Racisme en naziverheerlijking bij Schild & Vrienden: ‘In een map zaten 200 pagina’s met chatgesprekken over hoe de leden me de mond zouden snoeren. Heel akelig’

‘Het was allemaal maar om te lachen,’ zei Dries Van Langenhove in 2018 na de onthullende ‘Pano’-reportage over het dubbele gezicht van zijn extreemrechtse groepering Schild & Vrienden. Vijf jaar later start in Gent het proces waarop hij samen met zes andere leden van de omstreden jongerenorganisatie wordt vervolgd voor het verspreiden van racistische en antisemitische haatberichten. Een proces met een torenhoge politieke inzet, dat vanuit zowel linkse als rechtse hoek met argusogen wordt gevolgd. Maar waar gaat het precies over? En hoe gaat het vandaag met Schild & Vrienden?

Maart 2018. De 24-jarige rechtenstudent Dries Van Langenhove laat zich in De Morgen interviewen over zijn -nieuwe jongerenvereniging Schild & Vrienden, die almaar vaker in de kijker loopt. Ze stellen zich voor als een rechtse organisatie van jonge, fitte, nationalistische jongeren die de Vlaamse jeugd ‘weerbaar’ wil maken. De leden dragen blazers, zijn welbespraakt, doen aan krachttraining en stralen fatsoen uit. Ook hun stichter Van Langenhove, die in het interview vertelt dat hij streng over de reputatie van zijn vereniging waakt. Toetreden tot Schild & Vrienden kan alleen op voorspraak van bestaande leden. ‘Zo weten we zeker dat je te vertrouwen bent,’ zegt Van Langenhove in de krant. ‘Anders bestaat het gevaar van infiltratie door tegenstanders en provocateurs. Voor je het weet, brengt zo iemand een nazigroet om ons te beschadigen, en dan is onze reputatie om zeep.’

September 2018. In de rangen van Schild & -Vrienden breekt paniek uit na een aflevering van het actuaprogramma ‘Pano’ op Eén, waarvoor VRT-journalist Tim Verheyden de beweging zes maanden heeft gevolgd. Wat ze bij Schild & Vrienden niet wisten, is dat de VRT-journalist erin is geslaagd om posts te lezen in hun besloten chatgroepen op Facebook en het chatplatform Discord. Daar gaan ze zich dagelijks te buiten aan racisme, vernedering van vrouwen, antisemitisme en naziverheerlijking. Zodra ze dat doorhebben, net vóór de reportage wordt uitgezonden, beginnen leden massaal berichten te verwijderen.

‘Zeg mij eens alle erge dingen van Discord,’ vraagt Van Langenhove op Telegram. ‘Welke erge dingen stonden daarop? Ik MOET dat echt weten, want ik kan daarvoor vervolgd worden dus moet ik me kunnen verdedigen.’ ‘Bijna alle erge shit is verwijderd vóór de reportage,’ luidt het antwoord van één van de leden. ‘Alle referenties met Jews, Jew, Jood, Joden zijn weg. Niks antisemitisch meer. Neger ook.’

Het is te laat. Het ontluisterende beeld dat ‘Pano’ van de vereniging schetst, lijkt in niets op de deugdzame jeugdbeweging waarover Dries Van Langenhove het in De Morgen had. Op tv wordt een selectie van de grofste memes en berichten getoond. ‘Wat is de gelijkenis tussen een neger en een vélo? Ze werken pas als er een ketting aan hangt.’ ‘Wat is het verschil tussen een vrachtlading dode moslimbaby’s en een vrachtlading bowlingballen? Bowlingballen krijg je niet op een hooivork.’ In fotocollages worden zwarte mensen met knaagdieren, chimpansees of gorilla’s vergeleken. Een Afrikaanse kleuter wordt een ‘tyfusneger’ genoemd die met ‘de zweep’ naar school gestuurd moet worden.

Ook de Holocaust blijkt een favoriet onderwerp. ‘Het verschil tussen een Jood en een pizza? Een pizza schreeuwt niet in de oven.’ ‘Het verschil tussen een Jood en een stuk zeep? Een stuk zeep gaat langer dan 5 minuten mee in de douche.’ Er komen afbeeldingen voorbij van een Joodse Rolex met de afbeelding van een gasmeterteller, een versnellingsbak in de vorm van een hakenkruis met als commentaar ‘Full gas’, een schop met een bergje as erop met als bijschrift ‘How to pick up Jewish chicks’.

