Pedro Facon na de burn-out: ‘Eerst werd ik bejubeld, maar ik wist toen al: straks leiden ze mij naar de strafbank’

Een jaar geleden, toen de eerste coronagolf ons land overspoelde, ontpopte topman Pedro Facon (40) van de FOD Volksgezondheid zich ei zo na tot redder des vaderlands. Het leek wel alsof hij er eigenhandig voor had gezorgd dat onze gezondheidszorg niet was geïmplodeerd. In oktober werd Pedro Facon prompt benoemd tot coronacommissaris. En toen kwam de zurige kritiek. Nog geen drie maanden na zijn aanstelling raakte bekend dat hij met een burn-out kampte. Daar wil hij nu voor het eerst over praten. ‘Ik had geen uitlaatkleppen meer: ik voelde de energie uit mij wegstromen.’

HUMO Was 2020 het meest bewogen jaar van uw leven?

PEDRO FACON «2014 was ook behoorlijk pittig. Dat jaar werd ik kabinetschef bij Maggie De Block, die toen minister van Volksgezondheid was. Een intense periode, waarin ik enorm ben gegroeid. Maar het voorbije jaar was natuurlijk erg bijzonder.»

HUMO U ging van het begin af voorop in de strijd.

FACON «De eerste golf ben ik vrij goed doorgekomen. Ik was minder zwaar getroffen door de beperkingen op mijn vrijheid dan de bevolking, omdat ik zo hard aan het werk was. Ik geloof sterk in de nood aan menselijk contact om goed te kunnen sturen. Ik vergaderde ook online, maar ik werkte nog elke dag in Brussel en zag redelijk wat mensen. Op den duur verminderde dat wel, we wilden niet dat het te druk werd in de cockpit. Op het einde bleven we op de werkvloer nog met vijf collega’s over.

»Pas in de tweede golf, die vrijwel meteen na mijn aanstelling als coronacommissaris volgde, begonnen de zaken op mij te wegen. Ik moest een volledig nieuw team op poten zetten, maar dan in een digitale context, zonder dat mensen de mogelijkheid hadden elkaar te ontmoeten. Ik heb zelfs een aantal mensen aangeworven zonder dat ik hen ooit in levenden lijve had gezien. Evident is dat niet.»

HUMO En u moest ook uw weg zoeken in een nieuwe regering, met een nieuwe minister van Volksgezondheid, die het laken meteen naar zich toe trok.

FACON «Ik had Frank Vandenbroucke wel al een aantal keer gezien, maar ik kende hem niet zo goed. Alexander De Croo kende ik wel. In een digitale context is het natuurlijk wel ingewikkelder om samen iets op te starten.

»Tijdens de tweede golf hakte de lockdown, met al zijn beperkingen, er ook bij mij veel dieper in. Alles wat nu al zo lang niet meer mag – meer dan één knuffelcontact, op restaurant en café gaan, alle culturele activiteiten – zijn bij uitstek dingen die ook mij helpen te ontspannen. De complexe en pijlsnelle opstart van het commissariaat en het gebrek aan uitlaatkleppen leidden ertoe dat ik mijn energie voelde wegstromen.»

HUMO ‘Zwaarder dan dit wordt het niet,’ zei u in november. Maar toen u weken later uitviel, gebeurde dat in stilte.

FACON «Nu wil ik er wel over spreken, maar met enige schroom. Veel mensen hebben het moeilijk in deze crisis: sociale netwerken zijn weggevallen, de gezinnen staan onder grote druk, werkzekerheid en inkomen zijn aangetast. Ik mag dan een zwaar jaar achter de rug hebben, ik ben nog altijd zeker van mijn inkomen en ik heb voldoende professionele contacten. Ook mijn partner, familie en vrienden staan altijd paraat voor mij. Ik wil van mijn ervaring geen groter verhaal maken dan het is.»

