'Rechter Blondeel lapte de wet aan zijn laars.' Fortisgate: het gevecht van de rechters

In december 2008 viel de regering-Leterme I over Fortisgate. Rechter Christine Schurmans zou met medeweten van diezelfde regering geprobeerd hebben een arrest over de bevriezing van de verkoop van het zieltogende Fortis tegen te houden.

'Hij stuift haar kantoor binnen, grijpt haar bij de schouders en schudt haar door elkaar'

6 augustus 2007. Een uitgelaten Maurice Lippens, voorzitter van Fortis, heft in een chique Brusselse feestzaal het champagneglas op de zo goed als unanieme goedkeuring door de aandeelhouders van de overname van het Nederlandse ABN AMRO. Zijn levensdroom gaat bijna in vervulling: zijn bank staat op het punt een financiële wereldspeler te worden. Om dat doel te bereiken, moet hij alleen nog 24 miljard euro overnamegeld bijeenharken. Dat lijkt een formaliteit, want in oktober 2007 kan de bank dankzij de gulle steun van enthousiaste beleggers een kapitaalsverhoging van 13 miljard euro doorvoeren. Terwijl bij Fortis de euforie heerst, pakken de onweerswolken zich samen boven de Europese banksector. Twee dagen nadat Lippens de champagne rijkelijk heeft laten vloeien, moet de Europese Centrale Bank inderhaast 95 miljard euro in het financiële systeem pompen. De banken raken in paniek en durven elkaar geen geld meer te lenen, want in de Verenigde Staten woedt een kredietcrisis die naar Europa dreigt over te waaien.

Een jaar later is die dreiging werkelijkheid. In juni 2008 maakt Fortis bekend dat het aandeelhoudersdividend wordt geschrapt. De beleggers voelen zich bedrogen. Eind september is het faillissement nabij. De Belgische, Luxemburgse en Nederlandse regeringen grijpen in en verkopen Fortis in chaotische omstandigheden aan het Franse BNP Paribas. De aandeelhouders blijven met lege handen achter. Een aantal van hen probeert de verkoop tegen te houden. De rechtbank van koophandel van Brussel geeft hen ongelijk, maar voor de 18de kamer van het hof van beroep in Brussel krijgen ze in kort geding wél gelijk. Meteen zwellen de geruchten aan: rechter Christine Schurmans zou het oneens geweest zijn met haar collega’s Paul Blondeel en Mireille Salmon en zich ziek gemeld hebben om zo het arrest niet te moeten tekenen. Via haar man Jan De Groof, een ex-CD&V-apparatsjik, zou ze contact gehad hebben met Hans D’Hondt, de kabinetschef van de toenmalige premier Yves Leterme. Die laatste zou hebben willen vermijden dat de verkoop aan BNP Paribas werd afgeblazen. Een paar weken later beschuldigt Ghislain Londers, de voorzitter van het Hof van Cassatie, de regering in een brief ervan ‘alles in het werk gesteld te hebben opdat het arrest van het hof van beroep niet zou kunnen worden uitgesproken’. Fortisgate is geboren. Een dag later dient Leterme het ontslag van zijn regering in.

undefined

'Twee dagen nadat Lippens de champagne heeft laten vloeien, moet de ECB 95 miljard euro in de banken pompen.'

Christine Schurmans wordt geschorst en er volgt een strafonderzoek tegen haar. Blondeel en Salmon worden beschuldigd van valsheid in geschrifte, omdat in hun arrest stond dat de drie rechters over alles samen hadden beraadslaagd. In 2011 volgt voor hen de vrijspraak. Alleen Schurmans wordt schuldig bevonden aan schending van het beroepsgeheim, ‘zonder kwalijke bedoelingen’, waardoor ze de gunst van opschorting krijgt. Ze hult zich in stilzwijgen, tot onderzoeksjournalist Wim Van den Eynde in het voorjaar van 2012 bezoek krijgt van haar zoon. ‘Hij nodigde me uit voor een gesprek met zijn moeder in het ouderlijke huis in Boechout. Haar verhaal intrigeerde me.’

Juridisch onding

Vandaag, vier jaar later, verlegt Van den Eynde in het vuistdikke boek ‘Fortisgate’ resoluut de focus van Christine Schurmans naar Paul Blondeel. ‘Het strafonderzoek naar Christine Schurmans is zeer gedetailleerd,’ zegt hij. ‘Zo kreeg ik een unieke inkijk in de interne keuken van die 18de kamer en kon ik het beraad nauwkeurig reconstrueren. Mijn boek is niet alleen op dat onderzoek gebaseerd, maar ook op gesprekken met veel betrokkenen. Ik weet het nu wel zeker: Christine Schurmans’ verzet tegen het arrest was terecht.’

Schurmans heeft de reputatie een harde tante te zijn, met wie moeilijk valt samen te werken. Advocaat Sven Mary noemde haar in 2013 in Humo ‘een zottin’.

Wim Van den Eynde «Dat heeft haar zeer hard geraakt. Haar collega’s beschrijven haar als intelligent en charmant. Maar tijdens het beraad kon ze koppig en weerbarstig zijn en week ze niet snel af van haar idee. Ze verdedigt zichzelf met het argument dat voor haar de wet dwingend is. ‘Als ik rechtspraak vind die invloed heeft op een geschil, houd ik voet bij stuk,’ zegt ze. ‘Ik laat me overtuigen door juridische argumenten.’ Volgens haar geven te veel collega’s toe aan de druk om snel werk af te leveren. Ze vindt de juridische kwaliteit van haar werk veel belangrijker dan haar imago van taaie tante.

