Psychologe Claire Joassart: ‘Jongeren trekken nu alles in twijfel: heeft het allemaal nog wel zin? Die verzuchting hoorde ik vroeger nooit’

De vzw Klimaatzaak lanceerde eind 2022 een oproep: vertel ons hoe jouw leven vandaag al wordt beïnvloed door de klimaatverandering. Uit hun achterban – vooral mede-eisers in de rechtszaak die ze hebben aangespannen (én gewonnen) tegen verschillende Belgische overheden wegens nalatig klimaatbeleid – kwamen honderden reacties. Het leverde uiteenlopende verhalen op die ze zeker zullen vertellen voor het hof van beroep, waar ze in september hun strijd voortzetten: een oceanograaf ziet de ene diersoort na de andere verdwijnen, een zeilinstructeur moet tijdens de hete zomers steeds vaker cursisten met een zonneslag van het water plukken, een bierbrouwer merkt dat het brouwproces van zijn lambiek zonder strenge winters verstoord raakt. Humo sprak met een reeks ervaringsdeskundigen. Vandaag: de psycholoog.

Doorgaans komen studenten bij Claire Joassart (43) op gesprek omdat hun studie niet vlot of omdat ze worstelen met een persoonlijke kwestie. Maar tegenwoordig moet de studentenpsycholoog van de Université Catholique de Louvain steeds vaker aan de slag met angsten en mentale klachten rond het klimaat.

CLAIRE JOASSART «Het is begonnen na de klimaatmarsen van 2018. Voordien was klimaatangst me nooit opgevallen bij mijn studenten. Maar ik begrijp hen heel goed: ik heb zelf met klimaatangst geworsteld.

HUMO Wanneer was dat?

JOASSART «Dat was nog vóór de klimaatmarsen. Ik weet het nog goed: ik ging naar een lezing van Jean-Pascal van Ypersele op de universiteit. Het was alsof de hemel op mijn hoofd viel. Toen ik weer buiten stond, wist ik zelfs niet meer hoe ik heette (lacht).

»Ik ben me als een gek beginnen te informeren. Ik wist wel dat klimaatverandering bestond, maar ik was me helemaal niet bewust van de nood waarin we verkeren. Ik zat in allerlei Facebookgroepen over het klimaat, volgde de berichtgeving op de voet. Op een bepaald moment heb ik mezelf daar een tijdje tegen moeten beschermen, om mijn evenwicht terug te vinden. Ook mijn kinderen hebben me daarbij geholpen. Mijn jongste zei: ‘Mama, je doet jezelf pijn en je valt ons ermee lastig. Stop ermee.’ (lacht) Zij is ook heel goed op de hoogte van de problematiek, maar ze heeft sneller dan ik een manier gevonden om ermee om te gaan.

»Wat me ook heeft geholpen, is iets heel concreets doen voor een ander. Ik weet dat ik onze politici niet zo ver zal krijgen dat ze écht iets doen voor het klimaat. In plaats daarvan help ik nu migranten: een halve dag per week vang ik ze op met thee, koffie en een babbel. Dat leek me wel gepast, aangezien ons door de klimaatverandering een gigantische migratiecrisis te wachten staat. Het geeft me het gevoel dat ik toch wat controle terugneem. Ik voel me niet meer compleet machteloos.»

HUMO Door uw angst kon u de studenten wellicht beter helpen?

JOASSART «Ik luister zonder twijfel met meer aandacht als studenten over hun angst vertellen, ik heb er extra voelsprieten voor. Eén studente was een slachtoffer van de overstromingen van de zomer van 2021. Ze had het water plots zien opkomen en was ternauwernood ontsnapt. Ook de dagen nadien was ze enorm angstig. Het was een overduidelijk geval van posttraumatische stress, sinds de overstromingen voelde ze zich niet meer veilig. Ze had het gevoel: het kan zó opnieuw gebeuren, de kans dat ik sterf aan de klimaatverandering is reëel. Toen ze bij mij aanklopte, ging het zo slecht dat haar studie in het gedrang kwam.

»Gelukkig vormt zij een uitzondering. Veruit de grootste groep van studenten die ik zie, zit met algemene angst voor de toekomst. Ze maken zich zorgen over het klimaat, maar ook over de pandemie, de oorlog in Oekraïne, de energiecrisis… Ze vragen zich af hoe hun toekomst eruit zal zien, of het nog wel verantwoord is kinderen op de wereld te zetten, en of ze niet beter iets met hun handen zouden doen dan met hun neus in de boeken te zitten. Ze trekken alles in twijfel: heeft het allemaal nog wel zin? Die verzuchting hoorde ik vroeger nooit.»

HUMO Wat voor jongeren vallen ten prooi aan klimaatangst?

JOASSART «Doorgaans zijn ze erg goed geïnformeerd: studenten bio-ingenieur, geografie, biologie… Vaak zijn ze ook heel geëngageerd, doen ze zelf hun best om de klimaatverandering tegen te gaan, maar hebben ze het moeilijk met de kloof tussen wat zou móéten gebeuren en wat politici daadwerkelijk doen. Op een bepaald moment krijgt de angst de overhand en belanden ze in een crisis.»

HUMO Een klimaatdepressie?

JOASSART «Zo zou je het kunnen noemen. Het zijn niet zomaar wat angstjes. Ze komen hun bed niet meer uit, surfen alleen nog op het internet: overstroming hier, natuurramp daar, hongersnood in Afrika… Het neemt hun hele denken over. Ze storten in, zitten de hele dag te huilen, vragen zich af waarom ze nog zouden doorgaan: ‘We gaan er toch allemaal aan!’