HUMO Wel meer mensen zeggen dat ze niet mogen klagen in deze crisis: ‘Anderen hebben het moeilijker dan ik.’ Maar leed valt niet hiërarchisch te ordenen.

FACON «Dat zegt natuurlijk ook iets over hoe de samenleving kijkt naar mensen die het mentaal moeilijk krijgen. Mentaal welzijn is voor mij lang iets beleidsmatigs geweest, maar nu heb ik aan den lijve ondervonden hoe het voelt als het begint te haperen. Dat is niet makkelijk. Zeker niet als je in de politiek werkt en een publieke figuur wordt. Ik ben dan wel geen politicus, maar ik zit er toch zeer dichtbij. In die wereld is het niet evident om je kwetsbaarheid toe te geven.»

HUMO Zeker als u net op het voorlopige hoogtepunt van uw carrière zit.

FACON «Tijdens de eerste golf was ik op het schild gehesen. Na mijn aanstelling werd ik overladen met superlatieven, maar ik wist toen al: dat blijft niet duren. Hetzelfde trapje dat men had gebruikt om me naar het podium te brengen, zou straks dienen om me naar de strafbank te leiden.»

HUMO Die voorspelling maakte u toen al in interviews.

FACON «Ja, ook om de druk op mezelf en mijn team te verlichten. Ik wist hoe moeilijk de eerste golf was geweest en dat een aantal problemen in ons zorgsysteem structureel waren, en dus niet opeens zouden verdwijnen. Alexander De Croo verwoordde het goed toen het commissariaat werd opgericht: wij moesten olie in de machine doen. Dat hebben we ook gedaan, maar ik ben iemand die liever de machine zelf verandert. Ik ben een doener. Ik heb veel autonomie nodig en weet graag duidelijk wat mijn mandaat is. De enorme verwachtingen van de buitenwereld, de druk die ik mezelf oplegde, ook om mezelf te bewijzen in die nieuwe functie, de wens om het goed te doen voor mijn team: het zorgde er allemaal voor dat ik onder stress kwam te staan. Eind december heb ik zelf aangegeven dat ik me uitgeput voelde. Mijn huisarts raadde me aan een langere periode te rusten. Ik herinner me nog zeer goed hoe ik eind december Alexander met tegenzin opbelde. Ik zag er enorm tegenop hem te moeten zeggen: ‘Het gaat niet meer.’»

INSOMNIA

HUMO Als topambtenaar bij de FOD Volksgezondheid kende u de theorie van de burn-out, maar hielp die u ook om tijdig de alarmsignalen bij uzelf te zien?

FACON «In de loop van de maand december begon ik te voelen dat ik mijn limieten had bereikt. Ik ken mezelf natuurlijk ook. Ik kan heel lang heel hard werken, maar op een bepaald moment is de energie op. Ik trek me de zaken ook echt aan. Dat is mijn geluk, maar ook mijn valkuil: ik ben perfectionistisch en voel me soms bijna persoonlijk verantwoordelijk. In december begon ik op vergaderingen te merken dat ik mentaal niet meer voldoende afstand nam. Crisisbeheer is per definitie een aaneenschakeling van problemen, maar je moet afstand weten te bewaren, anders word je cynisch. Op den duur begin je te veel te twijfelen over je beslissingen. Op medisch advies heb ik een time-out ingelast.»

HUMO Het virus heeft al een hoge menselijke tol geëist. Kon u die ook moeilijker van u afzetten?

