Premier Orbán smoort de vrije pers: tot vijf jaar cel voor ‘fout’ coronanieuws

Het Hongaarse parlement stemde maandag in met wetgeving die de macht van premier Viktor Orbán uitbreidt en die de vrije pers verder inperkt. Op het verspreiden van nieuws over de coronasituatie dat ‘onwaarheden’ bevat, staat voortaan tot vijf jaar cel. ‘Onze bronnen willen ineens niet meer met ons praten.’

Márton Sarkadi Nagy komt het gebouw uit waar hij die dag – officieel de eerste dag van de lockdown – naartoe is verhuisd. Diep in Józsefváros, de armste buurt van Boedapest, vond hij een kamer voor omgerekend 125 euro per maand: spotgoedkoop, zelfs in Hongarije. Er ligt wel een grote plas kots voor de deur. ‘Met zo’n lage huur hou ik het in deze situatie wel even uit,’ zegt hij, terwijl hij een sigaret opsteekt.

Als freelance-onderzoeksjournalist is Sarkadi Nagy bang dat hij zijn werk niet lang meer zal kunnen doen. In het afgelopen decennium werden honderden mediatitels in Hongarije opgekocht door regeringsgezinde zakenmagnaten, waardoor nu nog maar een handjevol onafhankelijk persuitingen over is: voornamelijk online. Het werd voor deze media in de afgelopen jaren al steeds moeilijker om te overleven, maar sinds het aanbreken van de coronacrisis is de druk vanuit de regering pas echt opgevoerd.

‘Ineens werd in de pro-regeringsmedia overal geschreven dat we politiek gemotiveerde paniek zaaien. We werden zelfs ‘coronacollaborateurs’ genoemd,’ zegt journalist Péter Magyari van de onafhankelijke nieuwswebsite 444. De onafhankelijke pers berichtte immers kritisch over de situatie in de ziekenhuizen, terwijl volgens de pro-regeringsmedia alles helemaal onder controle was. ‘Zogenaamde experts op televisie riepen dat we allemaal in de gevangenis zouden moeten worden gegooid.’

Vervolgens werd vorige week een berucht nieuw wetsvoorstel ingediend, dat premier Viktor Orbán niet alleen vrijwel onbeperkte macht in Hongarije geeft, maar dat ook een passage bevat dat specifiek gericht lijkt te zijn op de vrije pers: op het verspreiden van nieuws over de coronasituatie dat onwaarheden of ‘vervormde waarheden’ bevat die voor ‘onrust’ zorgen, staat voortaan tot vijf jaar cel. De wet werd maandagmiddag aangenomen in het parlement, waar de regering een tweederdemeerderheid heeft.

Bestaande wetgeving verbood het opzettelijk verspreiden van niet-kloppende informatie; deze nieuwe wet is vager en breder geformuleerd en het woordje ‘opzettelijk’ komt er ook niet meer in voor. Dat zorgt ervoor dat het voor journalisten moeilijk wordt nog kritisch over de huidige situatie te schrijven: voor je het weet, valt je artikel volgens de regering onder deze wet. ‘Ik zou zo graag willen zeggen dat we ons niet laten intimideren,’ zegt Magyari. Hij staat in zijn tuin: sinds zijn twee dochters niet meer naar school kunnen, werkt hij voornamelijk vanuit zijn huis in de heuvels van Boeda en interviewt hij telefonisch. ‘We zijn allemaal paranoïde, niet alleen journalisten. Ook onze bronnen willen ineens niet meer met ons praten.’

Toch kan Magyari het zich niet voorstellen dat de regering echt van plan is om journalisten in de cel te gooien. ‘Ik denk dat dit voornamelijk een poging is onze geloofwaardigheid om zeep te helpen. En het werkt: ik merk het al aan hoe mensen nu reageren als ik ze benader. Er hangt nu een sfeer van immoraliteit om ons heen – mensen willen liever niet meer meewerken, uit angst voor problemen.’

Geen zakenmagnaten als vangnet

Ook financieel loopt de onafhankelijke pers in Hongarije op de laatste benen: door de verlamde economie valt het laatste beetje advertentie-inkomsten langzaam weg. In tegenstelling tot de pro-regeringsmedia hebben de onafhankelijke nieuwswebsites geen zakenmagnaten achter zich die dergelijke klappen wel kunnen opvangen.

Volgens de regering zelf is de nieuwe wet puur en alleen gericht op het onder controle houden van de onrust rond de coronasituatie. Kritiek over persvrijheid wordt getypeerd als politiek gemotiveerd commentaar dat misstaat in zo’n crisissituatie.

Momenteel zijn er nog maar een paar honderd geregistreerde infecties in Hongarije, maar ontwikkelingen in andere landen maken duidelijk dat de situatie op elk moment uit de hand kan lopen. En de notoir gebrekkige gezondheidszorg in Hongarije is daar veel minder tegen opgewassen dan die in Spanje of Italië. Daarom is er meteen een lockdown afgekondigd, maar die zorgt weer voor economische problemen en die zullen de toch al arme Hongaarse bevolking hard treffen. Onrust zal in de komende periode moeilijk te voorkomen zijn.

Sarkadi Nagy denkt dat de regering juist daarom de volledige controle over het publieke debat wil hebben. Hij gebaart naar zijn nieuwe straat, die op een paar daklozen na helemaal verlaten is vanwege de lockdown.

Sarkadi Nagy «De crisis zelf zal Orbán uiteindelijk niet kunnen controleren: door de economische omstandigheden van de meeste mensen is het niet onwaarschijnlijk dat zich hier straks een kleine humanitaire ramp zal voltrekken. Maar het gesprek erover kan hij wel controleren: de conclusies die mensen trekken over wat er is gebeurd. Heeft zijn regering straks honderden onnodige doden en wijdverspreide armoede op het geweten? Of was Orbán de daadkrachtige held die Hongarije van corona heeft gered?»

(Trouw)