Ook tienduizenden doden later is Bolsonaro nog steeds de held in dit Braziliaanse dorp

Corona is slechts een griepje. Met die stellige opvatting, die steeds wranger contrasteert met de omvang van de pandemie in Brazilië, heeft president Bolsonaro aan populariteit ingeboet. Maar niet in het dorp Saltinho. Daar is hij voor velen nog steeds het antwoord op de oude elite van links. ‘De coronamaatregelen van de lokale politici hier waren zwaar overtrokken.’

Het T-shirt en het mondkapje van Angelo Antonio Bucioloti (64) zijn eigenlijk met elkaar in strijd. De man die in zwart-wit profiel op het shirt staat afgebeeld heeft namelijk gezegd dat mondkapjes ‘voor homo’s’ zijn – een opmerking die was bedoeld om te kwetsen. Toch draagt Bucioloti beide kledingstukken met trots. Want op het witte mondkapje staat de naam van zijn andere geliefde: Catha, zijn succesvolle bedrijf in babykleding, een samenvoeging van zijn dochters Caroline en Thalita.

Bucioloti is een verstokt Bolsonarista, een selfmade man en inwoner van Saltinho. In dit dorp met achtduizend inwoners, op twee uur rijden landinwaarts vanaf miljoenenstad São Paulo, stemde in 2018 maar liefst 89 procent op Jair Messias Bolsonaro, de rechts-nationalistische exponent van een verdeeld land. Terwijl de president dit voorjaar het belang van een draaiende economie bleef verkondigden, moest Bucioloti’s fabriek op last van de deelstaatgouverneur twee maanden dicht vanwege de pandemie.

Catha draait inmiddels weer, maar op minder dan halve kracht. In normale tijden produceert de fabriek 140.000 rompertjes, onderbroekjes, shirtjes en sokjes per maand. De kleertjes hangen onder andere in de grote winkelketen Lojas Americanas, die in 2018 Bolsonaro-shirts verkocht. Nu ligt een partij kleding ter waarde van ruim 100.000 euro al sinds maart te wachten in het magazijn. ‘Dit is het moeilijkste jaar uit ons 37-jarige bestaan.’

Ansichtkaart

De kans is klein dat een toerist ooit een ansichtkaart van Saltinho naar huis heeft gestuurd. Er is een gemeentehuis, een supermarkt, een kapper, een dierenwinkel, een drogist, een rijschool, een pleintje met een speeltuin met wat hangjeugd, één flat (recent opgeleverd), de kerktoren is niet langer het hoogste gebouw van het dorp. De meeste inwoners hebben Italiaanse voorouders die rond het einde van de 19de eeuw hun geluk zochten in Brazilië. De (achter)kleinkinderen van die migranten zijn hun herkomst niet vergeten. Bucioloti meent zelfs dat hij spreekt met een Italiaans accent.

Op het platteland van deelstaat São Paulo kan je zomaar vergeten dat je in Brazilië bent. Strak geasfalteerde wegen doorkruisen een glooiend groen landschap met landbouw (suikerriet) en industrie (ethanol uit suikerriet). Vanaf hier naar het zuiden deed Bolsonaro twee jaar geleden extreem goede zaken. De rechtse populist oogstte in de rijkere en wittere zuidelijke deelstaten groot succes dankzij de diepe onvrede over de linkse arbeiderspartij die sinds 2002 aan de macht was geweest. De Partido dos Trabalhadores (PT) behield het armere noordoosten, maar had het land al enige tijd verloren.

Sinds zijn aantreden heeft stokebrand Bolsonaro vrijwel onafgebroken ruzie gemaakt met vriend en vijand. Zo ook de afgelopen maanden, terwijl corona huishield in Brazilië. Het dodental passeerde deze week de tachtigduizend en groeit met meer dan duizend per dag; ruim 2 miljoen mensen zijn besmet. In de wereldwijde ranglijst van het aantal doden doden per miljoen inwoners kruipt het grootste land van Latijns-Amerika (210 miljoen mensen) gestaag richting de top-10.

