Politicoloog Cas Mudde: ‘In 2024 wordt Donald Trump opnieuw president. Punt’

Voor het eerst sinds het einde van zijn ambtstermijn gaf Donald Trump dinsdag weer een publieke persconferentie in Washington en daarin hintte hij op een mogelijke terugkeer naar het Witte Huis. Ook benadrukte hij opnieuw dat hij de verkiezingen van 2020 eigenlijk gewonnen heeft. De komst van Joe Biden als president heeft voorlopig geen einde gebracht aan het trumpisme in de Amerikaanse politiek. De Republikeinen slijpen al de messen voor de volgende presidents­verkiezingen, en ­politicoloog Cas Mudde ziet het somber in, vertelde hij begin dit jaar aan Humo: ‘Er ­breken écht donkere ­tijden aan.’

Dit interview verscheen oorspronkelijk januari 2022

Een jaar geleden keken we verbijsterd naar wat zich op 6 januari aan het ­Capitool in Washington afspeelde. Duizenden aanhangers van ­Donald Trump hadden gehoor gegeven aan zijn ­oproep om er te protesteren tegen de uitslag van de verkiezingen. De ­opgehitste meute stond voor de ­trappen van het Congres, zwaaiend met Confederatievlaggen, sommigen in militaire uitrusting en met wapens. ­QAnon-sjamaan Jake Angeli drong in bizonkostuum het Capitool binnen, samen met honderden anderen. Daar was de laatste officiële stemmentelling aan de gang, die de overwinning van Joe ­Biden moest bevestigen. Ze sloegen ramen stuk, plunderden en maakten selfies in het bureau van Nancy Pelosi, de voorzitter van het Huis van Afgevaardigden. Er vielen vijf doden. ‘Het was surreëel,’ herinnert de Nederlandse politicoloog Cas Mudde zich. ‘Het leek wel een film. Het heeft een paar weken geduurd voor ik het kon vatten. Ik weet niet eens of de Amerikanen wel goed beseffen wat er toen is gebeurd.’

Cas Mudde is een wereldvermaarde expert in extreem­rechts en populisme. Hij woont en werkt in de Verenigde Staten, waar hij lesgeeft en onderzoek doet aan de ­University of ­Georgia, in Athens. Hij geeft lezingen in de hele wereld en schrijft ­columns voor The Guardian.

HUMO Had u de bestorming zien aankomen?

CAS MUDDE «Neen. Mijn vrouw, die Amerikaanse is, was er helemaal ondersteboven van, maar ik heb niet zo’n hoge pet op van de VS. Gebouwen als het Capitool hebben voor mij niet dezelfde symbolische en emotionele betekenis als voor veel Amerikanen. Ik denk ook niet dat de aanval gepland was. Ik zag een meute die je kunt vergelijken met voetbalhooligans: een kleine minderheid neemt het voortouw en de rest volgt hen. Maar zodra de politie ingreep, gingen de mee­lopers ervandoor.»

HUMO Plots stonden wel leden van extremistische groeperingen als Proud Boys in het Amerikaanse parlement.

MUDDE «Ik had er een ­dubbel gevoel bij. Het was geen geplande coup, maar ze ­hebben het democratische proces wel voor korte tijd kunnen opschorten. Dat zegt meer over de tijdelijke zwakte van de VS dan over de sterkte van gewelddadig extreemrechts.»

HUMO Zijn die groeperingen een jaar later nog relevant?

MUDDE «Ze zijn nooit echt groot geweest. Proud Boys telt zo’n duizend ­aanhangers, en Oath Keepers misschien enkele duizenden. Justitie houdt ze nu in de gaten, zodat ze niet veel bewegingsruimte meer hebben. Er hangt een zweem van criminaliteit rond, en daarom willen sommigen er niet meer mee geassocieerd worden. Wie een goede baan heeft, bijvoorbeeld, wil die niet verliezen.»

HUMO Dat is toch uitstekend nieuws?

MUDDE «Ja, maar het kan snel keren. Halfweg de jaren 90 hadden rechtse milities een grote aanhang, maar na de bomaanslag in Oklahoma City in 1995 (gepleegd door de extreemrechtse terrorist ­Timothy McVeigh, waarbij 168 mensen zijn gedood, red.) hebben veel leden afgehaakt. Jaren later zijn die groeperingen in een andere gedaante terug­ge­keerd.

