Psychedelisch reizen: ‘Vooral mijn mescalinetrip was spectaculair. Beangstigend spectaculair, zelfs’

2021 zou ons brengen waar we al zo lang naar hunkerden: de zomer van de vrijheid. Maar nieuwe varianten duiken op, de kaart van Europa kleurt rood en busladingen toeristen dragen besmettingen rond – de gedachte aan opnieuw een vakantiearme zomer wordt steeds hardnekkiger. De Amerikaanse voedingsexpert Michael Pollan (66), die ons leerde ons verstandig en gezond te voeden, heeft wel een ideetje: hebt u al eens een psychedelische vakantie op mescaline overwogen? ‘Ik heb een fantastische reis door mezelf gemaakt.’

Voor wie niet thuis is in de wereld van de psychedelische cactusextracten: mescaline is een hallucinogene stof die gewonnen wordt uit de peyote, een bolvormige cactussoort die vooral groeit in Mexico en het zuiden van de Verenigde Staten. Daar werd het geestverruimende middel al in de prehistorie ontdekt én gulzig gebruikt, onder meer om sjamanistische rituelen op te leuken. Een dosis van 200 à 500 milligram zou volstaan voor een trip naar hogere sferen die tot 12 uur kan aanhouden. Dat is maar één van de vele psychedelische reistips in ‘This Is Your Mind on Plants’, het nieuwe boek van de Amerikaanse voedingsexpert Michael Pollan, dat volgende week verschijnt.

De auteur gaat daarmee verder op de weg die hij in 2018 insloeg met ‘How to Change Your Mind’, waarin hij gretig experimenteert met acid en toad venom – paddengif, dus. Een schok voor zijn trouwe lezers, die uit eerdere bestsellers als ‘The Omnivore’s Dilemma’ (2006) en ‘In Defense of Food’ (2008) vooral inspiratie putten voor een uitgebalanceerd dieet dat weldadig is voor lijf en planeet. Hoe, wanneer en waarom is de fakkeldrager van de korte keten een psychonaut pur sang geworden? We krijgen Pollan aan de Zoom vanuit Berkeley, Californië, en checken eerst toch maar even of hij geen tekenen van intoxicatie vertoont. Geen glazige blik, geen lallende tong: Pollan is helemaal terug van zijn trip, en vertelt enthousiast over zijn wedervaren.

– Meneer Pollan, hoe vervelt een gerenommeerd voedseldeskundige tot pleitbezorger voor druggebruik?

MICHAEL POLLAN (lacht) «Laten we het vooral op ‘voorzichtig pleitbezorger’ houden: ik ben geen goeroe die iedereen aan het spul wil krijgen, hoor. Ja, ik breek een lans voor druggebruik, omdat het deuren in onze geesten kan openen waarvan we het bestaan zelfs niet vermoeden, maar dat wil niet zeggen dat ik blind blijf voor de negatieve gevolgen of wetenschappelijke feiten negeer. Mijn ervaringen met hallucinogene middelen waren heel positief, maar ik heb geprobeerd om ze in een genuanceerd en objectief verhaal in te passen.

»Om op uw vraag te antwoorden: mijn fascinatie voor geestverruimende stoffen is zeker geen plotse bevlieging. Ik zou het eerder een logisch uitvloeisel van mijn vroegere werk noemen: mijn onderzoeken en adviezen spitsten zich vooral toe op organische voedingsmiddelen, die vrij in de natuur voorkomen of op een milieuvriendelijke manier worden gekweekt. De stap naar drugs was dus niet zo groot, want de meeste zijn – minstens ten dele – opgebouwd uit natuurlijke bestanddelen.»

– Was u dan uitverteld over verantwoorde voeding?

POLLAN «Ja en nee. Ik kan me nog altijd vreselijk opwinden over de manier waarop we met voedsel omgaan, en vooral over hoe het geproduceerd wordt. De industriële landbouw verwoest onze planeet, al die gigantische vleesverwerkende bedrijven op kop. Wat mij betreft, horen hun praktijken thuis in hetzelfde rijtje als pakweg de slavernij of genocides. Ik blijf ervan overtuigd dat we over een kleine eeuw hoofdschuddend zullen terugkijken op wat we nu aan het doen zijn.