FACON «Als ik er nu op terugkijk, dan zijn vooral februari en maart van vorig jaar ontzettend onzekere maanden geweest. Toen we de beelden uit Noord-Italië zagen, zijn Erika Vlieghe en ik meteen in actie geschoten om onze ziekenhuizen klaar te stomen. Vanaf eind februari waren we daar met een hecht team van ambtenaren en mensen op het terrein dag in, dag uit mee bezig. Half maart ging het land in lockdown. We wisten dat we de effecten daarvan tien à veertien dagen later zouden zien, maar we wisten niet hoe erg het zou worden in de ziekenhuizen. Dat leidde tot onzekerheid, maar ook angst. Ik voelde die ook bij de mensen op het terrein: zou er wel genoeg beschermingsmateriaal zijn? Daar waren we ontzettend bezorgd over. Je mag dat niet onderschatten: als bestuurder probeer je zo rationeel mogelijk te blijven en te doen wat je kunt, maar je moet de stress en de angst ook kunnen verwerken. Anders stapelen die zich op en nemen ze exponentieel toe, net zoals de besmettingen. Op een bepaald moment is je vat léég.»

HUMO Wat voor symptomen had u, naast uitputting?

FACON «Ik had last van slapeloosheid, maar ook van maagproblemen en hoofdpijn ten gevolge van de stress.»

HUMO Een studie van de VUB heeft net nog uitgewezen dat het aantal slechte slapers in de pandemie is verviervoudigd.

FACON «Die insomnia kende ik van vroeger: tijdens mijn periode op het kabinet van Volksgezondheid had ik er ook enkele maanden last van. Niet kunnen slapen is moordend. Deze keer mondde de insomnia uit in veel piekeren: ik kreeg mijn hoofd nooit meer rustig, was altijd met het werk bezig, vanaf het ogenblik dat ik opstond tot ik ging slapen. En als ik de slaap kon vatten, keerde het werk terug in mijn dromen. De angst bouwde zich op.»

HUMO Hebben we het dan over paniekaanvallen?

FACON «Ik heb inderdaad een aantal momenten van paniek gehad, maar nooit op de bühne. Dan kom ik heel rustig over, waardoor mensen denken: voor hem gaat dat vanzelf. Maar dat is niet zo: de dagen vóór een toespraak of een tv-interview ben ik zenuwachtig en maalt door mijn hoofd welke boodschap ik wil meegeven. Zodra ik op een podium sta, zijn die zenuwen weg. Toen ik in juli mijn eerste interview in ‘Terzake’ gaf, zag ik achteraf dat mijn Apple Watch het signaal had gegeven dat mijn hartritme de hoogte in was gegaan. Maar als je de beelden bekijkt, valt daar niets van te merken: ik lijk de kalmte zelf.»

HUMO Bent u gevoelig voor kritiek?

FACON «Ik kijk niet zo vaak naar de media, ik laat me op een andere manier briefen over wat er in de pers verschijnt. Ik maak ook niet zoveel gebruik meer van mijn Twitter-account, net omdat daar zoveel negativiteit heerst. In het begin probeerde ik nog op de berichten te reageren, maar zodra je publiek bezit bent geworden, valt dat niet meer te managen.»

HUMO Viel het in uw geval niet mee? Andere hoge bomen, zoals Erika Vlieghe en Marc Van Ranst, vangen meer wind.

FACON «Ik weet dat hen dat ook niet koud laat, ik bewonder hoe ze daarmee omgaan. Van wie de kritiek ook komt, van een gewone burger of van één of andere hoge pief, ik trek me dat aan.»

HUMO U maakte van bij het begin duidelijk dat u niet van plan was elke avond in ‘Terzake’ aan te schuiven.

FACON «We hebben veel spreekbuizen in deze crisis en de Steven Van Guchts van deze wereld doen dat zeer goed. Ik heb geen probleem om het woord te nemen en waar nodig durf ik de vinger op de wonde te leggen, maar mijn functie vereist dat ik mensen van verschillende niveaus laat samenwerken. Als ik, samen met mijn team, de olie in de machine moet zijn, dan vergt dat diplomatie en ook wel bescheidenheid. Dan moet ik niet voortdurend op tv het hoge woord voeren. Zo creëer je geen vertrouwen in de machinerie van het crisisbeheer.»