»Veel zorgwekkender is dat het hele rechtse kamp is geradicaliseerd. Volgens een recente studie denkt slechts 27 procent van de Republikeinen dat Joe Biden de verkiezingen in 2020 heeft gewonnen. Een meerderheid gelooft in de Big Steal-­samenzwering: ze zijn ervan overtuigd dat de Democraten de verkiezingen hebben gestolen, en dat ­Donald Trump heeft gewonnen. Veel prominente Republikeinen doen de gebeurtenissen van 6 januari af als een toeristisch uitstapje. Een volksvertegenwoordiger van Georgia zegt nu zelfs dat er die dag helemaal géén relschoppers waren in het Congres. Die mensen kregen een rondleiding, en er is volgens hem geen geweld gebruikt. Diezelfde man stond daar toen wel tegen de deur te duwen om de relschoppers buiten te houden.»

HUMO Is dat de erfenis van Donald Trump? Dat de Republikeinen nog radicaler zijn geworden?

MUDDE «Zijn partij was al in de jaren 90 aan het radicaliseren onder Newt Gingrich, de toenmalige voorzitter van het Huis van Afgevaardigden. In 2009 won de Tea Party, een conservatieve beweging binnen de partij, aan kracht. Zonder Trump waren de Republikeinen waarschijnlijk ook verder geradicaliseerd, maar had het tien of vijftien jaar langer geduurd voor ze zo extreem waren als nu. In de tussentijd had er nog veel kunnen gebeuren, waardoor de radicalisering misschien anders was verlopen. Maar Trump heeft een sfeer gecreëerd waarin de partij van radicaal rechts naar extreemrechts is doorge­schoten.»

HUMO Hoe geradicaliseerd zijn de Republikeinen nu?

MUDDE «Zo geradicaliseerd dat zelfs neonazi’s denken dat ze een kans maken om verkozen te worden tijdens de voorverkiezingen. Dat gebeurt gelukkig niet, maar je hoort wel openlijk racistische en antisemitische opmerkingen. De Republikeinse partij wordt gedreven door het white supremacy-­gedachtegoed: witten zijn beter dan alle anderen en de samenleving zoals zij die hebben opgezet, moet de norm zijn. Voor de Republikeinen is de maatschappij van de jaren 50 het ideaal, met die nuance dat ze geen rassenscheiding willen: andere rassen zijn welkom, op voorwaarde dat ze zich schikken naar de waarden van de witten. En ze aanvaarden homoseksualiteit, ­zolang je je geaardheid maar niet van de daken schreeuwt.»

HUMO Hoe diep is het water tussen de Republikeinen en de Democraten?

MUDDE «Er is helemaal geen debat meer mogelijk: ze leven in totaal verschillende ­werelden. De Democraten verwijten de Republikeinen dat ze racistisch en seksistisch zijn, waarop die beweren dat iedereen die zijn best doet in Amerika, het kan maken. Ze verwijzen naar die ene zwarte die het heeft gemaakt, of naar die ene homoseksueel die toch populair is. Ze hebben ook een andere opvatting over democratie. Veel mensen die op 6 januari aan het Capitool stonden, geloofden écht dat ze de democratie verdedigden. Ze zijn er rotsvast van overtuigd dat zij de democraten zijn, en de anderen de antidemocraten. Het is hallucinant, want zij erkennen het democratische proces helemáál niet. De Franse extreemrechtse politica ­Marine Le Pen wordt in Europa beschouwd als een gevaar voor de democratie, maar zij durft niet eens te zeggen wat de Republikeinen ­uitkramen. Veel Europeanen begrijpen ook niet goed waar de Republikeinse partij voor staat. Ze denken dat het een conservatieve partij is waarin ook enkele radicale gekken rondlopen. Néén, het is een uiterst rechtse partij waarin nog enkele conservatieven zitten.»

HUMO Volgens een parle­mentaire commissie die de feiten van 6 januari onderzoekt, wijst alles erop dat ­Donald Trump en zijn ­entourage actief hebben meegewerkt aan de bestorming.

MUDDE «Dat is mogelijk, maar zolang er geen overdui­delijk bewijs van zijn betrokkenheid is, zal die commissie niets kunnen veranderen.»

