Orhan Pamuk - Het valies van mijn vader
Toen hij in december 2006 de Nobelprijs kreeg, stak de Turkse schrijver Orhan Pamuk een memorabele speech af 'over de betekenis van wat iemand doet die zich opsluit in een kamer, aan tafel gaat zitten en zich uitdrukt met pen en papier, met andere woorden: over de betekenis van literatuur.'
Die lezing is nu gered van haar vluchtige bestaan in de catacomben van het internet: ze werd samen met twee andere toespraken in boekvorm gegoten.
undefined
In 'Het valies van mijn vader' (De Arbeiderspers) - de titel van zowel op de Nobelprijslezing als de hele bundel - zet een koffertje vol vaderlijke schrijfsels Pamuk aan tot ontroerende mijmeringen over het leven in 't algemeen en zijn vak in 't bijzonder. Schrijven, maakt hij de lezer/toehoorder duidelijk, betekent vooral hárd labeur en vereist eenzaamheid, onbehaaglijkheid, geduld, doorzettingsvermogen en 'de wens om je op te sluiten in een kamer'. En alsof dat nog niet heavy genoeg is, heeft een Turkse auteur het onbehaaglijke gevoel te werken vanuit 'de provincie', ver verwijderd van het centrum van de wereld (lees: Europa).
Het conflict tussen Oost en West, islam en christendom, traditie en moderniteit geldt als Pamuks vingerafdruk. In de lezing 'In Kars en in Frankfurt' gaat hij dieper in op zijn maatschappelijk engagement, waarvoor hij minstens even bekend is als voor zijn lijvige romans - zijn bevestiging van de Armeense genocide kwam hem op een aanklacht wegens 'het beledigen van de Turkse identiteit' te staan. Die politieke hetze blijkt nauw verbonden met het wezen van de literatuur zelf: geen middel zo efficiënt om de trots én de schaamte van een volk bloot te leggen. 'Het is door deze lichtgeraaktheid dat er nog steeds mensen zijn die kwaad worden op romanciers.' Verderop mondt zijn pleidooi voor de toetreding van Turkije tot de Europese Unie uit in een dreigende waarschuwing: 'Het zal bepaald niet eenvoudig zijn om deze vriendschappelijk toegestoken hand na eeuwen van conflicten en oorlogen af te wijzen zonder daar later spijt van te krijgen.'
Als vertoeven in schrijversland zo duidelijk geen pretje is, waaróm dan? Pamuk laat er geen twijfel over bestaan: escapisme. In zijn fantasie 'is alles interessant, aantrekkelijk en echt', en hij wil 'een leven leiden dat steeds in andere huiden kruipt'. In de redevoering 'De impliciete auteur' schildert hij die behoefte af als een verslaving, aan schrijven én aan het lezen van zijn helden Mann, Kafka, Dostojevski en Tolstoj. De lezingen van de Nobelprijswinnaar publiceren riekt misschien naar opportunisme, maar 'Het valies van mijn vader' stelt daar minstens één nobel ding tegenover: de teksten geven goesting in literatuur en dat is al heel wat.