Covid-curve

Terwijl de Covid-curve steeg, zakten Bolsonaro’s waarderingscijfers. Volgens de toonaangevende peiling Datafolha vindt inmiddels 44 procent van de bevolking de regering ‘slecht’ of ‘vreselijk’. Een half jaar geleden was dat nog 36 procent. Tegenstanders hebben een lange lijst van klachten om uit te kiezen. De president heeft van meet af aan de pandemie gebagatelliseerd, ruziegemaakt met iedereen die corona wel serieus nam en het belang van de economie boven de gezondheid van Brazilianen geplaatst.

Tegelijkertijd raakte hij dieper verstrikt in zijn eigen politieke crisis. Het hooggerechtshof begon een onderzoek naar machtsmisbruik. Hij probeerde een vriend aan te stellen bij de federale politie – zo zou hij toegang hebben willen krijgen tot justitiële onderzoeken naar zijn zonen. Een maand geleden werd Fabrício Queiroz opgepakt, ex-politieagent en vermeend handlanger van zoon Flávio Bolsonaro bij het witwassen van gestolen belastinggeld. En dan is er nog de Amazone, waar de ontbossing aangemoedigd door de president dit jaar opnieuw recordhoogtes bereikt.

Maar in Saltinho is Jair Bolsonaro voor velen nog steeds een held. En het dorp is geen uitzondering. Volgens peilingen vindt ruim 30 procent van de Brazilianen de president ‘goed’ of ‘uitstekend’. Nog eens een kwart van de respondenten kiest voor ‘regular’: kan ermee door.

‘Ik stemde de eerste keer op Lula (in 2002, red.),’ zegt fabrieksbaas Bucioloti. Velen in Saltinho waren destijds, net als de meeste Brazilianen, vol van de charismatische leider van de linkse PT. Later vielen hem de schellen van de ogen, zegt hij, en ontdekte hij ‘het linkse complot’ tegen het land: de corruptie, het nepotisme, de propaganda op scholen, het enorme smeergeldschandaal rond de Braziliaanse bouwgigant Odebrecht dat zich uitstrekte tot ver buiten Brazilië.

Bandieten

Hij weet nog goed hoe Bolsonaro, destijds markant congreslid, voor het eerst indruk op hem maakte. In 2003 werd een meisje van 16 gemarteld en vermoord. De bendeleider was een minderjarige jongen die vanwege zijn leeftijd niet naar de gevangenis maar naar een gesticht ging. De zaak hield Brazilië jaren bezig. ‘De PT verdedigde de crimineel. Alleen Bolsonaro zei: nee, die jongen verdient een volwassen straf.’ Hij slikt, zijn ogen boven zijn mondkapje knijpen even dicht. ‘De mensen lijden, maar de bandieten komen met alles weg.’

Voor deze handelaar in babykleding vallen alle tekortkomingen van zijn president in het niet bij die van het geboefte van links. In zijn kantoor boven het naaiatelier herinnert niets meer aan die kortstondige liefde voor ex-president Luiz Inácio Lula da Silva. De muur hangt vol met foto’s van volkszanger Roberto Carlos (‘een vriend’) en paus Benedictus (‘de nieuwe heult te veel met communisten’). Om zijn pols bungelt zijn eigen naam in vet zilver. Maar de conservatieve ondernemer betaalde zijn personeel wel door toen de zaak moest sluiten. ‘Tweehonderd families zijn hier afhankelijk van dit werk.’

Andere mannen in het dorp denken er precies hetzelfde over. João Carlos Parolina (66) van de plaatselijke rijschool rekent voor dat links 24 jaar heeft geregeerd, als je de periode van de neoliberale sociaaldemocraat Fernando Henrique optelt bij de termijnen van de PT. Bolsonaro was goed op weg totdat corona kwam, zegt hij. En toen gooiden de lokale politici roet in het eten. Ze legden overal dezelfde maatregelen op, of het nu de grote stad of een klein dorp betrof. In Saltinho, met slechts zestig coronagevallen en twee doden, ‘waren de maatregelen zwaar overtrokken’, zegt Parolina.