HUMO Er wordt gespeculeerd dat Donald Trump zich op­nieuw kandidaat zal stellen voor het presidentschap. Wat denkt u?

MUDDE «Binnen de Republikeinse partij heeft hij nog veel invloed, maar hij is zo geradicaliseerd dat hij de partij ook stemmen kan kosten, bijvoorbeeld bij de groep die bij elke verkiezing twijfelt tussen Republikeinen en Democraten.»

HUMO Maakt hij nog wel een kans in 2024?

MUDDE «Hij maakt niet zomaar een kans. Hij wint in 2024. Punt. Als er niks fundamenteels gebeurt, veroveren de Republikeinen later dit jaar de Senaat en wellicht ook het Huis van Afgevaardigden in de midterms (de parlementsverkiezingen halverwege de ambtsperiode van de president, red.). En in 2024 wint hij de presidentsverkiezingen, omdat een overgroot deel van de Republikeinse kiezers ervan overtuigd is dat de Democraten Amerika aan het vernietigen zijn.

»Dan breken heel donkere tijden aan. Het Hooggerechtshof is al in handen van de Republikeinen, net als een groot deel van de staten. In de VS regelen de staten veel zaken zelf, zoals de abortuswetgeving, het onderwijs of de kieswetgeving. Democratische staten als New York of Californië blijven wellicht progressief, maar progressieven die in een Republikeinse staat wonen, zullen het lastig krijgen. Als ­Georgia in november ­Republikeins wordt, zou dat voor mijn universiteit betekenen dat je er niet meer mag doceren dat de slavernij een grote economische rol speelde in de beginjaren van de VS.»

HUMO Pakt u dan uw koffers?

MUDDE «Daar denk ik ­ernstig over na, ja. Ik wil niet in een Republikeinse staat wonen onder een Republikeinse president. Ik heb niet veel zin om in een autoritaire staat te wonen, ik bestudeer die liever (glimlacht). Veel mensen verhuizen om die reden, maar daardoor worden rode staten natuurlijk nog roder. Naar Europa terugkeren is ook een optie, maar dat zou ik liever niet doen: dat zou te veel gevraagd zijn voor mijn vrouw.»

Ten einde raad

HUMO De populariteit van president Biden is in de peilingen tot een historisch dieptepunt gezakt. Wat is er aan de hand?

MUDDE«Hij heeft de pers niet mee. Progressieve media zijn veel kritischer voor Democratische presidenten dan conservatieve media voor Republikeinse. Zenders als Fox News geven Republikeinen veel speelruimte, maar de ­liberale pers, en vooral The New York Times, is geobsedeerd door de illusie van een uitgebalanceerd nieuwsaanbod. Als er vijf kritische verhalen over rechts verschijnen, moeten er ook vijf kritische over links komen, zelfs als rechts door honderd schandalen wordt geteisterd en links maar door één. Joe Biden is van het begin af heel kritisch aangepakt, maar de verwachtingen waren ook hooggespannen.»

HUMO Hebben de Democraten dan nood aan een uitgesproken Democratisch medium?

MUDDE «Neen, want volgens mij werkt dat voor links niet zo goed als voor rechts. Wat de mensen nu vooral ­willen zien, zijn resultaten. En de tijd dringt: na de midterms zal ­Biden niet veel meer kunnen realiseren, want dan is hij de meerderheid in het ­Congres kwijt. Intussen heeft hij al een jaar verspeeld. Als hij nu niets doet, zal het er niet meer van komen. Helaas heeft de coronapandemie hem niet echt geholpen. Trump had die nochtans zo slecht aangepakt dat Biden het alleen maar beter kon doen.

»Joe Biden is niet iemand die op tafel slaat. Hij is de man van het compromis, en zo iemand gedijt vooral in een democratie die goed functioneert. In de VS is dat niet het geval: de partijen willen niet meer met elkaar onderhandelen. Maar Biden ­regeert nog steeds alsof je deals kunt sluiten met de Republikeinen. Bovendien heeft hij binnen zijn eigen partij niet veel marge. In de ­Senaat zitten ­vijftig Democraten en vijftig Republikeinen, maar twee Democratische senatoren, ­Kyrsten ­Sinema en Joe ­Manchin, stemmen naar eigen goeddunken, en niet altijd volgens de partijlijn.»