BOEKENPAKKET

HUMO Hoe reageerde Alexander De Croo op uw telefoontje?

FACON «Het was aangenaam te merken op hoeveel begrip ik kon rekenen. Zowel Alexander als Frank was zeer attent. Ook andere ministers namen contact met me op en zeiden: ‘Laat maar weten als we iets voor u kunnen doen.’ Dat staat in schril contrast met het beeld dat we hebben van de harde politieke wereld. Ook van mijn onvolprezen team kreeg ik voortdurend berichten en mensen stuurden me zelfs boeken op. Ik denk dat die empathie niet in elke organisatie te vinden is.

»De eerste dagen heb ik samen met Frank en Alexander overlegd hoe we het commissariaat zouden organiseren tijdens mijn afwezigheid. Pas toen dat duidelijk was, ben ik afstand beginnen te nemen en kwam ik aan rust toe. In eerste instantie heb ik vooral slaap moeten inhalen. Ik heb daarvoor onder medische begeleiding medicatie genomen.»

HUMO Lukte het om opeens niets te doen?

FACON «Niets doen of me vervelen ligt niet in mijn aard. Na die eerste rustfase heb ik met mensen afgesproken om te gaan wandelen.»

HUMO Waren dat mensen van het commissariaat? Of hebt u alles wat met werk te maken had, even opzijgeschoven?

FACON «Deels wel, al heb ik de band met mijn ploeg nooit helemaal doorgeknipt. Met mijn vervangers, Carole Schirvel en Augustin Coppée, had ik nog wekelijks contact. Ik ben hen zeer dankbaar. Me helemaal afsnijden was sowieso onmogelijk: crisisbeheer gaat nu eenmaal over de samenleving. Ik kon mijn tv niet aanzetten of de krant niet openslaan zonder ermee geconfronteerd te worden. Maar ik ben wel gestopt met mijn mails op te volgen en mijn telefoon op te nemen. Zodra het nieuws over mijn afwezigheid bekend was, vielen die telefoons trouwens vanzelf weg. Ik ben toen meer op vrienden en familie teruggevallen, maar ik heb ook goede contacten in de sector die verder gaan dan het professionele.»

HUMO Welke boeken kreeg u toegestuurd? Zelfhulpboeken of romans?

FACON «Ik heb van mijn ploeg een pakket met zo’n twintig boeken gekregen. Daar zat van alles tussen: van Erika Vlieghe kreeg ik ‘Revolusi’ van David Van Reybrouck, over de Indonesische revolutie, Herman Goossens stuurde me ‘De meeste mensen deugen’ van Rutger Bregman, van Piet Vanthemsche kreeg ik ‘De bekeerlinge’ van Stefan Hertmans. Een aantal van die boeken heb ik kunnen lezen, maar er ligt hier nog een stapeltje waar ik nog niet aan toe ben gekomen.

»Naast die romans heb ik ook zelfhulpboeken gelezen, zoals een boek van Harvard over mental toughness, ik heb YouTube-filmpjes bekeken en apps geïnstalleerd die je met je mentale balans helpen. Dat is mijn manier om controle over de situatie te krijgen.»

HUMO Wanneer voelde u dat het tij begon te keren?

FACON «Ik had wel een aantal symptomen van een burn-out, maar ik heb op tijd de pauzeknop kunnen induwen. Mensen die met een zware burn-out zitten, kunnen niet na zes weken weer aan de slag. Na een maand wandelen en lezen was ik het beu. Ik had het er moeilijk mee dat ik niet meer op de brug van het schip stond. Daar sta ik graag. Toen heb ik het plan opgevat – uiteraard na overleg met mijn arts en mijn therapeut – om naar een terugkeer midden februari toe te werken. Bedoeling was dat ik dat in fases zou aanpakken, maar ik was snel weer opgeslorpt door het werk.