TWEE GEZICHTEN

Tim Verheyden maakte destijds voor het eerst kennis met Schild & Vrienden door – hoe kon het anders? – een filmpje op Facebook.

TIM VERHEYDEN «Ik zag beelden van aanslagen en uit de hand gelopen protesten, ook in Brussel en Antwerpen. Ze waren op onheilspellende muziek gemonteerd. Op het einde keken jongemannen in blauwe T-shirts recht in de lens: ‘Is dat de toekomst die we willen?’ Dat bleef hangen, omdat het zo contrasteerde met mijn eigen wereld.

»Ik heb Dries Van Langenhove twee keer gesproken. Ik mocht zijn organisatie zes maanden volgen voor een reportage, maar hij probeerde me voortdurend te controleren – hij vertrouwde me niet. Toen Schild & Vrienden zou deelnemen aan een betoging over de rechten van de blanke boeren in Zuid-Afrika, bijvoorbeeld, wilde ik er absoluut bij zijn: het was de eerste protestactie van de beweging sinds ik ze volgde. Maar ik was niet welkom. ‘Er zal toch weinig volk opdagen,’ zei Dries Van Langenhove. De dag erna zag ik op foto’s dat ze met minstens zestig leden aanwezig waren geweest. Ik begon te beseffen dat er meer speelde dan ik te zien kreeg. En dus ben ik beginnen te graven.»

HUMO Je infiltreerde in de geheime chatgroepen van Schild & Vrienden.

VERHEYDEN «Ik zag memes, veel memes. Eerst dacht ik: oké, dat zijn enkele aangebrande grappen onder vrienden. Maar de hoeveelheid en de brutaliteit choqueerden me. Elke dag opnieuw passeerden er memes waarin ze Adolf Hitler verheerlijkten, de Holocaust in het belachelijke trokken of zwarte mensen kleineerden. Dúízenden berichten: dat was niet meer onschuldig. Ze dienden een hoger doel: een radicaal gedachtegoed verspreiden en extreme ideeën aanvaardbaar maken in de samenleving. Met dat doel werden in die besloten groepen ook memes besteld, die daarna op Facebook-accounts met veel volgers verschenen.»

HUMO Tezelfdertijd bespraken ze achter gesloten deuren hoe ze hun extreme ideeën in de praktijk konden brengen.

VERHEYDEN «Die spreidstand wilde ik absoluut laten zien. Vóór de camera had Dries Van Langenhove het over relatief onschuldige dingen als ‘weerbaarheid’ en ‘opkomen voor jezelf’, maar achter de schermen schreef hij: ‘De dag van geweld komt nog wel, hoor, ik weet welke kant voorbereid zal zijn en welke niet.’ In de chatgroepen pronkten leden met wapens en fantaseerden ze over knokploegen die linkse doelwitten zouden opwachten in treinstations.

»Ze wilden ook zoveel mogelijk rechts-conservatieve mannen invloedrijke posities laten innemen, want ‘het politiek correcte links’ had in hun ogen te veel macht. ‘De lange mars door de instellingen’ noemden ze dat (een verwijzing naar de communistische revolutie in China van Mao Zedong, red.). En het lukte: door online te mobiliseren raakten leden van de beweging verkozen in de Vlaamse Jeugdraad en de raad van bestuur van de Universiteit Gent.»

HUMO Dries Van Langenhove ontkende alles toen u hem met het bewijsmateriaal confronteerde.

VERHEYDEN «Hij heeft toen gelogen. Waarschijnlijk was hij verrast door onze vragen. Achter de schermen heerste paniek. Op Facebook werd nog gevraagd: ‘Hoe komen ze aan al die beelden uit de Discordgroep?’ Dries Van Langenhove had iedereen op het hart gedrukt om ‘NOOIT’ – in hoofdletters, dus – screenshots te delen uit een besloten groep.

»Ik had verwacht dat de reportage stof zou doen opwaaien, maar niet dat het gerecht tussenbeide zou komen. Daar ben ik als journalist ook niet mee bezig.»