HUMO Joe Manchin weigerde recent de Build Back Better-wet goed te keuren, een miljardenplan met maatregelen rond ouderenzorg, kinderopvang en zorgverzekering.

MUDDE «Hij is heel machtig. Als hij naar de Republikeinen zou overstappen, zou zijn achterban zonder problemen opnieuw voor hem kiezen.»

HUMO Joe Biden heeft wel rust gebracht: hij twittert er niet op los zoals zijn voorganger, en beledigt niet om de andere dag iemand in de pers.

MUDDE «Joe Biden belichaamt democratie en verdraagzaamheid. Hij heeft zich meermaals voor transgender personen en de multi­culturele samenleving uitgesproken, dat is ongezien. En hij heeft inderdaad rust gebracht, maar dat is vooral in het voordeel van wie baat heeft bij het status quo. Na een decennialange neoliberale politiek is de Amerikaanse middenklasse ten einde raad: die mensen willen geen rust, maar verandering. Zij waren het die, hoewel ze doorgaans niet op Republikeinen stemmen, voor Trump hebben gekozen: hij beloofde het systeem op te blazen.

»Het grootste gevaar is nu dat de Republikeinen aan de verkiezingsregels sleutelen in de staten waar ze het voor het zeggen hebben. Zo kunnen ze met bureaucratische spitsvondigheden Democratische kiezers beletten te gaan stemmen. Vooral gekleurde kiezers dreigen daar het slachtoffer van te worden.»

HUMO Welke maatregelen zijn dat dan?

MUDDE «Stemmen per brief wordt moeilijker gemaakt, maar veel kiezers wonen niet vlak bij een stemlokaal, en er is geen openbaar vervoer. Als ze geen auto hebben, gaan ze gewoon niet stemmen. En dat zijn niet toevallig vooral gekleurde inwoners van ­wijken die traditioneel voor de ­Democratische partij stemmen.

»Daarnaast worden Democratische en niet-witte ­leden van kiescommissies, die moeten toezien op het eerlijke verloop van de verkiezingen, vervangen door Republikeinse aanhangers. Nu al zeggen de Republikeinen dat ze de uitslag in 2024 zullen aanvechten als ze verliezen. Dat hebben ze in 2020 ook gedaan, maar bij de volgende verkiezingen zullen de kiescommissies bijna volledig uit Republikeinen bestaan. De Democraten zouden dat kunnen verhinderen door op federaal niveau wetten te stemmen die eerlijke verkiezingen waarborgen. Maar Joe ­Biden lijkt de urgentie daarvan niet in te zien.»

HUMO Ook vicepresident Kamala Harris, die de ster van 2024 moet worden, is onzichtbaar.

MUDDE «De vicepresident is altijd relatief onbelangrijk geweest in de VS. Zo was Joe ­Biden niet belangrijk voor het beleid van Barack Obama. Hij kon wel zijn jarenlange ervaring in de Senaat delen om de jongere, zwarte president wegwijs te maken. ­Kamala Harris heeft veel minder ervaring en opereert in de luwte. Dat is ook normaal, geen enkele president wil een vicepresident die populairder is dan hijzelf. Maar Harris is nog onzichtbaarder dan ik had gedacht.»

HUMO Ze is verantwoordelijk voor immigratie: tot dusver beweegt er weinig op dat vlak.

MUDDE «Dat is één van de grote teleurstellingen van deze regering. Joe Biden en ­Kamala Harris zetten de immigratiepolitiek van Donald Trump gewoon voort. De Democraten kunnen ook nooit scoren als het over immigratie gaat. Een deel van hun kiezers wil wel dat de grenzen wat meer opengaan, maar een even groot deel is voorstander van een humaan maar repressief beleid. Tijdens haar bezoek aan Guate­mala raadde Harris de bevolking van Midden-Amerika af naar de VS te vluchten. Daarmee joeg ze progressieven die een humaner migratiebeleid willen, ­tegen zich in het harnas.

»Er werd ook veel van haar verwacht, maar ik weet niet of dat terecht was. We associëren mensen van kleur vaak met progressiviteit, maar ­Kamala Harris is niet buitengewoon progressief. Ze is zelfs vrij auto­ri­tair te noemen.»

