legt vrijdag een discussiedocument voor aan de energieministers met daarin voorstellen zoals een prijsplafond voor Russisch gas, nieuwe benchmarks voor de vaststelling van gasprijzen in de hele EU en een toewijzing van gas aan behoeftige landen in noodgevallen, red.)

“De markt functioneert niet omdat Poetin de gastoevoer manipuleert. Daarom moeten we zodanig ingrijpen dat we kwetsbare huishoudens en bedrijven beschermen en zodat consumenten de vruchten plukken van de goedkopere, schone en hernieuwbare energie. Elk kilowattuur daaruit maakt ons onafhankelijker van Russische fossiele brandstoffen.”

Enkele lidstaten grijpen nu al terug naar hun eigen fossiele brandstoffen, zoals steenkool. Op de klimaatconferentie van 2021 was de EU architect van een globaal akkoord om het steenkoolverbruik tegen 2040 af te bouwen. Wat is uw reactie?

“Het is duidelijk dat bij de vervanging van Russische fossiele brandstoffen voorrang moet worden gegeven aan de overschakeling op hernieuwbare energiebronnen. Overschakelen op steenkool, indien nodig, moet een tijdelijke oplossing zijn en zo beperkt mogelijk blijven. Bovendien blijven wij ons inzetten - en zijn wij wettelijk verplicht - om de klimaatdoelstellingen die de EU heeft vastgesteld, te halen.

“Eén ding is zeker: deze energiecrisis motiveert ons om het tempo van de transitie op te voeren en de doelstellingen van de Europese Green Deal te halen. We zullen onze broeikasgasemissies tegen 2030 nog altijd met minstens 55 procent verminderen. De Commissie heeft sinds de Russische inval in Oekraïne voorgesteld onze doelstellingen inzake hernieuwbare energie voor 2030 te verhogen, zodat tegen het einde van het decennium al 45 procent van de energiemix uit hernieuwbare energie bestaat. Door onafhankelijker te worden van Russisch gas, raken we een groot deel van onze afhankelijkheid van fossiele brandstoffen kwijt. En we investeren als nooit tevoren in hernieuwbare energie met ons REPowerEU-plan van 300 miljard euro.

“België, een cruciale schakel in de energieketen van Europa, is nu al koploper op dit gebied. Uw land heeft ervoor gekozen om maar liefst 450 miljoen euro te investeren in de uitbreiding van de offshore windzone Prinses Elisabeth. Deze uitbreiding zou helpen om tegen 2030 tot 3,5 GW meer windenergie te produceren, het jaarlijkse energieverbruik van meer dan een miljoen gezinnen. Dat is indrukwekkend! Het uitgebreide windenergieplatform zal op zijn beurt worden gekoppeld aan andere Belgische en Europese windenergieparken, in landen aan de Noordzee, waarmee de verbintenissen van de top van Esbjerg van afgelopen mei worden nagekomen. U wijst dus de weg.”

Sommige mensen vrezen dat de Green Deal hen financieel te gronde zal richten, vooral omdat een nieuw systeem voor emissiehandel ertoe kan leiden dat de consument meer gaat betalen. Hoe wilt u voorkomen dat er een grote kloof ontstaat tussen burgers die de groene transitie kunnen betalen en een groep die ‘gestraft’ wordt met hogere rekeningen omdat ze dat niet kan?

“De kosten van geen actie ondernemen zijn veel hoger dan de kosten van de groene transitie. De klimaatverandering eist nu al een zware tol in Europa. De bosbranden en de droogte die deze zomer woedden, zijn slechts de jongste voorbeelden van een lange reeks natuurrampen die verband houden met de opwarming van de aarde. We moeten nu handelen. Dat is wat we doen met de Europese Green Deal.

“Het Europees systeem voor emissiehandel is de hoeksteen van ons klimaatbeleid. Het heeft ertoe bijgedragen dat de emissies in de bestreken sectoren de afgelopen zestien jaar met meer dan 40 procent zijn gedaald, terwijl het de regeringen aanzienlijke inkomsten heeft opgeleverd om in de groene transitie te investeren. We gebruiken de inkomsten uit de emissiehandel dus om de groene transitie te betalen, en een nog hoger percentage van deze inkomsten wordt in de toekomst herverdeeld onder degenen die hulp nodig hebben bij deze transitie.