EINDBAAS

Daags na de ‘Pano’-uitzending start het Gentse parket een onderzoek naar het verspreiden van haatberichten door de jongerenvereniging. Door die snelle reactie kunnen IT-speurders een groot deel van het door Schild & Vrienden gewiste materiaal terugvinden. Er zitten ook chatberichten bij die Dries Van Langenhove heeft gepost, zoals: ‘DISSAPEAR DAN TERUG NAAR AFRIKA HE WIJF’ (19 augustus 2018), ‘Klinkt als een faggot neger’ (20 augustus 2018), ‘Allemaal makakken’ (20 augustus 2018) of nog: ‘Zonet op de tram, ik zie in de verte een groepje vrouwelijke makakken zitten (het type met veel sjmink en jesten, aka ‘kechs’). Ik hoor ze zeggen: ‘Ja, ’t is hem.’ Ze stappen af, en net voor de deur toegaat zegt ze tegen mij: ‘Racist.’ Geen enkele kans op een weerwoord van mij. Lekker laf’ (8 maart 2018).

Vijf jaar later en na veel procedurekwesties en vertragingsmanoeuvres is het onderzoek eindelijk afgerond en kan de zaak in de rechtbank behandeld worden. Er zijn zeven beklaagden, allemaal leden van Schild & Vrienden die erg actief waren in de chatgroepen, onder wie Dries Van Langenhove. Vier dingen worden hun ten laste gelegd: het aanzetten tot haat en/of geweld, het minimaliseren of goedkeuren van de Holocaust, het verspreiden van denkbeelden gebaseerd op rassensuperioriteit, en lidmaatschap van een vereniging die kennelijk discriminatie verkondigt. Daarnaast wordt Dries Van Langenhove ook vervolgd voor de verkoop van pepperspray.

‘De combinatie van die vier aantijgingen komt niet vaak voor en bewijst de ernst van de zaak,’ zegt Jos Vander Velpen, die optreedt als advocaat van de Liga van de Mensenrechten, één van de vijf burgerlijke partijen in de rechtszaak.

JOS VANDER VELPEN «Voor Dries Van Langenhove is het uiterst vervelend dat hij zich alsnog voor negationisme moet verantwoorden voor de rechtbank, gezien zijn banden met Vlaams Belang. Het verheerlijken van Hitler, het lachen met verbrandingsovens en met de Holocaust: dat is niet meer de stijl van Vlaams Belang. Vandaag gaat het bij hen meer over migratie en omvolking. Negationisme kunnen ze niet meer verkopen, beseffen ze. Ik kan me voorstellen dat ze daarom afstand nemen van die figuur.»

HUMO Verklaart het ook waarom Dries Van Langenhove in februari plots is gestopt als parlementslid voor Vlaams Belang?

VANDER VELPEN «Hij was al twee weken uit de Kamer vertrokken toen het hof van beroep besliste om hem alsnog voor negationisme te vervolgen. Maar ik denk dat Vlaams Belang al lang wist dat er onweer op komst was.»

HUMO Van Langenhove is ervan overtuigd dat hij vrijgesproken zal worden, omdat hij zelf nooit negationistische berichten heeft gepost.

VANDER VELPEN «Om precies die reden had de raadkamer aanvankelijk beslist hem niet te laten vervolgen voor negationisme. Hij zou zich alleen wegens racisme voor de rechtbank moeten verantwoorden. Dat vond ik nogal kras. Samen met oud-magistraat Henri Heimans zijn we tegen die beslissing in beroep gegaan. Want ook al postte hij die berichten niet zelf, Van Langenhove stelde zijn platformen wel ter beschikking van Schild & Vrienden-leden die de Holocaust in het belachelijke trokken. Hij wist wat er verscheen, en deed geen enkele poging om berichten en beelden te blokkeren, hoewel hij dat als eindverantwoordelijke gemakkelijk had gekund. Het hof van beroep heeft onze redenering gevolgd, en schreef in zijn beslissing dat Van Langenhove ‘een sfeer van collectief fanatisme heeft gecreëerd die aanzet tot de verspreiding van deze berichten’.

»Dat Dries Van Langenhove de verantwoordelijkheid voor die antisemitische berichten doorschuift naar zijn adjudanten, valt me tegen van iemand die zichzelf uitroept tot de absolute leider. Schild & Vrienden had een strikt hiërarchische structuur: onderaan stonden de normies (beginnelingen, red.), boven hen de rekruten, dan de strijders en ten slotte de veteranen – het lijkt wel een Indiase standenmaatschappij. Van Langenhove staat helemaal bovenaan als de ‘eindbaas’. Het parket heeft ervoor gekozen om alleen de harde kern te vervolgen, dus Dries Van Langenhove en enkele van zijn adjudanten. Een goede beslissing, want je kunt niet iedereen vervolgen. Op een bepaald moment waren er bijna achthonderd leden in de besloten Facebookgroep.»