»En toch kreeg ik een paar jaar geleden het gevoel dat ik alles al eens gezegd had, dat het tijd was om het geweer van schouder te veranderen. Ik naderde de zestig en wilde ook eens een ánder verhaal vertellen. Daarom heb ik me toegelegd op een aspect dat in mijn leven altijd onderontwikkeld is gebleven: het spirituele. Ik ben een man van feiten, en die laten zich moeilijk verzoenen met al dat vage gebazel over bovennatuurlijke krachten, universeel bewustzijn en wat weet ik nog allemaal. Maar tegelijk was ik een tikkeltje jaloers op mensen die zich wél helemaal overgeven aan zulke ervaringen – en dus ben ik op onderzoek uitgegaan.»

– U hebt uw hele leven in de grond zitten wroeten, en wilde uw blik nu naar de sterren richten: zoiets?

POLLAN «Ik zou het niet mooier kunnen omschrijven (lacht). Met dat verlangen sloot ik me gewoon aan bij een traditie die van alle tijden en van alle volkeren is: de mensheid geeft zich al duizenden jaren over aan allerhande natuurlijke genotsmiddelen om naar de sterren te reiken. Cannabis, opium, tabak, alcohol, paddenstoelen, cocabladeren... Als het de pijn of de verveling wegnam, werd het gebruikt. De Azteken tripten op mescaline bij religieuze ceremonies, op de Antillen rookten ze paddengif als afrodisiacum, de oude Grieken wisten héél goed dat die mooie klaproosjes in de tuin niet alleen als versiering dienden... Zo kan ik nog honderden voorbeelden geven. Alleen de Inuit hebben nooit meegedaan, want in Groenland groeit niets.

»Heb je ooit gehoord van de Mysteriën van Eleusis? Dat waren feesten ter ere van de Griekse godin Demeter waar kykeon werd gedronken, een brouwsel op basis van beschimmelde gerst. Die schimmel – claviceps heet-ie – is verwant met het hoofdbestanddeel van lsd en heeft een sterk hallucinogene werking. Plato was naar verluidt een grote fan.»

– Plato, één van de grondleggers van de westerse filosofie, was een lsd- gebruiker?

POLLAN «En nog geen klein beetje! (lacht) We gaan Plato toch geen ordinaire drugsverslaafde noemen, of wel? Hij was trouwens niet de enige filosoof die het geregeld in hogere sferen ging zoeken: heel wat belangrijke ideeën en theorieën die onze moderne samenleving mee hebben gevormd, zijn hoogstwaarschijnlijk ontsproten aan – al dan niet licht – benevelde geesten.»

LEGALISEER MEER

– Tijdens uw ontdekkingstocht hebt u zelf paddo’s, lsd, paddengif, mescaline en MDMA gebruikt. Welk eff..

POLLAN (onderbreekt) «Ik ben veel geduldiger geworden. (Grinnikt) Sorry, meestal toch. Mijn vrouw zegt ook dat ik veel meer opensta voor emotionele gesprekken, en ik mediteer nu elke dag: vroeger vond ik dat allemaal tijdverlies.

»Vooral mijn mescalinetrip was spectaculair – beangstigend spectaculair, zelfs. Ik ben bijna 12 uur onder invloed geweest, en heb een fantastische reis door mezelf gemaakt. Al mijn zintuigen stonden op scherp, en voor het eerst in mijn leven gingen mijn emotionele sluisdeuren volledig open: ik werd overspoeld door gevoelens die ik nog nooit eerder had ervaren. Het was een bevrijding, ik kan het niet anders omschrijven – en dat in volle pandemie, terwijl ik in feite opgesloten zat (lacht).