“Ik heb altijd duidelijk gemaakt dat sociale rechtvaardigheid centraal moet staan in onze Europese Green Deal. Dit houdt in dat kwetsbare consumenten moeten worden geholpen om bijvoorbeeld hun verwarmingssysteem te verbeteren of een schonere auto te kopen, met steun uit het door ons voorgestelde Sociaal Klimaatfonds.”

Hoe bezorgd bent u dat Rusland gaat proberen de oorlog met Oekraïne uit te breiden door EU-lidstaten via sabotage te destabiliseren? Is er behoefte aan een performantere EU-strategie om hybride oorlogsvoering tegen te gaan?

“Onze Europese eenheid is nog nooit zo sterk geweest als in haar steun aan Oekraïne en tegen de barbaarse oorlog die Rusland voert. De zes pakketten keiharde sancties die we tegen het Kremlin hebben aangenomen, zijn slechts één voorbeeld van onze eenheid en vastberadenheid. Wat de bedoelingen van Rusland ook zijn, het is onze verantwoordelijkheid om voorbereid te zijn en onze collectieve Europese veiligheid te versterken. Wij doen dit in intensieve samenwerking met de NAVO, de hoeksteen van onze gemeenschappelijke defensie. En natuurlijk zal de toetreding van Finland en Zweden tot de NAVO de band tussen onze twee organisaties nog sterker maken.

“Bovendien staan de lidstaten van de EU zij aan zij. Alle EU-lidstaten kunnen in geval van een aanval een beroep doen op de clausule van wederzijdse bijstand in de EU-verdragen, zowel voor militaire als voor civiele doeleinden.

“Wij werken er ook hard aan om onze technologische voorsprong in de defensie-industrie te behouden. De EU-leiders hebben op de top van Versailles toegezegd te zorgen voor een zo groot mogelijke interoperabiliteit tussen de Europese strijdkrachten. Deze zomer heeft de Commissie een nieuw instrument voorgesteld om de lidstaten aan te moedigen gezamenlijk militair materieel aan te kopen, via de Europese begroting. En we hebben onlangs de selectie aangekondigd van 61 defensiesamenwerkingsprojecten, waarvoor 1,2 miljard euro aan Europese middelen is uitgetrokken. Stap voor stap bouwen we aan een echte Europese Defensie-Unie.”

Als Commissievoorzitter hebt u Oekraïne zeer snel aanvaard als kandidaat-lidstaat van de EU. Academici zijn bezorgd dat het land lang niet aan de toetredingscriteria kan voldoen - en gefrustreerd kan raken. Was het niet beter om de bestaande associatieovereenkomst uit 2014 te verdiepen?

“Oekraïne heeft zijn inzet voor de Europese waarden getoond en heeft zijn instellingen en economie al ingrijpend hervormd. Het is op basis van deze duidelijke en consistente hervormingsbereidheid dat alle lidstaten het land groen licht hebben gegeven om de Europese weg in te slaan. Oekraïne is de afgelopen acht jaar al geleidelijk dichter bij onze Unie gekomen. Met de associatieovereenkomst voert het land al 70 procent van onze EU-regels en -vereisten uit - wat wij ‘het EU-acquis’ noemen.

“Oekraïne neemt ook deel aan belangrijke EU-programma’s, zoals het Horizon-programma of het Erasmus-programma. Het is een robuuste democratie met een zeer goed functionerend openbaar bestuur dat het land tijdens deze oorlog draaiende houdt.

“Er is natuurlijk nog werk aan de winkel. Oekraïne moet werken aan een stevige verankering van de rechtsstaat, corruptiebestrijding en het beteugelen van de invloed van oligarchen. De drempel naar de EU overgaan zal niet van vandaag op morgen gebeuren. Maar Oekraïne geeft blijk van visie en vastberadenheid. En de Europese Commissie zal Oekraïne bijstaan in elke stap die het zet.”

Is de EU bereid (mee) te onderhandelen over een vredesakkoord?

“Ons standpunt is duidelijk: Rusland moet zijn militaire agressie staken. Uiteraard staat de EU klaar om Oekraïne te steunen bij zijn inspanningen de oorlog te beëindigen, ook in het kader van onderhandelingen met Rusland, als Oekraïne dat nodig acht.”

(DM)