HUMO Is het nog relevant om alles na vijf jaar weer op te rakelen? Veel mensen herinneren zich Schild & Vrienden vooral als een groep jongeren die iets te ranzige grappen naar elkaar hebben gestuurd.

VANDER VELPEN «Zo stellen ze het zelf graag voor. En ze beschouwen het nog altijd als een grap, zo bleek vorig jaar. De raadkamer moest toen beslissen welke leden van de beweging zich uiteindelijk voor de rechter moesten verantwoorden. Het parket wilde er twaalf vervolgen, die allemaal hun zeg mochten doen. Als je naar hen luisterde, waren ze allemaal onschuldig. Schild & Vrienden was een genootschap dat zich bezighield met zwerfvuil opruimen, bloed doneren en ochtendgymnastiek. Ja, af en toe werden er misplaatste grappen gepost, maar die deden ze af als studentikoos en onschuldig.

»Allemáál vroegen ze de buitenvervolgingstelling. Sommigen kwamen met een bewijs dat ze zich herpakt hadden: ‘Ik heb Auschwitz bezocht.’ Of: ‘Ik ben met mijn moeder naar Breendonk geweest.’ Maar hoe geloofwaardig is dat, als je vervolgens vraagt: ‘Wat is dat nu eigenlijk, de genocide minimaliseren? Is dat, bijvoorbeeld, zeggen dat er maar 6 Joden in de gaskamers zijn omgekomen in plaats van 6 miljoen?’ Als je dat nog altijd in het belachelijke trekt, ben je niet tot inkeer gekomen, hè.»

HUMO De raadkamer verleende vijf van de twaalf aangeklaagden de gunst van de opschorting. Wat betekent dat?

VANDER VELPEN «Het is een uitzonderlijke gunst: het betekent dat je schuldig wordt bevonden maar geen straf krijgt, en dus ook geen strafblad. Eén van de argumenten van de raadkamer was dat de zaak wellicht veel media-aandacht zal krijgen en dat die hun toekomst zou hypothekeren. Een bizarre redenering, want dat geldt voor veel rechtszaken. En bij een paar van die vijf heb ik nog altijd twijfels. Eén van hen is een dertiger die zich liet filmen terwijl hij languit met wapens op een leeuwenvlag lag, met als onderschrift ‘Klaar voor de strijd!’ Hij had thuis wapens liggen. Een andere had een master in de geschiedenis behaald. Hij wist dus heel goed wat hij deed toen hij een foto postte van een lijk dat in de verbrandingsoven wordt geschoven, met als commentaar: ‘Burning things that don’t mean anything to you.’

»Zwarte humor noemen ze dat, maar het is onversneden negationisme, verpakt als grap. Iedereen weet dat dat soort afbeeldingen een grote impact heeft, omdat ze tot de verbeelding spreken en blijven hangen. Het is een klassiek propagandamiddel van extreemrechts, en buitengewoon efficiënt – denk maar aan de spotprenten over de Joden in de jaren 30.

»Alt-right in Amerika heeft die strategie in een hedendaags jasje gestoken: ze verpakt haar politieke boodschappen in humoristische filmpjes, foto’s en cartoons – onder andere met het figuurtje Pepe the Frog. Daar heeft Dries van Langenhove de mosterd gehaald. Ze beroepen zich op het recht op vrije meningsuiting, maar er zijn wel grenzen, namelijk voor racistische en negationistische uitspraken. Dat is zo vastgelegd in de Europese rechtspraak.»

OVERLEVENDEN

Oud-magistraat Henri Heimans was één van de kijkers die na de ‘Pano’-reportage geen blijf wisten met hun verontwaardiging. De Gentse rechter in ruste, die van vaderskant van Joodse origine is, diende de dag erna een klacht in bij de politie en is één van de burgerlijke partijen in het proces.

HENRI HEIMANS «Mijn ouders zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog allebei gedeporteerd wegens verzetsactiviteiten. Ze overleefden de concentratiekampen van Auschwitz en Ravensbrück maar op het nippertje. Ze zijn zwaar beschadigd uit de oorlog gekomen, mentaal en fysiek. Op een bijeenkomst voor overlevenden hebben ze elkaar leren kennen.