»Ik ben sinds vier weken aan de slag en ik merk dat ik sterker sta, ook dankzij de steun van mijn collega’s, met wie ik altijd transparant ben geweest. Uiteindelijk moet je er zelf door, maar die steun is cruciaal om weer te kunnen starten.»

HUMO Ging u die eerste dag met een klein hartje naar het werk?

FACON «Absoluut. De dagen ervoor merkte ik dat een aantal symptomen weer opdoken. Ik wist dat dat kon gebeuren en was erop voorbereid, maar je start dan wel met een klein hartje, dat is juist. Het was geen gemakkelijke eerste week.»

HUMO Voelt u zich nu weer de oude? Geen last meer van een te hoge hartslag?

FACON «Daar heb ik doorgaans niet zo snel last van, hoor.»

HUMO Het doet me denken aan Marc Van Ranst: toen hij in ‘Het huis’ van Eric Goens fysieke proeven moest doen, werd zijn cardiovasculaire leeftijd op 70 geschat, een pak hoger dan zijn 55 jaar. Hoe is het met uw cardiovasculaire leeftijd na dit bewogen jaar?

FACON «Prima. Sinds ik vorige maand 40 ben geworden, ben ik me daar nog meer van bewust. Tot mijn 22ste was ik obees en helemaal niet sportief. Op een bepaald moment woog ik iets meer dan 100 kilo, maar toen ben ik meer op mijn gezondheid gaan letten en ben ik fel vermagerd. De laatste jaren sport ik ook meer. Fysiek verkeer ik dus niet in zo’n slechte toestand, integendeel. Maar om nu te zeggen dat ik dezelfde ben als vroeger? Nee. Als je gezondheid is aangetast, blijft dat in je lijf hangen. Mijn slaapproblemen zijn bijvoorbeeld niet helemaal weg. Ik neem daar nog altijd medicatie voor, al is het zeer beperkt. Ik heb nog last van oorsuizen in mijn linkeroor. Dat is een bijkomstigheid, maar het is toch vervelend. Ik volg nog altijd therapie, maar minder intensief dan een tijd geleden.

»Al bij al functioneer ik nu beter dan vóór de kerstvakantie. Veel beter, zelfs. Na die zes weken was ik uitgerust en had ik meer handvatten om met de stress om te gaan. Ik voel me sterk. Er zijn nog altijd veel problemen en het blijft zeer complex, maar binnen het team loopt het goed.»

GIF OP FACEBOOK

HUMO Geeft u nu beter aan waar uw grenzen liggen?

FACON «De vraag die je je moet stellen, is: wat kan ik controleren en wat niet? Ik heb tijdens mijn ziekteperiode ook de stoïcijnen zitten lezen: Seneca, Epictetus, Marcus Aurelius… Zij hebben het vaak over begrijpen waar je in je leven zelf impact op hebt, en over aanvaarden dat er voortdurend dingen rond je gebeuren waar je niet zoveel aan kunt veranderen. Daar mag je je niet door laten overweldigen, en dat kan ik nu beter. Samen met Alexander en Frank vormt het commissariaat een hecht team dat goed op elkaar is ingespeeld. Ook binnen mijn team delegeer ik meer, en af en toe bouw ik wat meer rust in. Dat blijft moeilijk, want we werken de klok rond. Maar ik heb opnieuw plezier in wat ik doe. Ik haal er opnieuw voldoening uit, ook al word ik elke dag met alleen maar problemen geconfronteerd.»

HUMO U doet uw job graag?

FACON «Ja. Het is natuurlijk relatief: ik wil ook uit deze crisis raken. Ik zal blij zijn als ik me straks opnieuw met het beleid voor de gezondheidszorg kan bezighouden, en met de grote hervormingen die we moeten doorvoeren. Maar ik doe het graag, omdat ik voel dat we met het commissariaat een toegevoegde waarde bieden, en dat we daar ook erkenning voor krijgen.»

