Panorama: Na Utøya

Op 22 juli 2011 pleegde Anders Behring Breivik een bomaanslag in de regeringswijk van Oslo, waarbij acht mensen omkwamen, en daarna trok hij naar het eiland Utøya, waar de jeugdafdeling van de Arbeiderspartij haar zomerkamp hield.

Hij opende er het vuur op de jongeren en doodde er negenenzestig. De Noorsedocumentairemaakster Anne Kvadsheim laat drie overlevenden van de moordraid aan het woord in ‘Na Utøya’, vanavond in ‘Panorama’.

Anne Kvadsheim «Maandenlang heb ik met verschillende jongeren gepraat, zonder camera. Dat deed ze deugd: meteen na het drama wilde de hele wereld alles over hen weten, maar ze werden even snel weer vergeten. En hoe meer ik over hen te weten kwam, hoe meer ik ervan overtuigd was dat hun kant van het verhaal óók gehoord moet worden. Iedereen heeft de mond vol van Breivik, en daar wilde ik verandering in brengen.»

HUMO We krijgen de verhalen van Viljar, Lara en Woria te horen: drie sterke, maar erg uiteenlopende persoonlijkheden.

Kvadsheim «Viljar werd door meerdere kogels geraakt. Hij heeft zes dagen in coma gelegen, en hij is een oog en enkele vingers kwijt. Maar hij is een echte survivor: hij wou absoluut niet als een slachtoffer overkomen, want hij heeft de schietpartij overleefd. Dat hij de begrafenis van zijn vriend niet kon bijwonen omdat hij op dat moment in het ziekenhuis lag, vindt hij nog altijd verschrikkelijk.

»Lara heeft haar oudere zus Bano verloren en ze heeft het gevoel dat ze haar plaats moet innemen. Zij is nu de oudste, en ze vindt dat ze haar ouders en haar broertje moet troosten – enorm zwaar voor een zeventienjarige, want er is niemand die háár troost. Ze glimlacht misschien vaak, maar achter die glimlach schuilt enorm veel pijn.

»Woria weet geen blijf met zijn woede en is tegelijk ook depressief. Hij voelt zich schuldig omdat hij zijn vriend Ismail, die niet kon zwemmen, moest achterlaten - Ismail heeft het niet gehaald. Woria slaapt de hele dag, en als hij ’s avonds afspreekt met zijn vrienden, brengen ze uren in de auto door en praten ze over wat ze meegemaakt hebben op Utøya. In de wagen voelen ze zich veilig, want als er plots iets zou gebeuren, kunnen ze meteen wegrijden. Hij praat liever met zijn vrienden dan met een therapeut – zijn afspraken met de psycholoog miste hij toch keer op keer omdat hij in bed bleef liggen.»

HUMO Sinds 16 april is het proces tegen Breivik aan de gang. Welke straf verdient hij volgens de jongeren?

Kvadsheim «Iederéén in Noorwegen hoopt dat hij op 24 augustus toerekeningsvatbaar wordt verklaard, zodat hij überhaupt gestraft kan worden. Hij iszich trouwens maar al te goed bewust van wat hij heeft aangericht – vergelijk de blik in zijn ogen met die van James Holmes (die in Aurora twaalf mensen doodschoot tijdens de première van ‘The Dark Knight Rises’, red.), en je ziet een duidelijk verschil. Als Breivik in een psychiatrische instelling zou worden opgenomen, zou hij trouwens voortdurend in het nieuws komen: dat vinden de overlevenden uiteraard geen prettig vooruitzicht.»

HUMO Hoe gaat het ondertussen met Viljar, Lara en Woria?

Kvadsheim «Viljar werd eindelijk uit het ziekenhuis ontslagen, Lara studeert nu middeleeuwse geschiedenis, en Woria zou ook van plan zijn om te gaan studeren. Ze lijken het dus beter te stellen, maar dat weet je natuurlijk nooit zeker: het is nog maar een jaar geleden. Ik hoop dat ze sterk blijven: zij zijn m’n helden.»