»Mijn moeder heeft de verschrikkingen in de kampen nooit kunnen verwerken. Ze leed aan een posttraumatisch angstsyndroom en had zware migraineaanvallen. Vanaf mijn kinderjaren waren mijn vader en ik, als enig kind, haar ‘mantelzorgers’. Het heeft mijn jeugd getekend, en de manier waarop ik later in het leven zou staan.

»Toen ik de walgelijke memes in ‘Pano’ zag, voelde ik me ontredderd, vernederd en verontwaardigd. Je moet weten dat ik het oorlogsverleden van mijn ouders net was beginnen te onderzoeken. Ik wist wel dat ze erge dingen hadden meegemaakt, maar niet wat er precies gebeurd was: zoals veel Holocaust-overlevers hadden ze decennialang gezwegen over de gruwel. Toen hij al hoogbejaard was, heeft mijn vader zijn herinneringen toch op papier gezet, moeizaam. Hij zag het als een soort plicht tegenover het nageslacht. Met dat manuscript als leidraad ben ik samen met auteur Dirk Verhofstadt alle plekken gaan bezoeken die met het verhaal van mijn ouders verbonden zijn: Auschwitz, Ravensbrück, Mauthausen, Melk en Ebensee. In de archieven vond ik ook informatie over de zware folteringen die mijn moeder had ondergaan tijdens ondervragingen in het Gestapo-kantoor aan de Louisalaan in Brussel. Dirk en ik zijn er een goed gedocumenteerd boek over aan het schrijven.

»Het was een intense, harde confrontatie met mijn familieverleden, en die reportage maakte het nog zwaarder. Toen ik voor de verbrandingsovens in Auschwitz stond, en enkele weken geleden nog in de kampen van Mauthausen en Melk, moest ik denken aan al die memes die de spot dreven met mensen die in de oven zijn verdwenen of in douches zijn vergast. Het schokte me tot in mijn kleinste vezel dat een extreemrechtse groepering zich vandaag – met alle kennis die we nu hebben – vrolijk kan maken over de verschrikkingen die miljoenen slachtoffers hebben doorstaan.

»Ik voelde me persoonlijk beschadigd. Daarom kijk ik uit naar dit proces. Voor mij is het vooral belangrijk dat de beklaagden principieel schuldig verklaard worden.»

ATTACK!

In de chatgroepen van Schild & Vrienden werden ook gerichte intimidatieacties georganiseerd, zo bleek uit de ‘Pano’-reportage.

VERHEYDEN «Als er een doelwit was, vaak een journalist of een linkse activist, volstond één woord: ‘Attack!’ Of: ‘Raid!’ En dan vertrok de hele zwerm om het slachtoffer online te bestoken. Het doel was altijd om de doelwitten zó bang te maken dat ze zwegen.»

HUMO Bent u persoonlijk aangevallen?

VERHEYDEN «Ik ben flink uitgescholden. Een bikerbende stuurde me een foto waarop alle leden dreigend in de camera keken: de boodschap was duidelijk. Ik heb enkele klachten moeten indienen bij de politie. En tijdens een VRT-evenement in Hasselt kreeg ik een ei tegen mijn hoofd. De veiligheidsdiensten tilden daar zwaar aan: ‘Het begint met een ei, maar je weet niet waar het eindigt.’ Daarom heb ik bij sommige publieke optredens politiebescherming gekregen. Nu is de situatie wat afgekoeld, al keert de haat soms terug als er een aanleiding is.»

Veelzeggend is een chatbericht van een Schild & Vrienden-lid dat op 4 september 2018, één dag voor de ‘Pano’-uitzending, op Discord verscheen nadat een niet nader genoemde fotograaf kritiek op de beweging had geuit: ‘Zijn vrouw is psycholoog. We hebben haar gecontacteerd in verband met de opmerkingen van haar man. De man was ook fotograaf. Even zijn pagina liggen lastigvallen. X (een ander lid van Schild & Vrienden, red.) heeft vervolgens een meesterlijke brief ineengestoken en naar hen gestuurd, dacht ik. Het resultaat was dat ze ons zowat smeekte om hen met rust te laten en ze beloofde dergelijke opmerkingen nooit meer te plaatsen. ;-)’

‘Zo’n trollenactie is intimiderend,’ zegt Jihad Van Puymbroeck (29), die het begin 2018 zelf meemaakte. Schild & Vrienden kreeg haar in het vizier toen ze voor de VRT ging werken als socialmediamanager. Al een paar uur nadat ze op Twitter trots een foto had getweet van haar gloednieuwe personeelsbadge, volgde een lawine van kritiek omdat ze had gewerkt voor antiractistische organisaties en politiek actief was geweest bij Groen. Maanden later ontdekte Van Puymbroeck dat het om een georkestreerde aanval ging door een trollenleger van Schild & Vrienden, en stelde ze zich burgerlijke partij in de zaak rond de beweging. Nu pas wil ze er voor het eerst over praten in de media.