Lokale politici hebben bovendien flink overprijsde beademingsapparaten gekocht en een deel van het geld in eigen zak gestoken, weten de inwoners van Saltinho. Deelstaatgouverneur João Doria, van de sociaal-democratische PSDB, wordt het meest gehaat van allemaal. In 2018 steunde hij plots presidentskandidaat Bolsonaro en won vervolgens het gouverneurschap, niet veel later keerde hij zijn politieke vriend weer de rug toe.

Ook Bolsonaro’s zonen en hun louche zaken zijn niet erg geliefd in het dorp, maar het wordt de president niet aangerekend. Want, zeggen ze, links kent grotere graaiers, maar die worden door de linkse pers met rust gelaten. Nieuwskanaal Globo, de favoriete vijand van de president, heeft in Saltinho amper publiek.

Het griepje

Maar de bewondering voor Bolsonaro kent een grens. Zelfs onder zijn meest geharde supporters dwingt ‘het griepje’ enig respect af. Ook in dit dorp draagt vrijwel iedereen een mondkapje. Het virus is waarschijnlijk verspreid door de Chinezen, niet erg dodelijk en bovendien goed te bestrijden met malariamedicijn hydroxychloroquine, beweert meubelverkoper Pedro Almeida. Toch heeft hij meerdere flesjes handgel in zijn zaak en bij de ingang liggen extra maskers voor zijn klanten. ‘De president gaf het verkeerde voorbeeld door geen mondkapje te dragen.’

‘Als ik besmet raak, ga ik het slikken,’ zegt Almeida over het omstreden malariamiddel. De president zweert erbij en doorstond zijn twee weken met Covid-19 zonder noemenswaardige klachten. Hij werd zo zelf een wandelende reclamezuil voor de pillen die hij massaal heeft laten produceren. De kans is groot dat Brazilië na de pandemie met een enorme voorraad hydroxychloroquine blijft zitten. Het middel helpt pas als je daadwerkelijk Covid hebt, zeggen de mensen die erin geloven. Almeida slikt wel vast een pil tegen hoofdluis die volgens hem zijn luchtwegen beter bestand maakt tegen het virus.

In Saltinho laten alleen vrouwen enige afkeer van de president blijken, al zeggen ze liever helemaal niets. De medewerker van de plaatselijke dierenwinkel spreekt niet graag over politiek en is ‘vergeten’ op wie ze in 2018 heeft gestemd. In de schoenenwinkel vindt Valdete Costa weliswaar dat bedrijven in het dorp niet hadden hoeven sluiten, maar van Bolsonaro moet ze niets weten. ‘Ik ben het in niks met hem eens.’ Hij is volgens haar compleet onverantwoord omgegaan met corona. Ze haalt haar schouders op over het feit dat ze omringd is door zijn aanhangers. ‘Stemmen is een individuele keuze. Veel mensen zullen inmiddels wel teleurgesteld zijn.’

Ana Castilho staat achter de kassa bij de drogist. Als een van de weinigen staat ze volledig achter de Covid-maatregelen. ‘Die waren zeer nodig.’ Nee, ze heeft geen Bolsonaro gestemd. ‘Maar ook nooit op Lula.’

In het najaar hoopt fabrieksbaas Bucioloti de huidige burgemeester, een partijgenoot van gouverneur Doria, uit het gemeentehuis te verdrijven. Zijn campagnestrategie heeft hij afgekeken van zijn grote voorbeeld. Hij gaat geen geld uitgeven aan spektakel op straat, dat is oude politiek. Zijn campagne vindt plaats op sociale media.

Als hij burgemeester wordt, gaat hij de klassieke valkuilen vermijden, belooft hij: het elkaar geld toeschuiven en baantjes toespelen, de hinderlijke vijandigheid tussen partijen, het denken aan je eigen zakken in plaats van aan de mensen. ‘Politieke vernieuwing’, daar gaat het hem om. Dat is het zaadje dat de president heeft geplant, zegt Bucioloti. Hij schuift zijn Catha-mondkapje weer voor zijn gezicht. Nee, hij heeft geen rompertjes met Bolsonaro-opdruk. ‘Zou wel een goed idee zijn.’

(VK)