»In hun omgeving kunnen ze hun zorgen vaak niet kwijt. Hun ouders en grootouders zeggen: ‘Je bent nog jong, de wereld ligt aan je voeten!’ Maar die generatie is in een totaal andere wereld opgegroeid, na de oorlog leek alles mogelijk. Terwijl de jongeren natuurlijk denken: ‘Maar jullie hebben ons een wereld nagelaten die naar de knoppen is.’ Zo is er in hun familie veel onbegrip. Als ze bij mij belanden, voelen die jongeren zich eenzaam en verloren.»

HUMO In de jaren 80 hadden we zure regen en een gat in de ozonlaag, maar toen sprak niemand over klimaatangst.

JOASSART «Het valt niet te ontkennen dat het sindsdien alleen maar is achteruitgegaan met het klimaat. De temperatuur op aarde stijgt. We wéten dat onze CO2-uitstoot naar beneden moet, maar in plaats daarvan stoten we alleen méér uit. Daar zijn die studenten zich erg van bewust.

»Covid zit er wellicht ook voor iets tussen. Het heeft de vraag ‘Waar gaat het met de wereld naartoe?’ alleen maar urgenter gemaakt. We zijn nog altijd jongeren aan het oprapen die door corona zijn onderuitgegaan.»

HUMO Hoe helpt u de studenten over hun klimaatangst? U kunt niet zeggen dat het wel goed komt.

JOASSART «O nee! Ik zal hen nooit tegen beter weten in geruststellen, dat zou respectloos zijn. Ik probeer vooral te luisteren naar wat ze me vertellen – ik weet best dat ze gelijk hebben – en hun gevoelens zeker niet te minimaliseren. Dat krijgen ze al genoeg te horen.

»Studenten komen bij mij voor een kort traject van een drietal gesprekken. Merk ik dat ze meer nodig hebben, dan verwijs ik hen door naar specifieke therapie. Dat heb ik bijvoorbeeld gedaan bij de studente met posttraumatische stress. Maar meestal gaat het na een paar gesprekken merkbaar beter. Dat vind ik geruststellend: ze nemen hun lot weer zelf in handen, liggen niet meer de hele dag in bed naar filmpjes te kijken over hoe catastrofaal het met de wereld gesteld is.»

HUMO Raadt u hun aan het nieuws helemaal af te zweren?

JOASSART «Zo direct zal ik het nooit stellen. Ik zeg hun wel dat ze het recht hebben om zich een tijdje af te schermen van die klimaatberichten, om zichzelf weer op de rails te krijgen. Zij denken vooral: ‘Ik mag de strijd niet opgeven, want dan is alles verloren.’ Maar het heeft geen zin om zorg te dragen voor de planeet als je jezelf niet verzorgt.

»Ik leg hun uit hoe onze psyche werkt, en dat wat ze voelen heel normaal is. Vaak hebben ze het gevoel helemaal anders te zijn dan de rest, maar ik zou bijna zeggen dat de ánderen in ontkenning leven (lachje). Vervolgens leg ik hun de verschillende fases van rouw uit.»

HUMO Is klimaatangst dan een vorm van rouwen?

JOASSART «Helemaal. Die jongeren zijn een bepaalde blik op de wereld kwijt en die krijgen ze nooit meer terug. Dat gaat gepaard met een gevoel van rouw.

»Ik zou kunnen zeggen: klimaatangst is een angststoornis als alle andere, en zo behandel ik ze ook. Maar dat klopt niet, een angststoornis heeft vaak een totaal irrationele kant. Denk aan een spinnenfobie: die is niet rationeel, want het gemiddelde spinnetje kan je niks maken. Het bijzondere aan klimaatangst is dat net de best geïnformeerden eraan ten prooi vallen.

»Het rouwproces doorloopt verschillende fasen: ontkenning, verdriet, woede… Ik probeer mijn studenten te laten inzien dat wat ze nu voelen een fase is, dat er straks ook weer iets anders komt. Woede is al een veel betere fase om door te maken dan verdriet. Vanuit die woede stappen sommigen over naar activisme. Dan verliezen ze zich tenminste niet in een depressie.

»De laatste fase van rouw is aanvaarding, maar daarmee bedoel ik niet dat ze zich moeten neerleggen bij de situatie zoals ze is. Die situatie ís onaanvaardbaar. Het gaat er eerder om dat je aanvaardt dat het oké is om geraakt te worden door dingen die de mensheid en onze aarde in gevaar brengen. Vroeger werkte ik met studenten met een fysieke beperking of een chronische ziekte. Ik begeleidde bijvoorbeeld een meisje met terminale kanker: zelfs zo’n jong en totaal onrechtvaardig einde hoeft je er niet van te weerhouden het leven ten volle te leiden. Niemand weet wat de toekomst brengt, maar zolang er leven is, is er hoop, en kun je er alles uithalen wat erin zit.

»Wat me als psycholoog opvalt, is dat die klimaatangst zo dichtbij komt. De vragen waarmee die jongeren zitten, stel ik mezelf ook. Als zo’n student me vraagt of het nog wel verantwoord is om kinderen op de wereld te zetten, dan verplicht dat me om naar mezelf te kijken: ik heb ook twee kinderen. Terwijl ik die studente met posttraumatische stress begeleidde, zat ik thuis zelf met een ondergelopen kelder. De grens tussen privé en professioneel vervaagt op een manier die niet aan de orde is als ik iemand begeleid met anorexia of zelfmoordgedachten.»

HUMO Maakt dat uw job moeilijker?

JOASSART «Moeilijker zou ik niet zeggen. Misschien maakt het me vooral empathischer.»