HUMO Waarom heb je zo lang gezwegen?

JIHAD VAN PUYMBROECK «Omdat mijn vertrouwen in de media na de heisa rond mijn job bij de VRT niet zo groot meer was, maar ook omdat ik niet graag als een slachtoffer gezien word. De eerste jaren wist niemand dat ik me burgerlijke partij had gesteld. Erkenning krijgen voor het onrecht dat me was aangedaan, dat was toen het belangrijkste voor me. Maar gaandeweg werd het ook een principiële kwestie, omdat ik zie hoe extreemrechtse gedachten almaar meer als ‘normaal’ worden beschouwd en de georganiseerde haatcampagnes blijven terugkomen.

»Kijk naar de recente commotie rond de aanstelling van Dalilla Hermans als coördinator van Brugge Culturele Hoofdstad 2030: die vond ik pijnlijk, het was bijna een kopie van wat mij is overkomen. En zo kan ik je nog zes andere voorbeelden geven van vrouwen met een migratieachtergrond die het mikpunt zijn geworden van een lastercampagne omdat ze een plek willen innemen in de maatschappij.

»Van veel jongeren met een migratieachtergrond hoor ik ook dat ze het op sociale media niet over racisme durven te hebben, omdat ze bang zijn dat extreemrechts hen zal viseren.»

HUMO Bij jou begon de heisa al onmiddellijk na je tweet over je nieuwe job.

VAN PUYMBROECK «Ik popelde om naar buiten te komen met het nieuws, maar ik heb een week gewacht: ik had een voorgevoel dat mensen het me niet zouden gunnen, gewoon om wie ik ben. De eerste uren kreeg ik veel positieve reacties, maar na de middag verscheen al een artikel op de site van Schild & Vrienden waarvoor ze mijn LinkedIn-pagina helemaal hadden uitgeplozen. Toen begon het vijandige reacties te regenen.

»Ze zijn in mijn oude tweets beginnen te graven om bezwarend materiaal te vinden waarmee ze om mijn ontslag konden vragen. Het ergste vond ik een collage met berichten van soms jaren geleden: lang voor ik bij de VRT begon, hadden ze me duidelijk al in de gaten. Misschien omdat ik in 2016 een Twitter-discussie over minderjarige vluchtelingen met Theo Francken (N-VA) had gehad, en hij me toen aansprak op mijn voornaam, waar hij een verwijzing naar ‘heilige oorlog’ in zag – ‘jihad’ betekent ook gewoon ‘streven’.»

HUMO Had die onlinecampagne een grote impact op je?

VAN PUYMBROECK «Ja, maar ik deed mijn best om dat te negeren. Ik wilde me focussen op mijn job bij de VRT, die me gelukkig bleef steunen. Iets posten in de publieke arena, dat durfde ik wel niet meer. Op die manier is Schild & Vrienden in zijn opzet geslaagd.

»De klap is pas gekomen toen ik de ‘Pano’-reportage zag. Plots besefte ik dat achter die aanval een echte organisatie zat, die me wilde neerhalen. Ik heb inzage gevraagd in het dossier, en in een map met mijn naam erop zaten 200 pagina’s met chatgesprekken onder leden van Schild & Vrienden over de manieren waarop ze me de mond zouden snoeren – heel akelig. Toen heb ik besloten: dit mag ik niet negeren. En ik heb me burgerlijke partij gesteld.»

HUMO Dat werd eerst geweigerd door de raadkamer.

