‘Ook de democratie is het slachtoffer van de coronapandemie’

De coronapandemie is voor veel regeringen een perfect alibi om de democratie aan banden te leggen en de vrijheid van burgers in te perken. In zijn rapport ‘Democracy under Lockdown’ constateert de Amerikaanse denktank Freedom House een achteruitgang van de democratie in 80 landen, vooral in landen in Azië en Afrika waar de democratie al zwak was.

De pandemie versnelt een ontwikkeling die al langer gaande is, aldus Freedom House. De afgelopen 14 jaar constateerde de denktank elk jaar een achteruitgang van de democratie in de wereld. Freedom House is een Amerikaanse denktank, in 1941 opgericht om de mondiale ontwikkeling van de democratie te bestuderen. Het rapport ‘Democracy under Lockdown’ is gebaseerd op een enquête onder 398 journalisten, activisten en experts in 192 landen.

Freedom House noemt de ontwikkeling in China in de afgelopen zes maanden een ‘dystopisch model voor de toekomst’: ‘Toenemende nationalistische en propagandistische retoriek in een poging de roep om transparantie te doen verstommen, toegenomen in innovatieve technologische bewaking, hardhandig optreden tegen individuen binnen en buiten het land, die informatie delen die de boodschap van het regime tegenspreekt.’

Over de hele wereld hebben regimes handig gebruik gemaakt van de mogelijkheden die het virus biedt. Zo stelde China de verkiezingen in Hongkong uit, terwijl de oppositie tegen China er goed voor stond. In Burundi en Wit-Rusland was de pandemie een excuus om waarnemers bij de verkiezingen te weren.

Machtsmisbruik

Regeringen grepen de crisis aan om hun macht te misbruiken. In Sri Lanka zocht de politie huis-aan-huis naar informatie, vergezeld door de militaire inlichtingendienst. Daarbij was het virus een handig voorwendsel om opposanten aan te pakken. Dat gebeurde onder meer in Azerbeidzjan waar opposanten ervan werden beschuldigd dat zij de quarantaineregels hadden overtreden.

De pandemie werd gebruikt om minderheden te stigmatiseren, aldus Freedom House. In India en Sri Lanka werden moslims aangewezen als ‘superverspreiders’ van het virus. In Sri Lanka werden moslims gedwongen hun doden te cremeren, hetgeen in strijd is met hun religieuze traditie, hoewel de Wereldgezondheidsorganisatie WHO begraven veilig noemt. In de Verenigde Staten werden 40.000 vreemdelingen uitgezet, onder wie alleenstaande minderjarigen, zonder dat zij de kans kregen om asiel aan te vragen. De volksgezondheid werd als reden opgevoerd.

De pandemie was ook heel geschikt om de bewegingsvrijheid van journalisten en activisten aan banden te leggen. In 91 van de 192 onderzochte landen werd de persvrijheid ingeperkt. In Nigeria werden journalisten gevangen gezet wegens hun berichtgeving, Tanzania verbood hen überhaupt over de pandemie te schrijven, aldus Freedom House.

Excuus

De beperking van de vrijheid van meningsuiting gold niet alleen voor journalisten. ‘Hulpverleners die openlijk spraken over de problemen die zij tegenkwamen werden gedwongen hun excuus aan te bieden en hun opvattingen publiekelijk in te trekken op video,’ zei een respondent in Kirgizië. Mede door een gebrek aan toezicht van (internationale) media kon het leger van Myanmar zijn aanvallen op de Rohingya opvoeren, aldus Freedom House.

Toch ziet de denktank ook lichtpunten. In Tunesië, een jonge en kwetsbare democratie, maakte de regering geen misbruik van de situatie. In Cuba leidde de pandemie tot een opleving van de onafhankelijke journalistiek, ondanks de dreiging van boetes en gevangenisstraffen. Het grootste lichtpunt was Belarus, waar het wanbeleid in de coronacrisis het politieke protest versterkte, culminerend in een massale roep om verandering.

‘Ondanks quarantaines, avondklokken en lockdowns gaan nog altijd veel mensen de straat op. Daarmee blijkt dat het mondiale patroon van protesten, dat in 2019 opkwam, nog altijd doorgaat,’ aldus Freedom House. Hoewel er in 158 landen maatregelen werden genomen die de vrijheid van demonstratie beperkten, constateerden de onderzoekers van Freedom House dat in tenminste 90 landen geprotesteerd is sinds de uitbraak van de pandemie: ‘Alleen al het aantal demonstraties, onder allerlei regimes en in alle regio’s van de wereld, laat zien dat mensen hun regering blijven uitdagen, ook al proberen die regeringen gebruik te maken van de crisis om hun positie te versterken.’

(VK)