HUMO Kijkt u nu anders naar de roep om versoepelingen? Op één van de laatste overlegcomités legde u de zorgwekkende cijfers van Sciensano over mentaal welzijn op tafel.

FACON «Ben ik gevoelig voor de geestelijke gezondheidszorg? Ja, maar dat wás ik al. Het is een belangrijk domein, dat onvoldoende ontwikkeld is in ons land. Natuurlijk doet het iets met je als je het zelf meemaakt, maar ik ga nu niet op de barricades staan. Activisme is niet aan mij besteed, maar ik zal ook niet zwijgen. Ik ben niet van plan hier twintig interviews over te geven, maar ik vind het wel belangrijk dat ik, als een publieke figuur in de gezondheidszorg, mijn bijdrage lever om een aantal taboes weg te werken. Misschien kan ik voor sommigen iets betekenen. Je hoeft je er niet voor te schamen.

»Eerlijk gezegd: ik had niet de keuze of ik wel of niet over mijn mentale welzijn wilde praten. De kranten hebben die keuze in mijn plaats gemaakt. ‘Hij heeft een burn-out,’ schreven ze. Dat was slechts een deel van het verhaal. Daarom wil ik het nu wat beter kaderen, want het is niet prettig om zoiets te lezen. Ook niet voor mijn familie of vrienden, trouwens, die zich om mij bekommeren. Als ze op Facebook één of andere giftige reactie lezen – ‘Dat hij maar wegblijft, met zijn burn-out!’ – maken ze zich zorgen. Fijn is dat niet. Finaal voelt het toch ook als een falen. De maatschappij denkt zo, maar zelf denk je dat natuurlijk ook voor een deel. Ergens in je achterhoofd zit de vraag: zouden ze me in de toekomst nog wel geschikt vinden voor een functie met veel verantwoordelijkheid? Zal ik nog wel geheadhunt worden voor een volgende job? Maar intussen ben ik er wel uit: ik wil nooit voor een organisatie of een sector werken waarin men denkt dat het een zwakte is om uit te vallen door een mentaal probleem. Die mensen hoeven me zelfs niet te bellen.»

HUMO Als er iets is wat corona ons heeft geleerd, dan wel dat iedereen midscheeps geraakt kan worden door het virus, zelfs zonder besmetting.

FACON «Gevoelens van depressie en angst zijn duidelijk toegenomen in deze crisis. We hebben al stappen gezet om de toegang tot de geestelijke gezondheidszorg laagdrempeliger te maken, maar er is nog veel werk. Ik wil daar mee mijn schouders onder zetten.

»Ik las onlangs in De Standaard een reeks over arbeidsongeschiktheid. Heel frappant vond ik hoe mensen nog altijd sterk op zichzelf zijn aangewezen om hun genezingsproces te managen: je moet zelf aan de alarmbel trekken, zelf hulp zoeken, zelf de zaken in handen nemen om naar je job terug te keren. Ik kan dat en ben goed omringd, maar ik kan me voorstellen dat anderen daar meer begeleiding en steun bij nodig hebben. Dat is een extra inzicht dat mijn persoonlijke ervaring me heeft bijgebracht.»

HUMO Kijkt u ernaar uit om uw job als coronacommissaris achter u te laten?

FACON «Onze opdracht met het commissariaat loopt maar voor een jaar. Straks komen we hopelijk in een periode waarin het acute crisisbeheer grotendeels onder controle is. Dan zal het meer over monitoring gaan, en welke structurele verbeteringen er nodig zijn. Dat is nog niet voor morgen, maar het einde van de tunnel is toch in zicht. Persoonlijk snak ik ernaar om weer meer vrijheid te krijgen, mijn vrienden te zien, op restaurant en café te gaan en een betere balans te vinden. Het zou overdreven zijn te zeggen dat ik het voorbije jaar elke dag heb gewerkt, maar het zal toch niet veel schelen. Ooit zullen die batterijen weer opgeladen moeten worden.»