VAN PUYMBROECK «Dat was eigenlijk een technische kwestie. Dries Van Langenhove was intussen verkozen als parlementslid. Het parket had de opheffing van zijn parlementaire onschendbaarheid gevraagd vanwege de beschuldigingen van racisme en aanzetten tot haat, maar niet vanwege de persoonlijke aanvallen op mij. Dat waren ze vergeten. Het parket is daarin schromelijk tekortgeschoten, vind ik. Ik heb altijd het gevoel gehad dat ze mijn dossier niet ernstig namen: ook de map met chatgesprekken over mij wilden ze niet verder onderzoeken. Ze hadden al genoeg materiaal om het racisme aan te klagen, kreeg ik te horen.

»Maar goed, in beroep heeft de kamer van inbeschuldigingstelling gezegd dat ik me wél burgerlijke partij kon stellen voor de algemene klacht over racisme en aanzetten tot haat. Wat een opluchting: eindelijk word ik gehoord.»

HUMO Van Langenhove had het in zijn laatste tweet over het proces opnieuw over jou: hij was blij dat ‘Jihad en haar bende’ moesten opdraaien voor een deel van de gerechtskosten.

VAN PUYMBROECK «Ik heb 8.000 euro gerechtskosten moeten betalen, omdat ik in beroep ben gegaan. Zo wil de wetgeving het nu eenmaal, maar ik vond het wel wrang dat ik als individueel slachtoffer moest opdraaien voor de grootste gerechtskosten.

»Ik heb het gelukkig niet zelf hoeven te betalen. De organisatie Hand in Hand tegen Racisme, waarvan ik covoorzitter ben, heeft samen met de antiracistische beweging Kif Kif een crowdfunding opgezet: in minder dan 24 uur hadden ze het geld ingezameld, wat hartverwarmend was. Veel mensen lieten me weten dat ze op die manier wilden bijdragen aan de strijd tegen extreemrechts fanatisme en racisme. Precies daarom is deze rechtszaak voor mij zo belangrijk.»

(BULDERLACHT)

Een rechtbank die zich over haatzaaiende berichten op sociale media buigt: het is nog niet vaak gebeurd in -België. In oktober 2021 werd een extreemrechtse activiste veroordeeld die racistische en antisemitische video’s en memes had gepost. De vrouw, die bekend was bij het Coördinatieorgaan voor de Dreigingsanalyse (OCAD), gebruikte neonazisymbolen in haar internetprofielen. Ze deelde onder meer een video van de bloedige aanval op een moskee van Christchurch in Nieuw-Zeeland in 2019, waarbij 51 moslims werden doodgeschoten; een video van gekleurde mensen die door een jeep worden aangereden, waarbij ze bulderlachende emoticons plaatste; een meme met ‘Ook ik steun de Warmste Week’ bij de afbeelding van een brandende moskee; memes van een lachende Hitler en toespraken waarin de dictator oproept om tegen de Joden te vechten.

De vrouw ging in beroep, maar in september vorig jaar bevestigde het hof van beroep de veroordeling. Het gelijkekansencentrum Unia was burgerlijke partij in de zaak, en is dat ook in die tegen Schild & Vrienden.

ELS KEYTSMAN (directeur Unia) «We tillen zwaar aan die zaak: het is een organisatie die zich tot de jeugd richt, en waarvan de leden duizenden haatberichten en oproepen tot discriminatie en geweld hebben verspreid via sociale media. Uit onderzoek weten we dat sociale media een grote invloed hebben bij jongeren, die nog hun mening en identiteit vorm moeten geven.

»In extreemrechtse kringen zien we bovendien een verschuiving naar onlineactivisme. Dat is gevaarlijk, want het is wetenschappelijk aangetoond dat internetgebruikers die online haat propageren of daarmee geconfronteerd worden, zich na verloop van tijd ook in het echte leven vijandiger gaan gedragen tegenover mensen met een migratieachtergrond. Uiteindelijk kan het tot zwaar geweld leiden. Anders Breivik, die in 2011 in Noorwegen 77 mensen heeft gedood, was online bijvoorbeeld erg actief. Overheden en techbedrijven halen ook systematisch video’s over de aanslag in Christchurch offline, omdat ze anderen kunnen inspireren.»

De ‘Pano’-reportage van Tim Verheyden leidde niet alleen tot een rechtszaak, maar maakte Schild & Vrienden in één klap bekend in het hele land. Vlaams Belang haalde Dries Van Langenhove in als stemmenkanon, en hij werd in 2019 verkozen als Kamerlid – hij kreeg bijna 40.000 voorkeurstemmen. Hij stapte drie maanden geleden uit de politiek, maar hij heeft de partij wel helpen groeien.