»Ook in normale tijden zou ik iedereen aanraden wat ik heb gedaan. Kijk eens om je heen: de wereld draait dol, onze levens worden dag na dag virtueler en digitaler, en we laten ons allemaal meesleuren in die mallemolen. De cijfers liegen er niet om: we kunnen dat niet aan. Meer mensen dan ooit kampen met depressies of andere mentale problemen. Als we dat probleem deels kunnen oplossen door af en toe eens mind-meltingly high te worden, waarom niet? Waarom schieten we nog altijd in een kramp wanneer het over geestverruimende middelen gaat? In plaats van drugs te criminaliseren, kunnen we beter eens goed nadenken over hoe we er op een gezonde manier mee kunnen omgaan.»

– Legaliseren, dus?

POLLAN «Wat heeft die war on drugs nu eigenlijk opgeleverd? De Amerikaanse president Richard Nixon is ermee begonnen in de jaren 70, en we zijn ’m nog altijd aan het verliezen. Het enige wat we eraan overhouden, is een ontwrichte samenleving – in de VS werden de drugswetten de voorbije decennia vooral gebruikt als excuus om zoveel mogelijk zwarten en latino’s in de bak te draaien. Wanneer gaan we eindelijk eens leren dat repressie niet werkt? Als je de hele business zomaar in de handen van onderwereldfiguren duwt, wéét je toch dat er problemen van komen?

»Nu, gelukkig beginnen de geesten hier en daar een beetje te rijpen. Cannabis is ondertussen legaal in zestien staten van de VS. Washington, D.C. heeft paddo’s uit de strafwet gehaald, patiënten met PTSS (posttraumatische stressstoornis, red.) worden behandeld met kleine dosissen MDMA... Het is allemaal nog heel voorzichtig, en bij lange niet genoeg, maar we evolueren wel in de goede richting.»

– Is het dan niet goed om voorzichtig te zijn? Zelfs een softdrug als cannabis wordt in verband gebracht met zware psychoses en ernstige verslavingsrisico’s.

POLLAN «Natuurlijk, begrijpt u mij niet verkeerd: als het over de legalisering van drugs gaat, moeten we héél waakzaam zijn. Het zou een vergissing zijn om tegen de mensen te zeggen: ‘Alsjeblieft, vanaf nu mag alles: doe maar wat je wilt!’ Dat is wat je nu bijvoorbeeld ziet in Californië, waar de marketingmachine op volle toeren draait: massale reclamecampagnes doen de verkoop van cannabis door het dak gaan, en niemand stelt zich nog vragen over hoe sterk dat spul eigenlijk is, of hoeveel je ervan mag gebruiken.

»Legaal druggebruik moet een sterk kader hebben: de maatschappelijke context moet zich ertoe lenen om op een veilige, verstandige manier te gebruiken, en een vangnet bieden als het misloopt. Set and setting zijn de sleutels voor een goeie trip, een veilige omgeving én betrouwbaar gezelschap. Je kunt immers nooit met zekerheid voorspellen wat bepaalde stoffen met je brein zullen uithalen – er zijn genoeg voorbeelden van zachtaardige mensen die plotsklaps in sadistische maniakken veranderen of angstaanjagende visioenen krijgen van killerrobots of gigantische insecten. Zulke effecten krijg je als je zomaar wat doet en de wetenschap achter geestverruimende middelen uit het oog verliest.»

WOLK VAN POST-ITJES

– Loopt u dan niet een beetje hard van stapel in uw boek? Het lsd-gebruik in Silicon Valley, waar de werknemers van techbedrijven microdoses nemen om alerter en creatiever te zijn, zet u weg als ‘kinderspel’. U pleit zelfs voor total ego dissolution, een staat van ‘vloeibaar bewustzijn’: dat klinkt behoorlijk heftig.

POLLAN «Dat is het ook, maar ik herhaal: als je dat in een gecontroleerde omgeving doet, is het perfect veilig.

»Kijk, als je pakweg 40 milligram psilocybine neemt (het actieve bestanddeel van paddo’s, red.), word je niet alleen van je sokken geblazen. Je raakt er ook nog eens van overtuigd dat die sokken moordlustige reptielen zijn, die je willen verslinden terwijl ze a capella Elton John-liedjes zingen (lacht). Dat soort dingen doe ik dus níét. Mijn mescalinetrip heb ik bijvoorbeeld thuis gemaakt, onder deskundige begeleiding, en de dosis was zorgvuldig bepaald.