»Tijdens het beraad over het Fortisarrest vroeg Schurmans van bij de start aan Blondeel en Salmon om zich in hun beslissing strikt aan de rechtsregels te houden. Dat lijkt mij logisch voor een rechter. Maar Paul Blondeel was het daar niet mee eens. Eerst produceerde hij een heleboel teksten van bedenkelijk juridisch allooi. Op het einde haalde hij zijn joker boven en beweerde hij dat kortgedingrechters zich ‘niet in het recht’ bevinden. ‘On n’est pas dans le droit,’ schrijft hij zwart op wit. Ze moeten snel, ‘op het eerste gezicht’, beslissingen nemen. Schurmans vindt ook dat het in kort geding snel moet gaan, maar dat is voor haar geen excuus om de wetgeving aan haar laars te lappen. Ze vergelijkt het met een spoedarts: die mag bij een dringende behandeling ook niet de medische basisregels aan de kant schuiven. Hij moet een open wonde even nauwkeurig hechten als om het even welke andere dokter. Blondeel wou dolgraag ingaan op de vraag van de aandeelhouders om de verkoop van Fortis tijdelijk te bevriezen. Maar de vraag is of dat zijn taak is als rechter.»

undefined

'Rechter Blondeel is Christine Schurmans fysiek te lijf gegaan: toen is ze ingestort'

HUMO Want hij moet zich in de eerste plaats laten leiden door de wet?

Van den Eynde «Precies. Met dat zinnetje ‘On n’est pas dans le droit’ lijkt hij zichzelf een vrijgeleide te geven om in zijn arrest de aandeelhouders gelijk te geven. Hij kijkt dus niet naar wat de wet voorschrijft, maar naar wat hun wens is. Mij lijkt het logisch dat rechters de taak hebben om een juridisch geschil te beslechten aan de hand van de wet. Dat is de basis van onze rechtsstaat. Een rechter moet tijdens het schrijven van vonnissen en arresten zijn eigen meningen en voorkeuren even opzijzetten. Paul Blondeel heeft dat niet gedaan.»

HUMO Heeft Christine Schurmans zich dan niet bij de hand laten nemen door het kabinet-Leterme?

Van den Eynde «Dat is complete onzin. Je kunt wel vragen hebben bij de demarches van haar man. Die heeft wel degelijk met de kabinetschef van Leterme gebeld. Naar eigen zeggen omdat hij overstuur was om wat zijn vrouw was overkomen, niet om het arrest tegen te houden. Ik beweer ook niet dat Paul Blondeel zich door iemand heeft laten sturen. Er is geen enkel spoor van politieke beïnvloeding. Ik weet niet waarom hij dit er per se door wou drukken. Ik vermoed dat Blondeel een rechter is die graag zijn eigen zin doet. Wat minstens even verontrustend is als wanneer de politiek zich ermee bemoeid zou hebben.»

HUMO Hebt u Blondeel gevraagd waarom hij tot die beslissing is gekomen?

Van den Eynde «Hij vindt dat hij daar het recht toe had. Ik heb er met hem geen juridische discussie over gevoerd. Ik heb me wel laten begeleiden door drie specialisten vennootschapsrecht. Zij oordelen dat Blondeel in zijn arrest de wet probeerde te omzeilen met maar één doel voor ogen: de aandeelhouders in het gelijk stellen. Dat het Fortisarrest een juridisch onding is, bleek een jaar later, toen het verbroken werd door het Hof van Cassatie.»

undefined

'Rechter Salmon moest de knoop doorhakken en heeft voor het gezag gekozen, dus voor voorzitter Blondeel'

HUMO Welke rol speelde de derde rechter, Mireille Salmon?

Van den Eynde «Op een bepaald moment moest zij in de discussie tussen Schurmans en Blondeel de knoop doorhakken. Zij is geen specialiste vennootschapsrecht, de andere twee zijn dat wel. In het begin gaf ze Schurmans gelijk, waarna ze een bocht nam. Waarom? Paul Blondeel is voorzitter van de 18de kamer. Ik vermoed dat ze toen voor het gezag koos.»

HUMO Wij herinneren ons Christine Schurmans als de rechter die plots ziek werd toen ze haar handtekening onder het arrest moest zetten. Over die ziekte werd nogal lacherig gedaan.

Van den Eynde «Ten onrechte, ze was wel degelijk erg ziek. Dat wordt bevestigd door drie artsen, onder wie Wim Van de Voorde, een professor forensische geneeskunde die boven alle verdenking staat.»

HUMO In uw boek beschrijft u een scène waarin Paul Blondeel Christine Schurmans fysiek te lijf gaat. Hij stuift haar kantoor binnen, steekt een tirade af, grijpt haar bij de schouders en schudt haar door elkaar.

Van den Eynde «Toen is ze ook ingestort. Ze is naar huis gereden en de dokter heeft haar ziek verklaard.»

HUMO Fortisgate betekende het einde van haar carrière. Is ze verbitterd?

Van den Eynde «Ja. Ze hoopte dat na verloop van tijd duidelijk zou worden dat zíj de rechter was die een correcte houding had aangenomen en dat Blondeel met zijn eigengereide arrest een gigantisch risico nam. Vanuit justitie is een karaktermoord op haar gepleegd die achteraf nooit ongedaan is gemaakt.»