VERHEYDEN «Schild & Vrienden heeft er na de reportage duizenden volgers bij gekregen en Dries Van Langenhove is een nationale figuur geworden, dat klopt. Maar ik sta nog altijd achter mijn werk: ik heb aangetoond dat iemand die zich steeds meer begon te mengen in het publieke debat, achter de schermen veel extremer was dan hij liet uitschijnen.

»Ik heb de reportage nog eens gezien tijdens een media-evenement in Bangkok, in een publiek met -diverse nationaliteiten. De zaal was muisstil, zwarte mensen hadden tranen in de ogen: ‘Waar komt zoveel haat vandaan?’ Toen wist ik zeker dat ik het juiste had gedaan.

»Ik vind wel dat de leden van Schild & Vrienden al voldoende gestraft zijn. Ik heb sommigen ook proberen te beschermen door hen niet herkenbaar in beeld te brengen. En ik heb de ouders van Dries Van Langenhove gesproken, maar dat interview heeft de reportage niet gehaald. Die mensen hadden geen flauw benul waar hun zoon mee bezig was.»

CARRIÈRE MAKEN

Vijf jaar later hebben veel voormalige ‘strijders’ en -‘veteranen’ van Schild & Vrienden mooie jobs. Zo werkt beklaagde Y.D. vandaag bij auditfirma KPMG Belgium. Een ander lid, dat niet voor de rechter moet verschijnen maar wel tot de hevigste gebruikers van de chatforums behoorde, is aan de slag bij consultancy-gigant Deloitte.

‘Dat verbaast me niet,’ zegt een bron uit het studenten-milieu die Schild & Vrienden al jaren volgt.

BRON «Sommige leden kwamen uit welgestelde families. In veel gezinnen was er grote paniek na de ‘Pano’-reportage, want plots was de toekomst van zoonlief in gevaar. Daarom hebben veel leden snel afstand genomen van de organisatie.»

Eén van hen is een vertrouweling van Van Langenhove en was in de reportage te zien met een meme over Hitler. Hij heeft bij alle nieuwsredacties afgedwongen om niet bij zijn naam genoemd te worden en om het bezwarende beeldmateriaal uit de reportage niet meer te gebruiken. Vandaag werkt hij als notaris.

BRON «Kort na de reportage is hij onder druk van zijn familie uit Schild & Vrienden gestapt, anders zouden zijn ouders hem uit het huis gooien. Ik betwijfel of hij er nu andere ideeën op na houdt, maar je zult hem niet snel nog in de buurt van een politieke beweging vinden. Hij wil carrière maken en zijn radicale verleden vergeten.

»Na de reportage namen sommige leden op eigen initiatief afstand van Schild & Vrienden en hun kopman. Vaak waren het leden van lokale N-VA-afdelingen. Ze waren eigenlijk niet zo radicaal en zagen in dat Dries Van Langenhove te extreem was voor hen.»

Veel leden bleven wel politiek actief, en zij vonden onderdak bij Vlaams Belang. Van de twaalf leden die het parket wilde vervolgen, zijn er minstens vijf actief in de partij. B.S. is assistent van een Europarlementslid van Vlaams Belang en schrijft voor het magazine van de partij. Ook G.C., die opschorting van straf kreeg, levert bijdragen. Beklaagde J.V. is voorzitter van een lokale afdeling van Vlaams Belang en K.S., die in de reportage liggend op een leeuwenvlag te zien is, is actief lid van de partij in een Oost-Vlaamse gemeente.

Leden van Schild & Vrienden die niet vervolgd werden, maar wel actief waren in de organisatie of de chatgroepen, zijn ook naar Vlaams Belang overgestapt. Eén van hen werkt net als B.S. voor dat Euro-parlementslid. Een ander lid is in dienst als medewerker voor Vlaams Belang in de Kamer. En één van de meest grofgebekte leden van Schild & Vrienden was enkele jaren aangesloten bij een lokale N-VA-afdeling, maar is nu communicatiemedewerker voor Vlaams Belang.

Schild & Vrienden lijkt de voorbije jaren leeggelopen te zijn, maar mogelijk beleeft de vereniging een revival, nu Dries Van Langenhove ontslag heeft genomen als Kamerlid. Veel zal afhangen van het verloop van het proces.

Hans Rieder, de advocaat van Van Langenhove, wilde niet meewerken aan dit artikel.