Haatmail

HUMO U schreef onlangs in The Guardian dat de banden tussen Republikeinen en internationaal extreemrechts mainstream geworden zijn. Zien we de volgende jaren een nauwe trans-Atlantische samenwerking tussen extreemrechtse krachten?

MUDDE «Voorlopig is er nog geen duidelijk project. De Republikeinen blijven vooral met de VS begaan, maar ze kijken nu wat vaker over de grenzen. De Texaanse trumpist Ted Cruz, bijvoorbeeld, heeft onlangs een toespraak gehouden op een bijeenkomst van de Spaanse extreemrechtse partij Vox. Wellicht weet hij amper waar Vox voor staat, maar die partij probeert haar politieke invloed in Latijns-Amerika te vergroten met thema’s als de strijd tegen andersgeaarden en tegen het communisme. Dat zijn thema’s die ook de hispanics (Spaanstalige inwoners, red.) in de VS bezighouden. Cruz wilde met zijn toespraak, die snel online stond, die kiezers op het hart drukken dat ook hij anticommunistisch is, en dus tegen de regeringen in Venezuela, Cuba en Nicaragua, landen waaruit veel hispanics zijn gevlucht.»

HUMO Het doet denken aan de Europese tournee van Steve Bannon, de strateeg van Donald Trump die met The Movement contact zocht met onder anderen Marine Le Pen en Tom Van Grieken.

MUDDE «Wat je nu ziet, is niet het grote plan van ­­Steve ­Bannon. Maar de conservatieven leggen wel op internationaal niveau contacten met extreemrechts. Vóór het Trump-­tijdperk waagden alleen extreemrechtse randfiguren binnen de Republikeinse partij het dat te doen. Nu is het mainstream geworden. In het National Conservatism-project, bijvoorbeeld, vind je extreemrechtse ­figuren als ­­Tucker ­Carlson ­terug, de populaire host van Fox News. Hij is ­close met de Hongaarse premier Viktor ­Orbán, met Giorgia Meloni, de partijleidster van de ultraconservatieve partij Broeders van Italië, en enkele Britse conservatieve politici. Die toenadering zag je vroeger niet.»

HUMO In hoeverre houdt Trump zich daarmee bezig?

MUDDE «Trump heeft geen ­visie en is niet geïnteresseerd in de internationale politiek. Dat laat hij aan zijn entourage over. Hij kende Viktor Orbán niet eens toen die premier werd, en pas tweeënhalf jaar later mocht die op bezoek komen. Orbán heeft nochtans miljoenen uitgegeven aan lobbywerk bij Amerikaanse politici en bedrijven. Dat bezoek heeft hem uiteindelijk niet veel opgeleverd. Maar als Trump weer aan de macht komt, kan zijn entourage, die wél nauwe contacten heeft met Viktor Orbán, Giorgia Meloni of Marine Le Pen, hen een hart onder de riem steken. De steun van de Amerikaanse president kan veel betekenen. Stel je voor dat de leider van Vox wordt ontvangen door Trump: dat kan een enorme boost zijn voor die partij.»

HUMO U bestudeert extreem­rechts al jaren en bent erg actief op Twitter: krijgt u niet elke dag een karrenvracht haatmail?

MUDDE (lacht) «Ja. Op zich is dat niet zo erg, maar het is niet normaal dat mensen je dood wensen, of je aanmanen om het land te verlaten. Mij raakt het niet, maar diezelfde mensen gaan ook ­tekeer tegen jongere, vrouwelijke ­collega’s, en collega’s van kleur. Of ze klagen over mij bij het ­bestuur van de universiteit. Ze zeggen dan dat ik een marxist ben, en dat ik ontslagen moet worden. Maar ik ben vastbenoemd, ik maak me dus weinig zorgen. Voorlopig toch, want de Republikeinen willen nu aan het systeem van de vaste benoemingen ­tornen.»

HUMO Kijkt u als Europeaan aan een Amerikaanse universiteit met een andere blik naar extreemrechts dan uw Amerikaanse collega’s?

MUDDE «Ja. Tot enkele jaren geleden werd extreemrechts hier amper bestudeerd, dat vonden ze een typisch Europees fenomeen. Maar nu zijn honderden Amerikaanse wetenschappers gespecialiseerd in extreemrechts. Ook dat heeft een boost gekregen door ­Donald Trump.»