»Het effect was... onwaarschijnlijk. Ik leg u even uit wat ik precies bedoel met die ego dissolution: ik zag mijn hele persoonlijkheid voor ogen, die vervolgens ontplofte in een wolk van blauwe post-itjes die langzaam neerdwarrelden in een grote verfplas aan mijn voeten. Daar stond ik dan, volkomen zorgeloos, gewoon naar al die stukjes van mezelf te kijken. Briefje per briefje heb ik mezelf ontleed, ontdekt en herontdekt.»

– U hebt onderzocht wat er op dat moment precies met uw brein gebeurd was.

POLLAN (knikt) «Alles heeft te maken met het defaultnetwerk (default-mode network, DMN): het deel van onze hersenen dat zich vooral bezighoudt met de ‘binnenwereld’. Als je ’s nachts de slaap niet kunt vatten omdat je in bed ligt te piekeren, heb je dat aan het DMN te danken: bij gebrek aan prikkels uit de buitenwereld wordt dat deel van je hersenen actief, waardoor je begint te tobben over gebeurtenissen uit het verleden of je zorgen maakt over de toekomst. Daarom staat er ook een sterke rem op, want als je de hele dag loopt te malen, kun je natuurlijk niet functioneren. Helaas werkt die rem té goed: hij legt onze hersenen aan de leiband, en verhindert zo dat ze ongebreideld aan het associëren slaan. Op die manier worden heel wat creatieve inzichten en wilde fantasieën in de kiem gesmoord.

»Hersenscans hebben aangetoond dat baby’s en kinderen die rem niet hebben, omdat hun brein nog niet volledig ontwikkeld is. Dat is de verklaring voor die prachtige, onschuldige staat van verwondering waarin ze continu lijken te verkeren: alles is nieuw, alles is mooi, elke minuut is een ontdekkingsreis. Zij hebben wat ik in mijn boek een ‘lantaarnbewustzijn’ noem: hun hersenen beschijnen op elk moment hun volledige omgeving, waardoor elke indruk in alle hevigheid binnenkomt. Kinderen zijn dus eigenlijk de hele tijd high (lacht). Naarmate je ouder wordt, versmalt die lichtbundel en krijg je een ‘schijnwerperbewustzijn’: je kunt je veel beter focussen op één taak of situatie, maar tegelijkertijd verlies je het vermogen om onbevangen naar de wereld te kijken.»

– En mescaline herstelt dat vermogen?

POLLAN (knikt) «Ja, het haalt die rem weg. Je treedt als het ware uit jezelf, en laat alles achter wat je in nuchtere toestand hoofdbrekens bezorgt: alle schaamte, frustraties, woede... die je in de loop der jaren hebt opgekropt, verdwijnt als sneeuw voor de zon. Dat laat je toe om jezelf te zien zoals je écht bent – veel mensen durven dat gaandeweg uit het oog te verliezen. En wat nog mooier is: de gedachten die je tijdens de trip hebt ervaren, kunnen nog maandenlang nawerken. Er zijn nieuwe banen getrokken in je hersenen, en door die reset kun je je bevrijden van bepaalde slechte gewoontes waarin je bent vastgeroest. Zeker als je een bepaalde leeftijd bereikt hebt, bijvoorbeeld een jaar of zestig, zoals ik, wordt het moeilijker om destructieve patronen te doorbreken – denk maar aan een chronisch laag zelfbeeld, overdreven jaloezie of een verslaving. Mescaline kan dan een wondermiddel zijn om een nieuwe start te nemen.»

– Hoor ik dat goed: we moeten drugs nemen om onze verslavingen te bestrijden?

POLLAN «Klinkt goed, hè? Alle boomers aan de drugs! (lacht) Maar, beste boomers, hou altijd deze gouden raad in gedachten: wees alsjeblieft voorzichtig, zoals ik. En als je zelf psychedelica kopen een stap te ver vindt, drink dan gewoon leidingwater: dat zit toch vol coke.»

© The Sunday Times Magazine
Michael Polan, ‘This Is Your Mind on Plants’, Penguin Press